Læknablaðið : fylgirit - 15.05.1982, Síða 35

LÆKNABLAÐIÐ
33
hringi ábyrg fyrir '/> sjúkdómstilfella i liópi
stúlkna. í andrúmslofti sumra borga finnast dval-
argró stífkrampasýkils i allt að 90 af hundraði
sýna. Sbr. rannsókn Lowbury and Lilly í Birming-
ham 1958 (1).
Stífkrampavamir felast fyrst og fremst í góðri
sárameðferð og ónæmisaðgerðum, „óvirkum“ í
formi blóðvatns með mótefnum og „virkum“ í
formi „toxoíðs" til mótefnamyndunar.
Sjúkdómseinkenni eru margvísleg og sýna sig í
ýmsum myndum sem öll eru afleiðingar af
krömpum á mismunandi stigum í ýmsum líffær-
um. Byrjunin kann að vera hæg, aðeins hreyfi-
tregða og stirðleiki. Lokastigið getur verið yfir-
þyrmandi bakvöðvakrampi, kverka- og brjóst-
vöðvakrampi með kyngingar og öndunarörðug-
leikum, sem geta leitt til sveltis ef ekki köfnunar,
nema viðeigandi meðferð beri árangur. Samfara
þessu er oft mikil hitahækkun, sviti, hraður hjart-
sláttur og fleiri hjartaveiklunareinkenni.
Náttúrusaga sjúkdómsins er nokkuð samkynja í
flestum tilfellum. Fyrstu einkennin. svo sem
munngrettur (klums), (ginklofi), verkir í hálsi og
stirðleiki í vöðvum koma oftast 5—10 dögum eftir
opna áverka fullorðinna og fæðingar nýbura. Þetta
er meðgöngutíminn. Eftir um 48 klst. verður svo
fyrst vart við krampaflog (reflex spasm) og önnur
einkenni sem því fylgja. Eftir 8 daga má svo búast
við batamerkjum á þeim, sem eiga eftir að lifa af.
Hinirdeyja flestir innan ódaga, 60%, en 90% innan
12 daga. Meðgöngutíminn getur hins vegar vikið
allmikið frá því sem hér var talið í mörgum tilfell-
um af ýmsum ástæðum, sem snerta matið.
Dánarorsakir reynast flestar hafa verið frá önd-
unarfærum.
Mikil og tíð krampaflog virðast og geta verið
bein dánarorsök.
Lungnabólga og berkjubólga, öndunarlömun
og hjartalömun eru hvað oftast á skrá og þá fyrst
og fremst lungnabólgan.
Horfur er erfitt að meta í fyrstu, en þær geta
verið mismunandi frá byrjun, verstar ef með-
göngutími var stuttur og ef stuttur tími leið frá
byrjunareinkennum til krampafloga. Horfurkarla
voru verri en kvenna og horfur nýbura miklu verri
en fullorðinna.en þetta hefur breyzt með tilkomu
nýjustu meðferðar á gjörgæzludeildum.
Meðferð er fyrst og fremst fólgin í vistun á
sjúkrahúsi. 1. Róandi ogdeyfandi lyf, blóðvatn og
síðar „toxóíð“-ónæmisaðgerð, sýklaskæð lyf. 2.
Nákvæm sótthreinsun og stundum skurðaðgerð á
sári. 3. Hálffljótandi fæða um nef-magaslöngu. 4.1
þyngstu tilfellum er nú hægt að nota vöðva—
taugalömun með „curare", „tracheostomy" og
vélknúna öndun.
Vidauki II.
Útbreiðsla ginklofa og stíf-
krampa á íslandi
Hér á íslandi mun ginklofinn fyrst hafa vakið
athygli í Vestmannaeyjum. Sjúkdómsins er fyrst
getið þar um 1600, þ.e.a.s. í rituðum tiltækum
heimildum, en hann kann að vera miklu eldri.
Sóttkveikjan getur hafa fylgt fuglalífi þar frá elztu
tíð eða landnámi þeirra þar, svo sem skrofu (puf-
finus puffinus) og lunda (fratercula aretica). Hafi
hins vegar búfé eða menn borið sóttkveikjuna fyrst
til Eyja, þá getur það hafa verið fyrir viðurkennda
landnámstíð með írum eða Suðureyingum, sem
liklegt er að hafi numið land þar snemma, sbr.
uppgröft í Herjólfsdal, sem stendur yfir þegar
þetta er ritað.
Fyrsta rækilega rannsókn málsins í Vestmanna-
eyjum var gerð af sóknarprestinum þar séra Jóni
Austmann, sbr. töflu I.
I annarri skýringargrein segir presturinn, að hér
séu aðeins talin þau böm, sem dáið hafi á 1. ári, og
bætir við, að enn deyi nokkur böm á 1.-5. ári og
jafnvel fullorðnir. Um þetta allt segir svo séra Jón í
sóknarlýsingu sinni (3, 27), sem send var höfuð-
stöðvum Hins íslenzka bókmenntafélags í Kaup-
mannahöfn 1843:
„Að ginklofinn geysi hér óttalaust... og hefir
hinum dönsku læknum hingað til ekki hið minnsta
tekizt að lina honum.“ Ekki er ólíklegt að þessi
harða gagnrýni séra Jóns hafi haft sín áhrif, því að
ekki leið á löngu þar til stjómin sendi enn einn
lækninn, dr. Schleisner sem þegar hafði getið sér
sérstaklega gott orð fyrir dugnað og hæfileika og
það þótt fyrirrennari hans Schneider læknir væri
enn ekki farinn frá Eyjum (líklega þó orðinn
veikur af þunglyndi).
Dr. Schleisner endurskoðaði dánartölur séra
Jóns, rakti þær allt til 1785, og fékk, miðað við svo