Læknablaðið : fylgirit - 15.05.1982, Qupperneq 10

8
LÆKNABLAÐIÐ
aði um ýmis önnur efni eftir Júiíus nokkurn
Thomsen lækni, dr. med. og fleiri höfunda. Nafn
þessarar bókar er „Ueber Krankheiten und
Krankheitsverháltnissen auf Island und den
Fáröer-Inseln“, gefin út í Schleswig 1855 á þýskri
tungu (85). Leitinni að bók þessari var þó ekki
hérmeð lokið, því að hún fannst ekki í British
Museum þótt hún væri skráð þar. en kom loks í
leitimar á „Wellcome Institute for History of
Medicine". Þegar höfundarnafn og titill ritsins lá
fyrirfannst bókin reyndarhérá Landsbókasafninu
við síðari eftirgrennslan undirritaðs, og stuttur út-
dráttur (Udtog) á vegum danska „Sundhedscoll-
egiett 1849 (48) í einkasafni Jóns Steffensens
prófessors (78). Hér var þá komin sú langþráða
skýrsla Schleisners um ginklofamálið í Vest-
mannaeyjum, sem hann á sínum tíma sendi heil-
brigðismálaráðuneytinu í Danmörku, en féll þar í
gleymsku nema hið ófullkomna „Udtog" ráðun.
Aðalskýrslan sýnir vel vísindaleg tök Schleisn-
ers á málinu, tök. sem vekja undrun nú, miðað við
þá þekkingu í heilbrigðismálum, sem var fyrir 130
árunr þegar sóttkveikjufræðin enn átti 30—40 ár í
land. Meðferð Schleisners á málinu gæti verið
skólabókardæmi í læknadeild háskóla nú á dög-
um.
Ný viðhorf
í fyrmefndri ritgerð Schleisners eru svör við
mörgum spurningum, sem undirritaður hefir
varpað fram. Schleisner gerir nákvæma grein fyrir
hinum nrörgu umhverfisvandamálum, sem hér
kunna að valda sjúkdómum. Hann getur þess sér-
staklega, að hann noti „Kópaivabalsam“ á naflann
samkvæmt ráðleggingum amerískra lækna (85).
Hins vegar reynir Schleisner ekki að draga fram
einn þátt öðrum fremur, enda ekki sóttkveikjur
þekktar, en hann leggur þó hvað mest upp úr
„fæðingarstofnuninni", sem raunar var samnefn-
ari fyrir þær aðgerðir, sem Schleisner taldi nauð-
synlegar. Svo fór þó að saga „stofnunarinnar"
mátti teljast öll um leið og Schleisner kvaddi og
sama mátti raunar segja um ginklofann.
Schleisner tók brátt við þýðingarmiklum störf-
um í greifadæminu Slesvig-Holsten, sem þá til-
heyrði Dönum, en var löngum þrætuepli milli
þeirra og Þjóðverja.
Schleisner hafði „komið, séð og sigrað" í Vest-
mannaeyjum, þessari einkanýlendu konungs,
(33) „krúnuléni“. Hagsmunum konungs var
ógnað, er horfði til landauðnar i Eyjum sökum
mikils bamadauða. Annars þótti bamadauði ekki
tiltökumál á þeim dögum, en hér fækkaði fólki
ískyggilega. Hvar átti þá að fá fisk og fiður í
verzlunina?
En hér sigraði læknisfræðin. Læknar eru eðli
málsins samkvæmt félagshyggjumenn og flytj-
endur líknar. Barátta gegn sjúkdómum er annars
ekki eingöngu líknarstarf, heldur og ekki síður
efnahagslegt málefni einstaklinga og heilla þjóða.
Á blöðum þessa rits verður reynt að gera sem
nákvæmasta grein fyrir ginklofamálinu í Vest-
mannaeyjum og víðar á landinu og þá með hlið-
sjón af alveg nýjum upplýsingum, sem ekki hafa
komið fram í dagsljósið í þessu sambandi fyrr.
Á þessum rannsóknargrunni virðist mega full-
yrða, að hin nýja naflaolía Schleisners, „Kópaiva-
balsam" hafi ráðið úrslitum, annað gat trauðlega
með svo skjótum hætti þurrkað ginklofann út.
Það var ekki lítið afrek að bjarga 10-15
mannslífum árlega í fámennu byggðarlagi, með
tiltölulega auðveldri, en að vísu all hugvitsamlegri
aðgerð, miðað við fyrri hluta 19. aldar.
Suðureyingar á St. Kilda þurftu enn. þegar þetta
var, að bíða í um 50 ár og Haitibúar biðu enn 1960
eftir að losna við sína ginklofaplágu (73).
Reykjavík 12. júní 1981
Baldur Johnsen