Læknablaðið : fylgirit - 15.05.1982, Side 23

LÆKNABLAÐIÐ
21
og skráð er á síðu 216 í fyrsta bindi ferðasögu
þeirra fcMaga Eggerts Ólafssonar og hans (64) frá
því unt miðja 18. öld, að ginklofi væri enska sýkin,
þ.e. beinkröm (Rachitis). Hannes Finnsson biskup
tók þetta upp í manntalstöflur sínar (10), en átti þó
bágt með að kyngja þeim vísindunt Bjarna læknis.
Aftur á móti vildi Sveinn Pálsson ekki sætta sig við
rök Bjarna læknis og gagnrýnir skoðanir hans á
„ensku sýkinni" og „ginklofanum" í Vestmanna-
eyjum (65). í gagnrýni sirni fer Sveinn mildilega
með gagnrýnina, en hún er svohljóðandi: Ekki fer
mér pó að bera áðurnefnds lœrðs manns orð til baka
eins og Sveinn kemst að orði í 64. gr. í ritgerð sinni
í riti Lærdónrslistafélagsins, 15. bindi.
En í 66. grein sömu ritgerðar, sem fjallar um
ginklofann, þ.e. annan bamasjúkdóm. kemst
Sveinn að þeirri niðurstöðu, að „ginklofinn“ eigi
ekkert skylt við „ensku sýkina". Sveinn byggir
þetta álit sitt aðallega á fyrirspurnarlista. sem hann
sendi árið 1789 til Vestmannaeyja, til prestsins,
sem þá var á Kirkjubæ. Bjamhéðins Guðmunds-
sonar. sem eins og fyrmefndur er Gizur Pétursson,
var fæddur og uppalinn í Vestmannaeyjum (Þór-
laugargerði) en síðan prestur i Kirkjubæ og því
öllum hnútum vel kunnugur. Sveinn birti spurn-
ingar sínar og svör séra Bjamhéðins í 66. grein
ritgerðarinnar eins og fyrr segir (66).
Að lokunt skal ennfremur tekið fram um sjúk-
dómsheiti. að hér að framan, á bls. 9, er vitnað í
slitrótt efni úr bréfabók Odds Einarssonar, bisk-
ups. Þar er meðal annars talað um að IV konur hafi
andazt úr ginklofa. Hér er vafalaust um misskiln-
ing að ræða, eða mislestur á máðu handriti. Þar
hafa sögusagnir. sem ferðalangurinn Daniel
Streyc rekur frá ferðum sínum hér, 1613-14
(82) og byggjast líklega á gömlum sögnum úr
Vestmannaeyjum, að „konur geti ekki orðið léttari
í Vestmannaeyjum" (væntanlega vegna barna-
dauðans) stutt að þessum misskilningi. Ekki er þó
útilokað að konur geti sýkst af stífkrampa eftir
barnsburð og er það mjög þung veiki, ef fyrir
kemur. En það er sem betur fer það sjaldgæft, að
ekkert slíkt tilfelli er skráð á 19. öldinni, er veiki
þessi geisaði hvað mest í Vestmannaeyjum (sbr.
kirkjubækur) (101). Hinsvegar gat verið erfitt i þá
daga að greina á milli ekta fæðingarkrampa (Ecc-
lampsia) og stifkrampa (Tetanus) eftir barnsburð.
Þessi nýja umræða um sjúkdómsheitið ætti að
nægja til að sýna það, að þessi sjúkdómur muni
gamall í Vestmannaeyjum og að heimamenn muni
hafa skilið eðli hans furðuvel og gefið honum al-
íslenzkt nafn í samræmi við það. Allir hugsandi
menn í Vestmannaeyjum hlutu að verða djúpt
snortnir af þessum voðasjúkdómi, sem deyddi
næstum öll nýfædd böm á fyrstu vikum, sem
fæddust i Vestmannaeyjum. fyrir miðja 19. öld og
sjálfsagt ekki síður fyrr á öldum. Sbr. Sv. Poulsens
indber. 16. júlí 1803 í Lovs. 1782-1805, s. 644.
6. kafli
Meira um hugsanlega smitbera
Fýllinn (Fulmarus glacialis glacialis). Var
hann sekur?
Margir. sem virtu fyrir sér umhverfismálefni á
ginklofaeyjum Suðureyja. gerðu sér tíðrætt um
fýlinn umfram aðra fugla. Spýja hans og fiður var
nrjög illa lyktandi og áttu ókunnugir bágt með að
þola það og höfðu um það hin verstu orð. Þessa
gætti ekki sízt þar, sem urn var að ræða brennslu
vængja og beina af þessum fuglum, að ógleymdri
alntennri neyzlu kjöts og lýsis. Þeir. sem til þekkja í
Vestntannaeyjum. frá fyrri hluta þessarar aldar,
gera sér fulla grein fyrir mikilvægi fýlsins í búskap
eyjaskeggja. en talsvert meira var fýll þó notaður á
nítjándu öldinni. Fýlafeitin er mjög vítamínauðug,
einkum af A-vítamíni, svo og D-vítamíni. Þess er
vert að geta að fýlafeitin, þ.e.a.s. fýlalýsið (olían), er
álíka auðug af A- og D-vitamíni og þorskalýsi.
Fýls er fyrst getið í bókmenntum hér sem varp-
íugls í Grímsey árið 1640, en það er í riti Jóns
lærða Guðmundssonar (11). Séra Jón Norðmann
telur fýlungann hina þörfustu skepnu. Spýjan
notuð í ljósmeti og ýstran til viðbits. Hann getur
ekki ginklofa þótt fyrir komi i tíð hans í Grímsey
1848, samanber Grímseyjarlýsingu (Rvk. 1946. s.
29, 15—17) og prestsþjónustubók (99). Á St. Kilda
eru fyrstu heimildir um fýlinn sem varpfugls frá
1697 og í Vestmannaeyjum er hans fyrst getið í
Ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar,
en þeir munu hafa verið í Vestmannaeyjum árið
1753 (64).
Ekki er getið um fýlinn, sem varpfugl í Vest-
mannaeyjum í sóknarlýsingu Gizurar Péturssonar.
sem var prestur í Eyjum 1687—1713, en þar er
getið allra annarra varpfugla er enn verpa í Eyjum