Dagblaðið Vísir - DV - 31.08.2007, Blaðsíða 25

DV Helgarblað föstudagur 31. ágúst 2007 25
óvenjumargir lagt sig óvenjulega mikið eftir því
að tala mig niður. Það er eins konar ofbeldi, á
ekkert skylt við málefnalega gagnrýni og ég læt
ekki þvinga mig með þeim hætti út úr pólitík.
Það er ekki í mínu eðli að láta undan svona, ég
bara get það ekki.“
Spurð hverjir það hafi verið sem vildu hana
út úr pólitík svarar hún: „Það voru fjölmarg-
ir sem þannig voru þenkjandi og það fór ekki
framhjá neinum og er reyndar sama sagan
með þá konu í hverju landi sem fremst stend-
ur í stjórnmálum. Við þekkjum þetta allar sem
þangað höfum hætt okkur, Mona Sahlin í Sví-
þjóð, Angela Merkel í Þýskalandi og auðvitað
konur í íslenskri pólitík.“
Hefði haldið áfram
Aðspurð segist hún algerlega sannfærð um
að hún hefði haldið áfram í pólitík þótt Sam-
fylkingin hefði ekki komist í ríkisstjórn. „Já,
ég hefði haldið áfram í pólitík. Reyndar er ég
sannfærð um að ef við hefðum ekki farið í rík-
isstjórn, þá hefði Sjálfstæðisflokkur og Fram-
sóknarflokkurinn setið áfram í stjórn, eða Sjálf-
stæðisflokkur og Vinstri-græn hefðu myndað
ríkisstjórn og hvorug þeirra ríkisstjórna hefði
lifað. Það hefði því bara verið spennandi verk-
efni að vera í stjórnarandstöðu.“
Hún segir þó gríðarlega mikilvægt fyrir
Samfylkinguna að vera komna í stjórn. „Fyr-
ir flokk af þessari stærð er mikilvægt að vera
kominn í stjórnstöðu þar sem hann getur haft
áhrif. Jafnaðarmenn eru framkvæmdafólk og
ekki bara í stjórnmálum til þess að geta haft
áhrif á orðræðu, að geta bara komið málum á
dagskrá heldur erum við í þessu til að láta verk-
in tala, bæta samfélagið. Það er allt annað en
að vera í litlum flokki sem er kannski ákveðinn
jaðarflokkur sem skilgreinir sig sem flokkur-
inn sem ætlar að hafa hugmyndaleg áhrif. Það
sem skiptir öllu máli er að vita hvert maður ætl-
ar, svo getur tekið tíma að komast þangað, en
maður getur tekið ýmsar ágjafir á leiðinni. Það
er hins vegar mjög eðlilegt að fólk, bæði flokks-
menn og aðrir kjósendur, geri kröfur um að sjá
breytingar strax. Við gefum okkur samt alveg
kjörtímabilið til þess að láta verkin tala,“ segir
Ingibjörg Sólrún.
Konurnar skiptu máli
Spurð hvort eitthvað sé til í því að viðræð-
ur við Sjálfstæðisflokkinn hafi verið hafnar af
nokkurri alvöru fyrir kosningar segir hún: „Nei,
það er ekki rétt. Það sem menn verða að hafa í
huga er að í aðdraganda kosninga verða menn
að halda öllum leiðum opnum. Því menn vita
það að þótt það sé verið að bítast á þinginu
verður alltaf að mynda ríkisstjórn og það skiptir
máli að það séu allir möguleikar opnir, að menn
skoði hvar eru samstarfsmöguleikar og -fletir.
Þetta á við alla flokka, en það voru ekki komnar
stjórnarmyndunarviðræður í gang. Bara óform-
legar þreifingar og í ýmsar áttir.“ Voru það kon-
urnar, eins og haldið hefur verið fram, sem voru
að ræða saman? „Það var ágætt tengslanet milli
kvenna fyrir kosningar og ég get alveg ímynd-
að mér að það hafi haft sitt að segja. Karlmenn
halda hins vegar alltaf að það séu þeir sem láti
hlutina gerast,“ segir hún og hlær.
En hefði hún getað hugsað sér að fara í rík-
isstjórn þar sem Davíð Oddsson væri forsæt-
isráðherra eða hefði það yfirleitt getað gerst?
