Læknablaðið : fylgirit - 15.05.1982, Blaðsíða 14

12
LÆKNABLAÐIÐ
nafns höfundar, svo og heitis síns, en hún er kennd
hæði við ísland og Færeyjarog ekki verið skoðuð
sem sérstök greinargerð um ginklofamálið í Vest-
mannaeyjum, sem ekki er von, Um bók þessa og
skýrslu Schleisners ergerð nánari grein í inngangi
hls. 6-7).
Þessi grein í bók Júlíusar Thomsen, sem fjallar
um ginklofann í Vestmannaeyjum og er tekinn
upp úr skýrslu Schleisners til heilbrigðisráðuneyt-
isins danska mun því lögð til grundvallar því. sem
hér á eftir verður skráð um þennan sérstaka þátt
málsins.
I því sem hér fer á eftir eru beinar tilvitnanir í
skrif Schleisners auðkenndar með skáletri, en
þess á milli eru hugmyndir hans og athuganir
dregnar saman og endursagðar.
Útdráttur úr skýrslu Peters Schleisners til
konunglegu dtínsku heilbrigðisstjórnarinnar
snertandi hinn landlæga sjúkdóm Vestmanna-
eyja trismus neonatorum, á íslensku ginklofi
(85)
I. Kom 2. júlí 1847 til Vestmannaeyja og bvrjaði
þegar undirbúning að fœðingastofnun með við-
tölum við yfirvöld staðarins.
II. Ljósmóðir álti að búa á stofnuninni, en það
fékkst eigi og var því ráðin sérstök forstöðu-
kona til daglegrar stjórnunar á stofnuninni og
matartilbúnings, en Ijósmóðir skyldi siðan
koma tvisvar á dag til að líta eftir konum og
börnum. (Warterin er þýska nafnið sem
Schleisner (Thomsen) notar um forstk.)
III. Þann 20. september hófst svo starfsemi stofn -
unarinnar fyrir alvöru, er ég kom úr ferð til
lands og hélt starfsemin þannig áfram undir
minni stjórn til júniloka 1848. Siðan ferðaðist
ég enn um landið og hélt síðan heim til Kaup-
mannahafnar i lok sumarsins.
IV. Illa gekk að fá mœður til að leggjast inn sum -
part vegna kostnaðar og sumpart vegna vantrú-
ar á þvi að nokkuð vœri liœgt að gera, þvi liér
réðu forlögin. En konurn likaði heldur ekki
hinar miklu hreinlœtisaðgerðir á stofnuninni
né Iteldur matarœðið, (en Schleisner vildi láta
konumar hafa rétt fæði og algjörlega útiloka
fuglakjöt, annað kjöt var heldur ekki vel séð).
Einnig þurfti að hafa sérstaka gát á bömunum,
sem ekki gátu verið á brjósti, eins og cetlast
hafði verið til, þar sem þau voru tekin og lögð
inn á stofnunina, þó mœðurnar vœru lieima.
V. Það tókst aðeins að koma átta konum inn á
stofnunina, en öl/um nýburum var samt komið
þar fyrir og í meðferð.
VI. Brjóstmötun hlaut að verða takmörkuð vegna
aðskilnaðar móður og barns.
VII. Umfram allt var nú athyglinni beint að naflan-
um og samkvœmt ráði amerískra lœkna var
„sérstök „naflaolía“, „Balsamum copaiba“ bor-
in á naflann strax eftir fœðingu og þar til hann
var gróinn . . . Feit vel nœrð börn með þykkan
feitan naflastreng, sem seint fellur og seint
grœr, deyja miklu frekar að öðru jöfnu en hin
börnin, sem eru grönn og með grannan nafla-
streng sem fellurfljótt og grœr svo. (Það er
reynsla undirritaðs frá krufningum að „feit-
ur“ naflastrengur dugi betur. snúist siður,
rifni síður, en það var önnur saga.)
VIII. Við útskrift var ráðlögð meðferð, sem sjaldan
var þó fvlgt, barnaföt og peli og þvottasvampur
varfenginn konunum til lieimanotkunar.
IX. Af þessum 23 börnum dóu þrjú úrginklofa
(trismus), þrátt fyrir meðferð, en auk þess dóu
á timabilinu tvö önnur börn af öðrum orsök-
um; annað var fyrirburður en hitt fékk haslar-
legan iðrasjúkdóm, auk þess dóu þrjú börn á
fyrsta ári úr þessum hópi eftir að þau voru
komin heim til sín.
X. Þannig er dánartalan innan fjórtán daga aldurs
á stofnuninni fimm af 23 sé allt talið með eða
22% á móti 62% á sama tímabili í siðastliðin 20
áren á þeim tíma var dánartalan lœgst 47%
eða helmingi hœrri.
XI. Nœslu árin hefur heyrzt, að fyrsta árs dánar-
tala hafði fallið um 25% sem sýnir, að með til-
komu stofnunarinnar var hœgt að lœkka dán-
artöluna talsvert og hœgt að svna fram á að
sveiflur í dánartíðni fyrsta árs fylgja náið
sveiflum i dánartíðni ginklofatímabilsins bœði i
Veslmannaevjum og uppi á landinu. Ginklofa-
timabilið varir frá 5.—12. degi, það eru átta
dagar, en áfyrstu fjórum dögunum svo og
nœstu fjórum eftir þann tólfta og alll fram úr er
ekki um ginklofa að rœða sem dánarorsök.
Vettvangsskoðun Schleisners
„Umhverfisheilsufræði“
Þá tekur Peter Schleisner læknir sér fyrir hendur
að reyna að finna orsakir og afleiðingar i máli
þessu og er að skoða hugsanlega fylgni sjúkdóms-
ins við ýmiskonar ytri og innri aðstæður umhverf-
isins. Þá þarf í fyrsta lagi að gera sér grein fyrir
jarðfræðilegum, veðurfræðilegum og heilbrigðis-
legum atriðum. Sjálfur gerir Peter Schleisner fjór-
um sinnum á dag hita-, loftþrýstings- og raka-