Læknablaðið : fylgirit - 15.05.1982, Side 12

10
LÆKNABLAÐIÐ
1000-
900.
800
700
600 .
500
400
300
200
100
Dánir úr ginklofa í Vestmannaeyjum
1785—1895 af þúsundi lifandi fæddra,
samkvæmt þjónustubókum presta og
skýrslum lækna, miðað við „ginklofatima-
bilið" 5.—12. dag. Deaths from tctanus
neonatorum 1785—1895 at thc age of
5—12 days. Pro mille of life borne. The
favourable tum at 1847—48 took
place along witli new
umbilical treatment
with balsamum
copaibae.
1785 1795 1805 1815 1825 1835 1851 1855 1865 1875 1885
—95 —05 —15 —25 —35 —15 —55 —65 —75 —85 —95
læknisembætti í Vestmannaeyjum og var fyrst
skipaður i það embætti C.F. Lund til sex ára (32,
46). Hann var titlaður ..Krigsraad". Þessi læknir
kom til Eyja 1828 og dó 1831. Næst var einnig
skipaður herlæknir, ..Battaillonschirurg" til sex
ára C.H.U. Balbroe (37, 46) sem dvaldi tilskilinn
tíma í Vestmannaeyjum. Þá kom A.S.I. Haalland
1840(32), en hann dvaldist til ársins 1845, þegar
enn var skipaður nýr læknir A.F. Schneider (32).
Eftir dvöl þessara fjögurra dönsku lækna hafði
ekkert áunnist í ginklofamálinu, eins og séra Jón
Austmann getur urn í sóknarlýsingu sinni. Þó mátti
nú segja. að fram væri komið samdóma álit
manna, sem til þekktu, að ekkert gæti leyst vand-
ann, nema sérstök fæðingastofnun. þarsem konur
gætu alið börn sín og lærðu meðferð ungbama hjá
lækni og lærðri Ijósmóður. Það má segja um þessa
dönsku lækna, sem hér hafa verið nefndir, svo og
Svein Pálsson að þeir væru börn síns tíma, þá voru
sýklar sem sjúkdómsvakar ekki þekktir. Ólafur
Thorarensen. sem settur hafði verið læknir í Eyj-
um fór aldrei þangað en gerðist læknir í Eyjafirði.
Af þeim dönsku læknum, sem hér hafa verið
nefndir, má segja, að mest hafi kveðið að A.S.I.
Haalland, en hann hélt heilsu „þrátt fyrir dvölina í
Vestmannaeyjum", en það verður ekki sagt um
suma hinna. Þegar hann kom aftur eftir tilskilinn
tíma í Eyjum til Kaupmannahafnar hélt hann
áfram að vinna að ginklofamálinu og vakti sér-
staklega áhuga læknaprófessors Levy og stjómar-
innar, en Levy prófessor var fenginn til þess að
gefa málinu sérstakan gaum og hann leiddi síðan
athygli að því að veikin væri víðar landlæg en í
Vestmannaeyjum, t.d. á írlandi. þó í minna mæli
væri þar, en í Vestmannaeyjum. Ginklofaplág-
unnar í Grímsey hefir verið lítt getið áðurfyrr,
enda gekk veikin þar undiröðrum nöfnum (99, 56)
Sjá s. 34.
Haalland hafði, hvað Vestmannaeyjar snertir,
sérstaklega vakið athygli á slæmu neysluvatni og
almennum óþrifnaði og slæmri meðferð á naflan-
um. Hann sagði, að naflastrengurinn væri ekki
eðlilega bundinn upp, eins og gera ætti og kenndi
um gömlum kreddum og venjum gamallar ljós-
móður. sem ekki væri lengur starfi sínu vaxin. Þá
höfðu mæður ekki heldur börn sín á brjósti. Allt
þetta gæti lagast með fæðingastofnun.
Þess má ennfremur geta, að læknir þessi var
mikill áhugamaður urn almenna náttúrufræði og
teiknari ágætur og teiknaði hann meðal annars í
litum samtímamynd af Heklugosinu 1845,
eins og það sást úr Vestmannaeyjum. Er myndin
varðveitt í Þjóðminjasafninu, komin úr safni Sig-
fúsar Johnsen.
Haalland þessi teiknaði einnig ágætar hvala-
myndir og þykir andamefjumynd hans í bók Es-
richts sérlega góð.
Þótt ginklofanafnið á þessum voðasjúkdómi
hafi ef til vill ekki verið komið til sögunnar fyrr en
um 1630, eins og fyrr getur. þá mun þessi sjúk-
dómur miklu eldri hér. Sjúkdómsorsökin, sýkill-
inn. getur hafa borist með búfé og/eða fuglum í
upphafi. í ferðabók Daniels Streyc, sem talið erað
hafi komið til landsins 1613-14, segir m.a., að
konur geti ekki orðið léttari eða fætt börn sín í
Vestmannaeyjum og fari því til meginlandsins, til
þess að ala börn sín, en þetta mun hafa tíðkast
bæði fyrr og síðar og olli það misskilningi, sem
seint varð leiðréttur, þ.e. tilfærsla sjúkdóms og
dauðsfalla af nýburum yfir á mæðumar (82).
í umræðu um orsakir ginklofans i Vestmanna-
eyjum telur Haalland fram vankunnáttu yfirsetu-
konunnar, t.d. í umbúnaði á naflastreng o.fl. Þá
var ólærð yfirsetukona í Vestmannaeyjum mad-
dama Guðrún Jónsdóttir, en það tíðkaðist víða að
leitað var til prestskonunnar þegar lærða ljósmóð-
ur vantaði, alveg eins og leitað var til prestanna um
læknishjálp þar sem lærðir læknar fengust ekki.
Sú síðasta í hópi ólærðra Ijósmæðra í Vest-
mannaeyjum var fyrrnefnd Guðrún kona séra Páls
skálda Jónssonar, sem var síðasti prestur á
Kirkjubæ áður en kallið var sameinað Ofanleiti.
Dóttir þeirra hjóna var fyrsta lærða ljósmóðirin
búsett í Vestmannaeyjum. Sólveig Pálsdóttir, en