Læknablaðið : fylgirit - 15.05.1982, Blaðsíða 25

LÆKNABLAÐIÐ
23
svo, að fýllinn hafi ekki orðið fastur gestur á suð-
Uegari eyjunt fyrr en hvalveiðimenn og fiskimenn
á togurum gáfu honum nógan úrgang til þess að
hafast við á þeim slóðum og til þess að skapa
honum öruggt leiði í Suðureyjarog til Færeyja.
Þessi umræða um fýlinn helgast ekki síður af
hugsanlegum smitflutningi hans, en slíkt er þekkt
meðal margra fugla, t.d. getur máfurinn dritað
taugaveikisbakteríum (salmonellum), þar sem
hann kemst í smitaðan úrgang, eins og á sér víða
stað við skolpræsi.
Fýllinn er alæta eins og svartbakurinn, þ.e.
hræfugl. Fýlnum varð hált á þessari græðgi sinni,
þegar hann náði sér í „fýlaveikina" (psittacosis),
en sagan af því er eins og hér segir:
Það hafði tíðkazt lengi að flytja inn páfagauka
frá Argentínu m.a. til Norður-Evrópu og mun
uppskipunarhöfn fyrir Norðurlönd hafa verið
Kaupmannahöfn. Fuglunum var safnað saman í
stór geymslubúr i útskipunarhöfnum i Argentínu.
Þá kom upp veiki í páfagaukabúrunum og var þá
sendingu flýtt og fóru 1929 um 5000 páfagaukar
með ferðum, sem féllu frá Argentínu til Norður-
álfu. Þegar leið á ferðina fóru fleiri og fleiri páfa-
gaukar að drepast. Skipin komu vestan að Bret-
landseyjum og sigldu norður fyrir Skotland í
gegnum Pentlandsfjörð. Dauðum páfagaukum var
þar fleygt í sjó. Fýllinn sem alltaf var viðbúinn í
kjölfarinu át fuglshræin. Hann var næmur fyrir
þessari stóru veiru sem veldur fýlaveikinni og
veiktist. Hinir veiku fýlar báru síðan veikina með
sér til Færeyja, en veikin kom ekki til Suðureyja
(Hebrideseyja), enda hafði þá fyrir skömmu allt
fólk verið flutt þaðan þ.e.a.s. frá St. Kilda.
Fyrstu fýlaveikitilfellin (pisittacosis) komu fram
í mönnum í Færeyjum 1933, að sögn dr. K.K.
Rassmusen, sem var starfandi læknir þar. Á árun-
um 1933-37 komu alls 165 slík tilfelli fyrir, en það
var sérkennileg lungnabólga og öll í september í
lok fýlatímans og flest í fólki sem hafði þá atvinnu
að reyta fýlinn og dóu 32 menn eða 19.4%, af þeim
sem tóku veikina. Fýlatekja var svo bönnuð þar
1938 (13).
í Vestmannaeyjum veiktust nokkrir menn, sem
einnig stunduðu reytingar, aðallega konur, en
enginn dó þarog virtist veikin ekki hafa verið jafn
skæð (virulent) þar eins og í Færeyjum. Það varð
greinilega vart fýlaveikinnar í fuglum í fýlabyggð-
inni og drápust sumir, en ekki var þó hægt að segja
að um ntikla drepsótt væri að ræða í fuglabyggð-
inni. Fýlatekja var því bönnuð með lögum í maí
1940 á íslandi. og auglýsing nr. 106 um fram-
kvæmd gefin út seinna í sama mánuði.
Lundinn (Fratercula arctica)
er nefndur í flestum tilfellum með fýlnum i
Vestmannaeyjum. bæði i sambandi við búsílag,
mataræði og í sambandi við urnræðu um ginklof-
ann. Vissulega er mikið meira tekið af lunda en fýl
til manneldis í Eyjum eða um 200.000 lundar á
móti 20—25.000 fýlungum árlega.
Lundinn er mjög þrifalegur fugl og lifir aðeins á
nýmeti og aldrei sést hann fóðra unga sinn, pysj-
una (kofuna), á öðru en nýju síli, sem hann kemur
með fallega raðað upp í hið stórfenglega rauð-
röndótta nef sitt. En lundinn lifir í djúpum holum
sem hann grefur sér í hinn mjög svo feita jarðveg
lundabyggðarinnar. svo vel geta gró stífkrampa-
bakteríunnar loðað við fiður hans eða hann gleypt
þau ofan í sig. þegar hann er að grafa með hinu
sterklega nefi. engu síður en með klónum.
í kafgras í kring um lundaholumar sækir einnig
sauðfé, bæði á heimalandi og í úteyjum. Hérer því
samgangur á milli. Hvortveggja barst svo í hús,
lundinn á sumrin og sauðkindin á haustin. 1
sláturtíðinni.
Nú er samkvæmt skýrslu Peters Schleisners
vortíminn og sumartíminn með fæst ginklofatil-
felli, um 607 í apríl—júní að meðaltali og 651 í
júlí—september af þúsund lifandi fæddum, á móti
737 í janúar—mars. Þennan mismun taldi Peter
Schleisner geta stafað af meiri þrengslum á vet-
urna í húsnæði. svo og vegna innistöðu búpenings
einkum kúa í fjósbaðstofum. Að sumrinu aftur á
móti stunduðu menn mest útivinnu, fiskþurrkun
fyrri hlutann en heyskap og fuglaveiði seinni
hlutann.
Það er rétt að staldra við fuglaveiðina á sumrin
einkum lundaveiðina í maí og júní og fýlaveiðina í
ágúst og september, en erfitt er að vega og meta
hve mikil áhrif fuglaveiðin kann að hafa hér með-
an á henni stóð, en mest mun verkun og reyting
hafa farið fram utanhúss í sæmilegu veðri, en
annars í útihúsum, þar sem til voru.
Á það er einnig að líta að samkvæmt skýrslum
Peters Schleisners var ástandið heldur betra meðal
tómthúsmanna heldur en meðal bændanna. en
tómthúsmenn höfðu ekki kýr og sjálfsagt fáar
kindur og engin garðrækt var komin í Vest-
mannaeyjum fyrir 1850. Frú Roed innleiddi kar-
töflurækt.
Schleisner telur ástæðuna til þess, að meðal
tómthúsmanna voru færri ginklofatilfelli heldur
en meðal bændanna. að bæjarhús tómthúsmann-
anna voru minni og þó einkum göngin miklu
styttri og þess vegna auðveldari loftræsting frá
baðstofu (sbr. mynd á bls. 16).