Bændablaðið - 05.09.2013, Side 26

26 Bændablaðið | Fimmtudagur 5. september 2013
Elísabet Pétursdóttir, eða Bettý
eins og hún er jafnan kölluð,
er fjárbóndi á Sæbóli II á
Ingjaldsandi. Þar er grösugur
dalur með sendinni fjöru milli
Barða og Hrafnaskálanúps yst
við vestanverðan Önundarfjörð.
Dalurinn er þó opinn fyrir
norðanáttinni, sem oft getur verið
ansi nöpur á þessum slóðum.
Bettý hefur verið eini ábúandinn
á Ingjaldssandi frá 2001 ásamt
syni sínum Þór, sem verður 15
ára nú í haust. Fyrr á síðustu
öld bjó hins vegar fjöldi fólks á
nokkrum bæjum á Ingjaldssandi.
Sem dæmi voru 502 íbúar í
Mýrarhreppi sem Ingjaldssandur
tilheyrði árið 1901, en aðeins 77
íbúar árið 1990. Það var ekki
síst útræðið og hversu stutt var
á góð fiskimið sem laðaði fólk að
Ingjaldssandi, en breytingar á
þjóðfélagsmynstrinu ollu að sama
skapi hraðri fólksfækkun á seinni
hluta síðustu aldar.
Heiðin oft lokuð
Vegur liggur til Ingjaldssands út
með Dýrafirði hjá Núpi framhjá
Gerðhamradal og um Sandheiði.
Frá Núpi að bænum Sæbóli á
Ingjaldssandi eru 23 km. Sú leið
verður oft ófær vegna snjóa og þá
verður Bettý að reiða sig á bát frá
Flateyri ef mikið liggur við, eins
og ef komast þarf á þorrablót. Þrátt
fyrir að vera ein í dalnum þegar
sonurinn er í skóla og innilokuð
vegna snjóa langtímum saman og án
tölvusambands segir hún einveruna
ekki plaga sig. Hún reyni að njóta
samvista eins og kostur er við fólk
úr næstu fjörðum, Dýrafirði og
Önundarfirði, og mikil samskipti séu
þar á milli þó að um fjallveg þyrfti
að fara og ófærð sé oft mikil.
Helst segist hún óánægð með
hvað póstþjónustan sé orðin
döpur og snjómokstrinum og
viðhaldi vega mætti líka vera
betur sinnt. Póstþjónustan sé
reyndar til háborinnar skammar
og hún verði að sækja allan
póst til dóttur sinnar á Flateyri
ef hún fái ekki einhvern sem
eigi leið til að grípa hann
með sér. Vegna þessar skertu
þjónustu ætti að greiða
henni kílómetragjald en það
dygði þó engan veginn fyrir
eldsneyti til að sækja póstinn
á Flateyri. Engin leið sé að
fá gjaldið hækkað. Svo sé
í þokkabót búið að leggja
niður póstþjónustuna á
Flateyri.
Ábyrgðarpóstur með
bréfdúfu?

„Þeim tókst þó að senda
mér ábyrgðarbréf hingað fyrir
síðustu jól og sögðust verða að
leggja þessa þjónustu niður þar sem
hingað væri ómögulegt að komast
þar sem óreglulega væri mokað á
vetrum. Ég skrifaði þeim til baka og
þakkaði þeim fyrir bréfdúfuna sem
kom með ábyrgðarbréfið og sagði
að það væri spurning hvort dúfan
þeirra réði þá ekki við að kom með
pakka til mín líka.“
Dapurt veðurfar í sumar
Bændablaðið tók hús á
Bettý í júlímánuði, en þá var
dumbungsveður, um fjögurra stiga
hiti og þoka niður fyrir miðjar
hlíðar. Bettý lætur veðrið þó ekki
svifta sig lífsgleðinni, en saknar
þess að fá ekki meiri sól og þurrk
fyrir heyskapinn. Sumarið hafi verið
frekar dapurt hvað það varðar.
„Það er búið að vera skítaveður.
Það var nær ekkert hægt að láta fé
út í sauðburði. Maður neyddist þó
til þess á endanum að láta féð út þó
að snjór væri yfir öllu. Sauðburður
gekk svo sem ágætlega en ég er
ansi smeyk um að tófan hafi tekið
eitthvað af lömbum sem hurfu stuttu
eftir að ég setti út.“
Mikil tófuplága
– Er mikið af tófu hér í dalnum?
„Já, alveg svakalega. Maður þarf
ekki að vera lengi úti til að heyra í
tófu. Þá var tófa með yrðlinga hér
við girðingarnar um daginn og ég
sendi strákinn til að athuga hvort
hann fyndi einhver merki um lömb
í urðinni þar fyrir ofan, því þá hafði
heimalningur týnst.
