Læknablaðið : fylgirit - 15.05.1982, Blaðsíða 26

24
LÆKNABLAÐIÐ
Skrofan (Puffinus puffinus)
tilheyrir fýlaættinni, en er næturfugl. sem því ber
lítið á í varpstöðvum. Skrofan (Manx shearwater)
býr í holum eins og lundinn og verða ekki skrofu-
hol.ur greindar frá lundaholum. nerna af lyktinni.
Skrofan ferðast mikið unr Norðurhöf, svo og suður
í höf og verpir víða í eyjum (79) allt frá Vest-
mannaeyjum, sem er eini varpstaðurinn á Islandi.
Þá má og telja í Atlantshafi m.a. Færeyjar og
Suðureyjar, en einnig verpir hún á eyjurn í Mið-
jarðarhafi t.d. á Baleareyjum og eyjunum í Grikk-
landshafinu. Fuglinn sést einnig uppi á megin-
landi Evrópu, eins og í Sviss sunnanverðu, sem
flækingsfugl. en verpir þar ekki.
í Vestmannaeyjum verpirfugl þessi í Yztakletti
á Heimaey í nánu sambýli við lundann. Ef skrofan
væri smitberi og hefði flutt smitefni alla leið frá
Miðjarðarhafi eða öðrum heitum löndum. sem
óneitanlega eru frekar talin heimkynni stíf-
krampasýkilsins heldur en kaldari lönd, þá væri
þarna greið leið frá skrofunni til lundans, sem er
eins og áður segir, mjög mikið veiddur í Vest-
mannaeyjum og víðar, en um þetta verður að
sjálfsögðu ekkert frekar fullyrt.
Kýr og annar búfénaður, svo sem
sauðfé, endur, gæsir og hænsn
gátu hér, þar sem sambýlið við menn var mjög
náið, auðveldlega borið moldarbakteríur inn í hús.
í eigu tómthúsmanna mun þó ekki hafa verið
mikið búfé.
Á St. Kilda mun nautpeningur hafa verið hýstur
í híbýlum manna. alveg eins og gerðist hjá bænd-
um í Vestmannaeyjum og raunar víðar, enda er
þetta forn siður, sem tíðkazt hefur víða um lönd frá
örófi alda.
Af öllu þessu sem hér hefur verið sagt verður
ekki ráðið í sérstakan smitbera öðrum fremur
meðal dýra, en vafalaust tengist útbreiðsla veik-
innar atvinnuháttum og ýmsurn búskaparháttum
þar sem rnold getur borizt inn í hús beint og óbeint.
I rnold og saur verður að sækja smitefnið, þar sem
það lifði í einskonar dvalarástandi (dvalargró).
Óþrifaleg umgengni og þrengsli gefa góðan
hindrunarlausan farveg fyrir smitefni.
Til enn frekari glöggvunar rná að lokum minna
á eftirfarandi atriði um fugl, fé, nienn og mold,
sem kunna að flytja og/eða hýsa sóttkveikju gin-
klofans:
I Vestmannaeyjum höfðu tómthúsmenn fyrir
1850 ekki urnráð kúa og mjög fátt fé og garðrækt
var engin, en þeir höfðu gnægð fugla. voru hluta-
menn í fýla- og lundaveiðum, þrátt fyrir tregðu
lögbænda. hvað snerti lundann. En uniboðsmenn
konungs, sem um leið voru einokunarkaupmenn.
kröfðust þess, að allar vinnufærar hendur tækju
þátt í lundaveiðinni, svo verzlunin fengi hið verð-
mæta fiðurtil útflutnings.
Á St. Kilda var fátt kvikfjár. í Grímsey voru
lengst af 19. öldinni engar kýr, en mikil fuglaveiði.
í Papey var „mesta lundabæli" nefnt í sömu andrá
og „ginklofinn" á skrá héraðslæknis. Þannig var á
öllum þessum eyjum fuglaveiði meiri og alrnenn-
ari en kvikfjárrækt, að ekki sé talað um garðrækt,
þótt fýllinn hefði fram undir 1750 „fjarvistar-
sönnun" í Vestmannaeyjum.
Eitt er víst, þar sem sóttkveikjan er alls staðar
nálæg mun hún hafa þrifizt vel í hlýjum hreiðrum
og holum bjargfugla í feitum jarðvegi fugla-
byggðarinnar, engu síður en í fjósum og öðrum
skýlum búpcnings.
7. kafli
Naflaolía og önnur medferd á naflasári
Naflaolían
Naflaolía var ekki nýtt fyrirbæri hérlendis, því
samkvæmt „Hugvekju um meðferð ungbarna"
eftir Jón Thorsteinsson 1846 (90) var ráðlagt að
nota ósalta, ósúra hreina feiti i léreftstusku við
naflann, en utan um það síðan breitt naflabindi.
í kennslubók handa yfirsetukonum eftir pró-
fessor C.E. Levy (58) eru yfirsetukonur hvattar til
að hafa hinar mestu gætur á naflastúfnum. þangað
til hann er dottinn af og þekja hann daglega með
hreinni rýju, sem vætt er í olíu. Nánar er þessi olía
eða feiti þeirra Jóns Thorsteinssonar og Levys
prófessors ekki skilgreind.
Á Skotlandi og írlandi var höfð nokkur viðleitni
til sótthreinsunar. sú helzt að brenna gat á pjötlu
eða tusku og draga naflastúfinn þar í gegn. Á St.
Kilda og í Vestmannaeyjum og víðar mun þvottur
á naflabindinu hafa verið fremurófullkominn eins
og má ætla af hinni erfiðu öflun neyzluvatns í
Vestmannaeyjum og síðan voru þessi bindi þurrk-