„Það getur náttúrulega allt gerst í pólitík. Stund-
um verða menn að ýta persónulegum ágrein-
ingsefnum til hliðar. En auðvitað skipta per-
sónuleg tengsl alltaf máli í pólitík og auðvitað
vorum við mjög harðir andstæðingar í pólitík
en það er ekki þar með sagt að það hefði ekki
verið hægt að vinna sig í gegnum það ef nauð-
syn hefði krafið.“
Sjálfstæðisflokkurinn valdaflokkur
Framsóknarflokkurinn kvartaði mikið und-
an því á síðasta kjörtímabili að öll gagnrýni í
garð ríkisstjórnar beindist að honum en Sjálf-
stæðisflokkurinn fengi að sigla lygnan sjó. Ótt-
ast Ingibjörg ekki að Samfylkingin hljóti svipuð
örlög og Framsóknarflokkurinn sem samstarfs-
flokkur Sjálfstæðisflokks í ríkisstjórn? „Það er
auðvitað ástæða til að vera á varðbergi gagn-
vart því og vinna mjög markvisst gegn því. Ég
held að ástæðan fyrir þessu sé ef til vill að hluta
til sú að fólk, almenningur og fjölmiðlar, er orð-
ið svo vant því að Sjálfstæðisflokkurinn sé við
völd, það er svo ríkur hluti af ímynd hans að
hann sé valdaflokkur að fólki finnst hann vera
flokkur sem bara stjórnar. Það eru því ekki gerð-
ar eins kröfur til Sjálfstæðisflokksins og sam-
starfsflokka. En auðvitað er ekki hægt að kenna
Sjálfstæðisflokknum um allt það sem miður fór
í Framsóknarflokknum. Þar voru að sjálfsögðu
ákveðin vandamál í innra starfi flokksins.“
Gamaldags og forræðisleg vinstripólitík
Fram undan er spennandi þingvetur. Ný
ríkisstjórn er við völd í fyrsta sinn í tólf ár og þar
af leiðandi ný stjórnarandstaða. Hvernig held-
ur Ingibjörg að stjórnarandstaðan verði í vet-
ur? „Hún verður örugglega dálítið sérstök. Hún
kemur náttúrulega dálítið úr tveimur mismun-
andi áttum. Ég geri ráð fyrir því að við verðum
mikið skotspónn stjórnarandstöðunnar, miklu
frekar en Sjálfstæðisflokkurinn. Mér sýnist að
Vinstri-græn ætli að vera eins og kommúnista-
flokkarnir voru á þriðja og fjórða áratugnum,
þeir voru alltaf verstir við jafnaðarmennina.
Þeir voru svikararnir við einhvern ímyndaðan
hreinan málstað. Mér finnst margt í því hvernig
þeir leggja mál fram benda til þess að þeir verði
mjög uppteknir af því að koma meintum svika-
stimpli á Samfylkinguna.
Það sem vekur hins vegar athygli mína er
að mér finnst hafa komið mjög sterkt í ljós eftir
kosningarnar að hinn hugmyndalegi kjarni hjá
Vinstri-grænum er bara mjög gamaldags og
forræðisleg vinstripólitík. Í hinum hugmynda-
lega kjarna Vinstri-grænna er hvorki ríkur fem-
ínismi né umhverfisvitund þó svo að það megi
finna hjá ýmsu fólki innan flokksins.“
Í stjórnarandstöðu við mig
Ingibjörg hefur þurft að þola mjög harða
gagnrýni í sinn garð í margvíslegum málum.
