Bændablaðið - 05.09.2013, Side 25

25Bændablaðið | Fimmtudagur 5. september 2013
Ranka í Kotinu
Þegar búið var að skoða íbúðina hjá
Helgu, sem eina helst líkist listasafni,
þá var kvatt og haldið sem leið lá að
heimsækja systur hennar Ragnhildi
sem býr í Gýgjarhólskoti, eða
Rönku í Kotinu eins og hún kallar
sig. Gýgjarhólskot er aðeins ofar í
sveitinni og reyndar er þar farið úr
Hrunamannahreppnum yfir Hvítá og
yfir í Bláskógabyggð.
Þar skortir ekki húmorinn
Ragnhildur Magnúsdóttir er mikil
hagleikskona en segir að hún hafi
aldrei snert á því að tálga fyrr en
á námskeiðinu hjá bróður sínum
Guðmundi. „Þá vissu menn eiginlega
ekki hvernig haga ætti námskeiðinu
svo að við systurnar fórnuðum okkur
í þetta.“
Námskeiðið hefur greinilega
borið mikinn árangur því munirnir
sem Ranka hefur tálgað út eru hreint
með ólíkindum. Þá fékk hún m.a.
viðurkenningu sem Handverksmaður
ársins 2006 frá félaginu Handverki.
Hún tálgar oft persónur og hefur
stundum að fyrirmynd fólkið í
sveitinni. Þá tálgar hún skemmti-
legar myndir sem lýsa málsháttum og
atburðum sem átt hafa sér stað m.a.
við smölun. Út úr þessum myndum
skín húmorinn í gegn sem gerir þær
enn meira lifandi en ella.
Ranka hefur komið sér upp vinnu-
stofu í litlu húsi við Gýgjarhólskot
sem er líka hagleiksverk í sjálfu sér.
Það hús smíðaði Guðmundur bróðir
hennar. Ranka hafði því miður ekki
tíma til að fara í gegnum verk sína þar
sem verið var að fara í jarðarför. Hún
gat þó gefið blaðamanni smá innsýn í
það sem hún hefur verið að fást við og
með henni var sonarsonurinn Skírnir
Eiríksson. Hann var að skera út og
tálga myndarlega ketti. Án efa á nafn
Skírnis eftir að heyrast í framtíðinni
þegar minnst verður á hagleiksfjöl-
skylduna á Suðurlandi.
Systirin Anna málar af mikilli list
Þriðja systirin, Anna Magnúsdóttir,
býr í Bjarkarhlíð á Flúðum og er
gift Helga Guðmundssyni. Hennar
sérgrein er málverkið. Hún málar
ekki aðeins á striga, heldur einnig
á stein, tré og önnur efni. Þau hjón
eru greinilega með græna fingur eins
og kallað er og ber garðurinn við
hús þeirra þess glöggt vitni. Fengu
þau hjón t.d. viðurkenningu frá
minningar sjóði Rögnu Sigurðardóttur
frá Kjarri árið 2010 fyrir fallegan,
vel skipulagðan og vel hirtan
heimilisgarð í þéttbýli. Sagði Helgi
að Anna væri eins og systkini hennar
og gæti aldrei setið auðum höndum.
Kreppan varð líka til góðs
„Ég held að kóngaeðlið í okkur
Íslendingum hafi gert það að verkum
að í kreppunni spratt fólk upp til að
gera ótrúlegustu hluti. Ég er viss
um að einmitt út af þessum hremm-
ingum verður til hellings afrakstur.
Við svona áföll fara menn nefnilega
að líta sér nær,“ sagði Helgi.
Hann var þó sammála komumanni
um að einstaklingseðlið geti verið
tvíbent. Þar sem margir kóngar komi
saman á sama blettinum og standi
allir fast á sínu, geti stundum orðið
vandræði. Sérstaklega þegar peninga-
hyggjan væri með í spilinu.
Listfengið býr í öllum
Anna sagði vissulega gaman að vita
af slíku listfengi í sinni fjölskyldu.
„Ég held þó að slíkt búi í öllum.
Það þar bara að ná því upp á yfir-
borðið. Þegar ég var að byrja að mála
hafði ég ekki mikla trú á sjálfri mér.
Svo fór fólk að koma og vildi fá mynd
og mynd og þá efldist sjálfstraustið.
