Flóra: tímarit um íslenzka grasafræði - 01.06.1968, Blaðsíða 54

in eru miklu sléttari og í þeim eru víða á allstórum spildum sléttar
klappir eins og nafnið bendir á, en á milli óskipulegar dældir og geil-
ar. Eru helluhraunin miklu gróðursælli en apalhraunin, meðfram af
þeirri ástæðu, að vatnið á örðugra með að síga gegn um þau.
Nýrunnið hraun er með öllu eyðimörk og enginn gróður byrjar
fyr en yfirborðið er storknað og kalt. Er hraunið þá mjög svo óvist-
legur bústaður fyrir plöntur, því að þar er alls enginn jarðvegur. Há-
plöntum er því með öllu ómögulegt að nema þar land að svo stöddu.
En bót er það í máli, þótt hraunið sé jarðvegslaust, að yfirborð stein-
anna er hrufótt. Er það alsett skörpum broddum, en á milli þeirra eru
smáholur og skorur. Stormarnir á íslandi þyrla venjulega upp ryki,
staðnæmist það miklu fremur í hinu hrufótta yfirborði hraunklett-
anna en á sléttum blágrýtisklettum. Um síðir kemur og jarðvegur í
hraunin; verður það með ýmsu móti, en tíðast er, að plöntugróðurinn
sjálfur gerir jarðveginn og lágplönturnar greiða götu háplantnanna.
Skal nú farið um það nokkrum orðum.
Fyrstu landnemar hraunanna verða að vera þannig gerðir, að þeir
geti lifað á beru berginu, af því að enginn jarðvegur er þar fyrir. Ýms-
ar lágplöntur eru þannig gerðar, svo sem þörungar (algce), fléttur eða
skófir (lichenes) og sumar mosategundir. Þörungar eru þó fremur sjald-
gæfir í hraunum og látum vér því nægja að nefna þá. Fléttur og mosar
eru alstaðar í klettum, en venjulegast eru flétturnar þó frumbyggjar
þar.
Ýmsar fléttutegundir eru alkunnar alþýðu á íslandi, svo sem lit-
unarmosi, geitaskóf, fjallagrös, hreindýramosi, tröllagrös o. s. frv. Fjalla-
grösin og hreindýramosinn vaxa þó ekki á klettum, en eru algeng í
mosaþembum, einkum til fjalla. Litunarmosinn og geitaskófir eru al-
gengar á steinum, en teljast þó ekki til frumbyggja hraunanna. Fléttur
j^ær, er fyrstar nema land í hraunum, eru að nokkru leyti svipaðar lit-
unarmosa og er því líkast sem hvítar, gráar, gular, svartar eða græn-
leitar skorpur séu á klettunum á víð og dreif.
Flétturnar (skófirnar) teljast til sveppanna, en eru þeim þó frá-
brugðnar að því leyti, að þær geta sjálfar unnið fæðu sína úr kolsýru
loftsins. Þó er fléttusveppurinn að því leyti líkur öðrum sveppum, að
hann er ekki grænn, og getur því ekki, fremur en þeir, af sjálfsdáðum
fætt sig af kolsýru loftsins. Til þess þarf hann hjálpar við og hana fær
hann hjá örsmáum grænleitum þörungum, er hann fléttar sig utan um
og innilykur þannig í sínum eigin líkama. Svo má að orði kveða, að
fléttusveppurinn hafi þörungana í æfilöngu lialdi eða þrælkun og hann
lifir af þeirri fæðu er þær vinna úr kolsýru loftsins. Sjálfur þörungs-
52 Flóra - tímarit um íslenzka grasaeræði