Það er orðið þannig að maður
mætir tófu í annarri hverri ferð
sem maður fer hér inn á heiði. Ef
maður mætir þeim ekki þar, þá
eru þær gargandi einhvers staðar í
kringum mann þegar maður kemur
út úr bílnum hér á hlaðinu. Ég var
með gesti hér sem voru að mæta
tófu á heiðinni og úti um allt. Í
Önundarfirði lagðist tófan bara niður
við vegkantinn þegar þeir óku hjá.“
Meira viðloðandi Ingjaldssand
frá níu mánaða aldri
Það lá beinast við að spyrja Bettý
að því hvort hún væri búin að vera
búsett lengi á Ingjaldssandi.
„Ég var hér mikið á yngri árum
og var að hluta alinn hér upp hjá
ömmu minni á Sæbóli III. Ég var
níu mánaða þegar ég kom hérna fyrst,
en þá var mamma veik. Amma tók
mig að sér og ég var hér mikið og var
m..a í skóla hér í dalnum í tvo vetur.
Svo fór ég inn á Flateyri í skóla, en
þar búa mamma og pabbi. Ég er því
búin að vera hér meira og minna með
annan fótinn alla tíð. Maður fór að
vísu í skóla og að vinna fyrir sér og
bjó annars staðar um tíma. Ég kom
þó alltaf heim í sauðburð, heyskap og
göngur þegar ég gat því við komið.
Í gamla daga var það útræðið
sem var ein helsta ástæðan fyrir
byggðinni hér. Ég þekki það vel,
því bróðir hennar mömmu lagði t.d.
mikið rauðmaganet á vorin. Eftir
sauðburð var síðan stundaður sjórinn
fram undir heyskap. Á haustin var
svo veiddur meiri fiskur og saltaður.
Eftir að rafmagnið kom hér um 1967
setti bóndinn á Hrauni upp frysti hjá
sér þar sem allir gátu fengið að stinga
inn einhverjum mat. Smám saman
fór svo fólk að fá sér frystikistur og
þá var aflað matar í þær.“
Áður nýttu bændur sér mikið
fjörubeit
Á bakkanum við fjöruna neðan við
bæ Bettýar má sjá tóftir og eitt hús
uppistandandi sem ætla mætti að hafi
verið verbúð. Hún segir svo ekki
vera heldur sé þetta hús sauðahús
afa hennar sem nýtt hafi verið fyrir
fjörubeit. Fleiri sauðahús hafi verið
utar, sem sjórinn hafi á endanum
skolað að mestu í burtu. Hún segir
að í verbúðir hafi menn einkum farið
úr Dýrafirði út á Fjallaskaga. Þar hafi
verið betra að gera út og meira skjól
fyrir norðanbriminu.
Keypi jörðina á uppgangstíma í
dalnum 1989
„Ég flutti hingað alkomin og keypti
þetta árið 1989. Þá var allt að
byggjast upp í dalnum, mikill hugur
í bændum og verið að byggja upp
refa- og minkarækt. Þá voru tveir
bræður að byrja í loðdýraeldi uppi
í Hrauni [Hraun fór í eyði 1995,
insk. blm.] og ég reyndi að hefja
loðdýrarækt hér en komst aldrei
nema hálfa leið og varla það. Ég bjó
þá með dönskum manni sem kom
hingað sem loðdýraráðunautur. Síðan
fór fljótlega að halla undan fæti í
dalnum á ný og nú nota ég húsið fyrir
vélageymslu og hænurnar mínar."
Bettý segir að öll byggð hafi
lagst af á Ingjaldssandi fyrir utan
Sæból þegar móðurbræður hennar
dóu sumarið 2001. Síðan hefur hún
verið að mestu ein í dalnum ásamt
syni sínum.
Kvartar ekki undan einverunni
– Er ekkert erfitt að vera hérna ein
á veturna í dalnum?
„Nei, en það er þó auðvitað mis-
jafnt eftir vetrum. Hér er sólarlaust
í tvo mánuði yfir veturinn og það
koma hér tímabil sem ekkert er
hægt að fara hér yfir heiðina vegna
snjóa. Síðasti vetur var mjög erfiður
á þann hátt að það voru aldrei stillur
og erfitt að eiga við mokstur þar sem
það skóf jafn óðum í slóðina. Það var
því erfitt að fara á milli og ekkert
hægt að stoppa þar sem það fyllti
strax förin. Það snjóaði líka á frekar
óvenjulegum stöðum.
Það var t.d. gríðarlegur skafl í
fyrstu beygjunni á Gerðhamradalnum
áður en farið er á heiðina að
vestanverðu, en síðan var auður
vegur þar til komið var aftur í snjó
ofar, sem samt var ekkert á við
Elísabet Pétursdóttir hefur verið eini bóndinn á Ingjaldssandi síðan 2001:
Kvartar ekki yfir einsemdinni en segist
ekki ætla að verða ellidauð í dalnum
Það var þoka niður í miðjar hlíðar á Ingjaldssandi og kaldur vindur blés úr
norðri með 5 gráðu hita þó að hásumar væri samkvæmt almanakinu.
Elísabet Pétursdóttir kallar ekki
óþægilegt að vera ein í dalnum
tímann. Meðan sonurinn er í skóla
eru ekki aðrir til staðar á heimil
inu með Bettý en hundarnir og
heimilis kötturinn. Myndir / HKr.