Æfingin skiptir líka miklu máli.“
Anna segir að þær systur hafi sóst
talsvert í að læra aðferðafræðina við
það sem þær voru að fást við. Því
hafi þær m.a. sett upp einskonar
skóla í bílskúrnum hjá henni fyrir
nokkrar konur þar sem fengin var
fagmenneskja til leiðsagnar. Í dag
segist Anna alltaf hafa nóg að gera
og sé með opna sýningu í skúrnum
þegar hún er heimavið.
„Það er ekki verra að geta selt
eitthvað upp í kostnað og ég þarf ekki
að kvarta yfir því.“
Flúðir – paradís á jörð
Anna er vel í sveit sett á Flúðum að
koma sinni list á framfæri. Þar fer um
hlaðið aragrúi ferðamanna allt árið
um kring og fer stöðugt vaxandi. Þá
segir hún að veðurfarslega séu Flúðir
paradís á jörð.
„Við Helgi erum búin að búa
allan okkar búskap hér á Flúðum og
fluttum inn í þetta hús rétt fyrir jólin
1969. Ég þekki svo sem lítið annað,
hér er gott samfélag og notalegt að
búa. Mér finnst gott að vera hér í
þessu litla landbúnaðarsamfélagi
enda var maður alinn upp í nánum
tengslum við náttúruna. Með bættum
samgöngum og nýrri brú yfir Hvítá
er maður svo ekki nema tíu mínútur
að skreppa yfir í Reykholt.“
Tálgunarkunnáttan frá Guðmundi
Anna segir að Guðmundur
bróðir þeirra systra sé ekki síðri
hagleiksmaður en þær. Þaðan sé
kunnátta systra hennar í tálgun
komin. Hann er húsasmiður og alltaf
að vinna og segir Anna að sér finnist
að hann gefi sér allt of lítinn tíma í
að sinna listinni. Það lá því beinast
við að skreppa yfir til Guðmundar,
sem býr í næsta nágrenni við Önnu.
Lærði tálgun í Svíþjóð
Guðmundur Magnússon býr ásamt
konu sinni Önnu Björk Matthíasdóttur
í Steinahlíð á Flúðum. Tóku þau
komufólki vel, en Guðmundur
er mikill athafnamaður og ekki
heiglum hent að hitta á hann heima
við og allra síst verklausan. Hann
sagðist hafa lært tálgun í Svíþjóð.
Guðmundur var lengi smíðakennari
á Flúðum. Veturinn 1997–98 fór
hann til Svíþjóðar og Danmerkur í
námsleyfi frá smíðakennarastarfinu
í Flúðaskóla og kynnti sér ferskar
viðarnytjar og tálgutækni.
„Ég var mest á námskeiðum í
Danmörku og var að koma af einu
námskeiði í Grænlandi og átti pantað
á öðru námskeiði í Svíþjóð. Þá var
vika á milli námskeiðanna og velti ég
fyrir mér hvað ég gæti gert á meðan.
Því hringdi ég í skólann í Svíþjóð og
var tjáð að þar væri að fara í gang
vikunámskeið sem hét „Tálgað með
hníf og exi“ og ég skellti mér á það.
Mér fannst þetta spennandi. Þetta
byggist mikið á tækni og að maður
beri sig þannig að maður geti ekki
skorið sig. Maður þarf að aga sig
svolítið til að ná tökum á þessu til
að byrja með, en þetta hefur gengið
vel hjá fólki. Svo er það bara þannig
að ef þú hlýðir ekki aðferðinni, þá
refsar hnífurinn þér.“
Guðmundur segir mjög gott að
tálga úr hráu birki. Ýmsar aðferðir
séu síðan til við að þurrka það án
þess að það springi og þar á meðal
er að nota örbylgjuofn. Þó að
sólarhringurinn sé sennilega oftast
of stuttur fyrir Guðmund gefur hann
sér þó einstaka sinnum tíma til að
tálga. Afraksturinn af því gat m.a.
að líta á trésmíðaverkstæðinu við
heimili hans.
Í samstarfi með Ólafi Oddssyni
Segir Guðmundur að Ólafur Oddsson
frá Hálsi í Kjós hafi mikið verið
með honum í námskeiðahaldinu.
Þeir kynntust á skógardeginum í
Haukadalsskógi og hófu upp úr því
samstarf um námskeiðin Lesið í
skóginn – tálgað í tré. Byrjað var með
tveggja daga námskeið sem Skógrækt
ríkisins stóð fyrir í Haukadalsskógi
í janúar 1999. Þátttakendur voru 15
manns úr uppsveitum Árnessýslu.
