Sagnir - 01.04.1988, Page 44

Lénsveldi eða bændasamfélag
TAFLA 2
Skipting jarðeigna eftir jarðeigendum á 19. öld í Eyjafjarðarsýslu
Þ.Dan. R.Th. J.Be. J.Sig. J.Sf. 4-15 2-3 1
Siglufj. 4 2 2
Ólaísfj. 1 4 'ri 8 7 4
Svarf. 1 1 8 13 7 2
Arnarnes. 5 8 8 1 2 4
Skriðu. 3 11 11 1 4 4 5
Glæsib. 19 4 6 8 8 7 2 2
Hrafnag. 10 2 2 1 3
Saurb. 1 2 2 12 16 5
Öng. Svalb. 1 1 5 3 5 4
Alls 29 37 19 35 16'/i 58 48 32
Heimildir: Þjskjs.: Skiptabœkur Eyjafjarðar. Eiður Guðrnundsson: Ritsafn 111.
Tilvísanir
1 Sjá greinar eftir Guðmund Hálfdanar-
son í Tímariti Máls og menningar 4,
1986, Gunnar Karlsson og Guðmund
Jónsson í Nýrri sögu 1987 og einnig
grein í Sögnum 8 eftir undirritaðan.
2 Guðmundur Jónsson: „Ósamræmi í
frelsishugmyndum oftúlkað". Ný
saga 1 1987, 63.
3 Sjá t.d. Guðmund Hálfdanarson:
„Takmörkun giftinga og einstaklings-
frelsi". Tímarit Máls og menningar 4,
1986, 463.
4 Bergh, Hanisch, Lange, Pharo: Norge
fra U-land til l-land. Vekst og utuikl-
ingslinjer 1830-1980, Oslo 1983.
5 Þorsteinn Helgason hefur fjallað um
þessa bók í grein. (Þorsteinn Helga-
son: „Skilyrði hraðþróunar á íslandi
og í þróunarlöndum samtímans".
Iðnbylting á íslandi, Rv. 1987, 63
o.áfr.) Þorsteinn fjallar eingöngu um
það gagn sem þróunarríkin hafa haft
af rannsóknum sem þessum (sem er
lítið), en ræðir ekki þær nytjar sem
hafa má af þeim í sögurannsóknum
iðnríkjanna sjálfra.
6 Mjöset, Lars: „Norge i utviklings-
teoretisk lys". Tidskrift for samfunds-
forskning 1983, bd. 24, 567-571.
7 Cipolla, Carlo M. (ed): Fontana
Economic History of Europe — Cont-
emporary Economies 2. Glasgow
1976, 488.
8 Bergh, Hanish, Lange, Pharo: Norge
fra U-!and til l-land, 36.
9 Mjöset, Lars: „Norge i utviklings-
teoretistkt lys“, 570.
10 Björn Teitsson: Eignarhald og ábúð
á jörðum í Suður Þingeyjarsýslu
1703-1930. Rv. 1973, 140-141.
11 Gísli Ágúst Gunnlaugsson: „Um fjöl-
skyldurannsóknir", Saga XXIV, 18.
12 Eiður Guðmundsson frá Þúfnavöll-
um: Búskaparsaga í Skriðuhreppi
forna IV, 138-142.
13 Eiður Guðmundsson frá Þúfnavöll-
um: Búskaparsaga í Skriðuhreppi
forna I—IV. Akureyri 1983. Stefán
Aðalsteinsson: Suarfdœlingar I—II.
Rv. 1976.
14 Ármann Dalmannsson o.fl. (ritstj.):
Byggðir Eyjafjarðar II. Akureyri 1973.
15 Meirihluti jarða í Svarfaðardal var í
leiguábúð. Klausturjarðir voru 27%,
kirkjujarðir 28% og bændajarðir
45%. Af þeim síðastnefndu voru ná-
lega helmingur í sjálfsábúð, eða
rúmlega 20% af heildinni. Hlutfall
sjálfsábúðar var að öllum líkindum
hærra í Svarfaðardal en víðast ann-
ars staðar vegna sölu Hólastólsjarða
1801.
16 Þjskjs.: Skjöl Munkaþuerárklausturs
V 1: Höfuðbók yfir afgjöld af Munka-
þverárklaustri, Vesturparti.
17 Björn Teitsson: Eignarhald og ábúð,
118-126.
18 Þjskjs.: Skiptabœkur Eyjafjarðar.
Eiður Guðmundsson: Búskaparsaga
í Skriðuhreppi forna 111.
19 Niðurstaðan er fengin með athugun-
um á tölum um landskuld í Jarðatali
Johnsens frá 1847 (Jarðatal á ís-
landi) og tölum um búfjáreign í Töl-
frœðihandbók 1984 bls. 69, Skýrsl-
um um Landshagi I—IV og Stjórnar-
tíðindurn C-deild 1886, 1891, 1897.
Úrvinnsla úr þessum heimildum er í
ritgerð minni „Lénsveldi eða bænda-
samfélag" úr námskeiðinu Hagsaga
fyrir 1900 undir leiðsögn Gísla Gunn-
arssonar, Reykjavík 1987. Þessi grein
er reyndar byggð á ritgerðinni.
20 Þjskjs.: Byggingarbréf Möðruualla-
klausturs. Sigurður Hansson: „Um
uerðlagsskrár á íslandi 1818-1856",
238. Skýrslur um landshagi á Islandi
I, Kh. 1858.
21 Þjskjs.: Jarðabók Möðruuallaklaust
urs 1824, byggingarbréf klaustursins
frá 1839 og áfram. Flest eru bygging-
arbréfin þó frá seinni hluta 19. aldar.
22 Hér er aðeins rætt um jarðeignir í
einkaeign, sem voru 60% allra jarð-
eigna. Sjá: Jón Johnsen: Jarðatal á
íslandi, Kh. 1847.
23 Niðurstöður athugunarinnar koma
heim og saman við niðurstöður
Braga Guðmundssonar (Bragi Guð-
mundsson: Efnamenn og eignir
þeirra um 1700, Rv. 1982). Bragi sýn-
ir fram á að litlar gósseignir voru á
austurhluta landsins, frá Vaðlaheiði
suður um og til Jökulsár á Sólheima-
sandi. Hins vegar voru stóreignir í
Eyjafirði og suður um í Rangárvalla-
sýslu. Sjá kort á bls. 72 í bók hans.
24 Sjá Shanin, T. (ed): Peasants and
Peasant Societies, Harmondsworth
1971.
25 Thorner, Daniel: „Peasant Economy
as a Category in Economic History".
Peasatns and Peasant Societies,
216-217.
26 Shanin, Theodor: „The Peasantry as
a Political Factor". Peasants andPe-
asant Societies, Harmondsworth
1971, 243-245.
27 Góða lýsingu á íslenska bændasam-
félaginu er að finna í bók Gísla
Gunnarssonar, Upp er boðið Isa-
land, Rv. 1987, 18-19.
28 Thorner, Daniel: „Peasant economy",
203-204.
29 Shanin, Theodor: „Peasantry as a
Political Factor", 254.
30 Sjá umfjöllun Gunnars Karlssonar
um bændasamfélagið í bók frá norr-
æna sagnfræðiþinginu. (Gunnar
Karlsson og Hans Jakob Debes: „Is-
land-Færöerne-Grönland". Nationale
og etniske minorileter i Norden i
1800 og 1900 tallet, Rv. 1987, 21-24.
40 SAGNIR