Búskapur hins opinbera 1945-1980 - 01.01.1983, Blaðsíða 8

6
I þessari skýrslu birtast m.a. tekju- og útgjaldareikningar fyrir opinbera
búskapinn. Þjóðhagsreikningakerfi Sameinuðu þjóðanna, eða SNA (A System
of National Accounts), gerir ráð fyrir hliðstæðum reikningum fyrir aðra aðila
efnahagsstarfseminnar eða geira. Oftast er miðað við fjóra eeira en þeir eru:
1) fyrirtæki önnur en peningastofnanir. «
2) peningastofnanir.
3) hið opinbera.
4) heimilin.
Dæmi eru til þess að geirarnir séu fleiri og eru þá velferðarstofnanir,
áhugasamtök og ýmis starfsemi, sem ekki er rekin í ágóðaskyni en er þó á vegum
einkaaðila, höfð í sérstökum geira. Einnig geta verið undirflokkar í hverjum
ofangreindra fjögurra geira og er skipting hins opinbera í ríki, sveitarfélög og
almannatryggingar dæmi um slíkt. Sérhver aðili efnahagsstarfseminnar lendir í
einhverjum þessara geira. Takmarkið er að skrá öll viðskipti milli einstakra
geira en ekki innbyrðis viðskipti milli aðila innan sama geira.
Við skipulag skýrslugerðar af þessu tagi þarf fyrst að afmarka eða skilgreina
umfang hvers geira, þ.e. hvaða starfsemi teljist til fyrirtækja og hver til hins
opinbera svo dæmi sé tekið. Skýrslugerð hérlendis fyrir aðra geira en hið
opinbera er hins vegar mjög skammt á veg komin og hafa þeir því ekki verið
endanlega afmarkaðir. Engu að síður hefur starfsemi hins opinbera verið
skilgreind og er í þessari skýrslu skilgreind þannig að til hins opinbera, telst sú
starfsemi, sem tekna er aflað til með álagningu skatta en ekki með sölu á
þjónustu á almennum markaði. Má þar m.a. nefna opinbera stjórnsýslu,
menntamál og heilbrigðismál og þá einnig almannatryggingar og aðrar tilfærslur
hins opinbera.
Aftur á móti eru framleiðslu- og þjónustufyrirtæki hins opinbera talin til
fyrirtækjageirans svo fremi að starfsemi þeirra verði aðskilin frá hinni eiginlegu
opinberu starfsemi. Hér koma upp ýmis markavandamál, sem hefur verið leitast
við að leysa hverju sinni, þannig að sem best samræmi næðist.
Eins og áður segir, byggir geiraskipting tekju- og útgjaldareikninganna á
því að skráð eru viðskipti milli einstakra geira og eru þá tekjur eins geirans
jafnframt útgjöld annars. Þegar geirarnir eru síðan dregnir saman í eitt fyrir
þjóðarbúskapinn í heild þá falla út viðskipti milli geiranna. Eftir stendur þá
tekjumegin það sem framleiðsluþættirnir, vinna og fjármagn, hafa hvor um sig
borið úr býtum, en gjaldamegin verður eftir einkaneysla, samneysla og
mismunur sem er sparnaður. Þessi hugtök koma síðan fram í heildaryfirlitum um
þjóðarframleiðslu, landsframleiðslu og fleira. Áður en geirunum fjórum er
steypt saman með framangreindum hætti má ýmislegt af þeim ráða svo sem um
umsvif geiranna í fjárhæðum og mikilvægi einstakra tekju- og gjaldaliða, þátt
samneyslu og almannatrygginga í útgjöldum hins opinbera, skiptingu skatttekna
í beina skatta og óbeina og margt fleira, eins og ráða má af töflunum.