Læknablaðið : fylgirit - 15.05.1982, Blaðsíða 21

LÆKNABLAÐIÐ
19
fiðri innan og utan húss, að eyjan hefur verið
kölluð „eyja fjaðranna". Það er raunar eins og
nýfallinn snjóryfirað líta. Menn telja það til kosta
fýlafiðursins að í því þrífist hvorki fló né lús,
þ.e.a.s. mannalús.
Við áframhaldandi athuganir þótti ekki ástæða
til þess að ætla að þrengsli hefðu mikil áhrif hér
vegna þess að eftir að húsakynni bötnuðu töluvert
eftir 1860, varð engin breyting á þessu ástandi.
Böm sjást ekki né ærsl og hlátrasköll heyrast ekki:
„A house without a cr>' of baims is like a farm
without a kye and sheep.“
Þá var því haldið fram að konumjólk væri of feit
vegna of mikils feitmetis (74).
Þegar læknar fóru að kynnast betur lífinu á eyj-
unum, á seinni hluta 19. aldar, þótti hér vera
komið heldur en ekki vandamál í hendur þeirra.
en þeir voru í tengslum við háskólann í Glasgow.
Reynt var að fá hjúkrunarkonur til þess að fara út i
eyjar. en þær kunnu ekki gelísku, sem var töluð
þar, aðeins ensku. Það var einnig reynt að fá
stúlkur úr eyjunum til að fara í land og læra
hjúkrunarfræði, en þá þurftu þær að læra ensku.
Þá þótti eyjaskeggjum alls ekki sérstakt keppikefli
að „fara í land“ sem kallað var og var þar talinn
voðinn vís, ef fólk gerði slíkt.
Að lokum tókst þó að fá hjúkrunarkonu, sem gat
talað við fólkið og presturinn á eyjunum varð
milligöngumaður fólksins þar og læknisins um
aðgerðir sem að lokum báru árangur í kring um
1895, en þá var tekin upp joðoform meðferð á
naflasárinu og þá skipti snögglega um og veikin
var svo til úrsögunni. þrátt fyrir það, aðýmiskonar
umhverfisvandamál og óþrifnaður væru lítið
breytt frá því sem áður hafði verið. Þess má einnig
geta að á St. Kilda var auk hins mikla fýladauns og
lyktar frá fiðri og lýsi einnig notaður lundi og
framleitt iundafiður sem var selt í verslunina því
það var alltaf í háu verði. Þama var einnig um að
ræða búpening nokkurn, kýr og kindur. Sauðfé
gekk sjálfala eins og í Færeyjum.
4. kafli
Ginklofi (mundklemme) í Færeyjum og
annars staöar í danska ríkinu á 18. og 19. öld
Það er ekki óeðlilegt að spyrja: „Hvað um Fær-
eyjar?“ Við höfum nú fengið þá vitneskju, að gin-
klofinn var fyrst og fremst eyjasjúkdómur, en þar
var ástandið verst á St. Kilda í Hebrideseyjum
(Suðureyjum, vestur af Skotlandi) og í Heimaey í
Vestmannaeyjum.
Um Færeyjar segir landlæknirinn þar, Manicus,
í grein 1824: Den i lsland sá ödelœggende börne-
sygdom ginklofi er. . . ubekjendt í Fœröerne (61). Á
þessum fuglaeyjum, þótt kenndar væru við sauðfé,
var þá ginklofi ekki til. Lundi var þó mikið veiddur
þar og lærðu Vestmannaeyingar notkun lunda-
háfsins af Færeyingum um miðja 19. öld. Fýllinn
kom þó ekki til varps í Færeyjum fyrr en um og
eftir miðja 19. öld og þá fyrst á Suðurey (Suderö).
Vegna reynslunnar frá Grímsey og víðar þar sem
sjúkdómur þessi duldist mönnum sem slíkur alla
19. öldina vegna mismunandi heita, þótti mér þó
rétt að kanna þetta betur í Færeyjum.
Varð þá fyrst fyrir að kanna ferðabók Svabos frá
1781 og 1782. Þar er hvergi minnst á ginklofann né
fýl, sem á þeirra máli heitir „Heavhestur" og sést
aðeins af fiskimönnum langt frá landi. Annars
staðar kemur fram að fugl þessi boði storm og flýti
fiskimenn sér í land þegar hann sést á miðum. þar
af er nafnið „Stormfugl" dregið, sem komið er inn
í dönskuna (83).
I doktorsritgerð, sem læknirinn Christian Lund
reit 1884 og sem greinir aðallega frá farsóttum á
Suderö 1873—79 er hvergi minnzt á ginklofa. Þó er
í upptalningu um sjúkdóma talin fram 11 tilfelli af
„Ecclampsia", þar af 3 karlmenn, eitt „fruen-
timmer" og 7 börn (59). Hér er að vísu um að ræða
krampa, en nú á dögum er orðið oftast og nær
eingöngu notað um fæðingarkrampa. Áður fyrr
var þetta orð notað um hvers konar krampa og þá
hér „ecclampsia infantum" (sjá ennfremur íslensk
læknisfræðiheiti eftirGuðmund Hannesson) (21).
Sama verður uppi á teningnum ef litið er á
„Analekten iiber Kinderkrankheiten", Stuttgart
1837 (2) en þar segir einmitt að þessi þó svo mjög
hættulegi barnasjúkdómur („mörderische") sé
oftast afgreiddur í eins konar safnkistu eða rusla-
kistu (,,billigerweise“) bamasjúkdóma, sem
bamakrampi („ecclampsia infantum“). En nú
bregður svo undarlega við, að undir dánarorsakir