Ólafur hélt utan um dagskrá og sá
um skógarhlutann í námskeiðinu en
mestur tími fór í ferskar viðarnytjar
og tálgun. Guðmundur hóf að
kenna tálgutækni í smíðakennslu
Flúðaskóla haustið 1998 og var því
kominn með nokkra reynslu þegar
námskeiðið var haldið. Í framhaldinu
hefur Guðmundur komið að fjölda
námskeiða og verkefna sem tengjast
skógrækt og skógarnytjum víða um
land. Má þar nefna Hallormsstað,
Hrafnagil í Eyjafirði, Reykjavík og
Flúðir.
„Fyrir utan námskeiðin Lesið í
skóginn með skólum, sem nú eru í
gangi um allt land, er ég búinn að
vera með um 90 námskeið.“
Hafsjór af fróðleik
Guðmundur er hafsjór fróðleiks um tré
og mismunandi eiginleika trjá tegunda.
Hann bendir m.a. á að grisjunarviður
sem nú fæst úr íslenskum skóg,
sérstaklega lerki, sé tilvalinn til að nýta
í tréskífur sem síðan megi nota í vegg-
og þess vegna þakklæðningar. Segir
hann mikinn misskilning að tréskífur
séu lélegt efni til utanhússklæðningar
á Íslandi. Því sé það sóun á góðu efni
að selja þetta allt sem brennsluefni
fyrir málmblendiverksmiðjuna á
Grundartanga. „Ég er sjóðandi illur
að við skulum brenna allan þennan
grisjunarvið.“
Guðmundur á sjálfur vél til að
framleiða slíkar tréskífur og segir
hann galdurinn ekki síst liggja í því
að hafa skífurnar ekki of þykkar. Það
komi í veg fyrir að sveppagróður
nái að dafna í viðnum og valda því
að hann fúni. Benti hann á dæmi
um þakskífur úr tré á Íslandi sem
hefðu verið á annað hundrað ára.
Þær væru enn heilar og hefðu bara
verið teknar niður vegna þess að
naglarnir ryðguðu í burtu. Fúinn
myndaðist einfaldlega ef loftun
skorti á viðnum, það væri t.d. ástæða
fyrir saggamyndun og sveppagróðri
í nýlegum húsum sem mikið hefði
verið fjallað um í fréttum m.a. á
Austurlandi.
Ekki alltaf í sama farinu og aðrir
Guðmundur var líka einn
af frumkvöðlum stofnunar
fyrirtækisins Límtrés á Flúðum árið
1982. Vélbúnaður var keyptur úr
verksmiðju sem var hætt starfsemi
í Danmörku. Samdi Guðmundur
þá við danskan framleiðslustjóra
þeirrar verksmiðju að hjálpa við að
koma starfseminni í gang á Flúðum.
Framleiðsla hófst síðan fyrir 30
árum, 18. júní 1983.
Eftir sameingar og uppstokkun á
félaginu sem þá hét Límtré Vírnet
ehf. og í kjölfar gjaldþrots BM Vallár
sem var orðið eigandi fyrirtækisins,
yfirtóku Hömlur ehf. eignarhaldsfélag
Landsbankansfélagið félagið. Það
var síðan selt aftur nýjum eigendum
að hluta árið 2010 og er Guðmundur
nú í hópi fjölmargra hluthafa. Þar
nýtur hann sín m.a. við þróun nýrra
byggingaaðferða. „Maður er alltaf
að leita að einhverju til að vera
ekki í alveg sama farinu,“ segir
Guðmundur. /HKr.Guðmundur Magnússon er smiður og fyrrverandi kennari og á heiðurinn af því að hafa kennt systrum sínum að tálga.
Ragnheiður, eða Ranka í Kotinu eins og hún kallar sig, hefur ekki slegið slöku við eftir að bróðir hennar kenndi
henni réttu handtökin við að tálga.
Skírni Eiríkssyni, sonarsyni
Ragnheiðar, gengur vel að læra
handbrögðin við tálgunina hjá ömmu
sinni.
Það er mikill húmor í verkunum hjá Ragnheiði og skemmtilegar sögur á
bak við hlutina eins og þennan gangnamann sem sofnaði út frá bokkunni.