Nýlega gagnrýndi Morgunblaðið ferð henn-
ar til Palestínu mjög afgerandi og héldu marg-
ir því fram að það hefði verið enn eitt merkið
um það einelti sem hún hafi þurft að þola árum
saman, meðal annars af hendi Morgunblaðs-
ins, en einnig úr fleiri áttum. Ingibjörg Sólrún
segist aðspurð ekki líta á þetta sem sitt vanda-
mál, heldur vandamál Morgunblaðsins. „Það
er lýðum ljóst að ritstjórn Morgunblaðsins er í
stjórnarandstöðu við mig. Það þarf ekkert ann-
að en að lesa leiðara og ritstjórnargreinar til að
sjá það. Mér sýnist að þeir séu fylgjandi ríkis-
stjórninni, en í stjórnarandstöðu við mig og
hún birtist meðal annars í svona skrifum. Þótt
maður geti ekkert haft á móti því að blað hafi
einhverja skoðun á því hvort maður sé með
einhverja pólitík í Mið-Austurlöndum eða ör-
yggisráðinu, er eiginlega verst við svona skrif
að þar er engin lágmarkskrafa um að skrifað
sé á einhvern málefnalegan hátt, að það sé lagt
eitthvað inn í umræðuna. Þessi skrif finnst mér
bara einkennast af geðvonsku.“
Fjölmiðlakastljósið ánauð
Þreytist hún oft á því að vera opinber per-
sóna? „Ég upplifi það öðruvísi núna en ég gerði
þegar ég var borgarstjóri. Mér finnst það miklu
léttara núna. Auðvitað venst maður þessu. Ég er
ekkert upptekin af því hvar sem ég fer að ég sé
opinber persóna. Hins vegar, þótt ég segi þetta,
er ég samt líka meðvituð um að ég hef ákveðn-
ar skyldur sem opinber persóna. Á ferðalög-
um með manninum mínum um landið legg ég
mig fram um að heilsa upp á fólk á þeim stöð-
um sem ég heimsæki og kynnast samfélag-
inu, hvort sem það er atvinnurekstur, opinber
þjónusta eða sundlaugin á staðnum. En ég get
vottað um breytinguna sem orðið hefur í ásókn
fjölmiðla í fólk í mínu starfi. Fjölmiðlun er orð-
in svo mikil, það eru svo margir fréttatímar, svo
mörg blöð, og það að vinna stöðugt verk sín
undir fjölmiðlakastljósi verður ákveðin ánauð.
Mér finnst gaman að vinna verkin mín og mér
finnst gaman að fást við hluti en maður nenn-
ir ekki alltaf að hugsa um þau út frá fjölmiðl-
unum. Veruleikinn er mikilvægari en sýndar-
veruleikinn sem fjölmiðlar eru óhjákvæmilega
að nokkru leyti. Að allt sem ég segi, allt sem
ég geri, þurfi ég að hugsa út frá fjölmiðlunum
finnst mér spilla en þetta viðhorf er orðið svo
ríkur þáttur í pólitíkinni – hvað þarf að segja til
að vekja athygli fjölmiðlanna. Maður getur ekki
bara sagt það sem manni finnst að maður þurfi
að segja, það sem mann langar til að segja af
því maður þarf að hugsa um hvernig það birtist
í fjölmiðlunum, hvort hægt sé að snúa út úr því
eða hvort því verði slegið upp.“
Hefði einnig viljað fjármálaráðuneytið
Það voru miklar vangaveltur um það í vor
þegar Samfylking og Sjálfstæðisflokkurinn
voru í stjórnarmyndunarviðræðum hvaða
ráðuneyti Ingibjörg Sólrún myndi velja sér.
Það þótti áhætta í ljósi þess hve mikill ágrein-
ingur var innan flokksins síðasta vetur að velja
ráðuneyti þar sem hún yrði jafnmikið fjarver-
andi og raunin er með utanríkisráðherra. Ingi-
björg segir hið sanna í málinu það að utanríkis-
ráðherra sé ekki lengur meira í burtu en flestir
aðrir ráðherrar og ástæðan fyrir því að hún hafi
valið það ráðuneyti sé sú að þar fái hún tæki-
færi til að hafa víðari sýn á innanlandsmál-
in en ef hún fengist við eitt tiltekið fagráðu-
neyti. „Á sama hátt kom fjármálaráðuneytið til
greina, þar hefði ég líka getað haft þessa víðu
sýn á málaflokkana og ekki dregið taum eins
umfram annan, heldur getað verið í almennri
stefnumótun sem lýtur að ríkisrekstrinum og
ríkisfjármálum. En þetta varð niðurstaðan og
mér gengur vel að halda tíma til að fara út á
land, sinna flokknum og fleira. Það er mér líka
svo nauðsynleg næring og jarðtenging.“
Þurfum að axla ábyrgð
Ingibjörg tók við því kefli í utanríkisráðu-
neytinu að fylgja eftir umsókn Íslendinga til
sætis í öryggisráði Sameinuðu þjóðanna. Hefði
hún haft frumkvæði að því að sækjast eftir sæti í
öryggisráðinu? „Mér finnst ekkert ólíklegt að ég
hefði tekið ákvörðun um að við ættum að sækja
um, vegna þess að ég sé ekki hvaða afsökun
við höfum.“ Hún bendir á að Íslendingar séu í
Norðurlandasamstarfi en jafnframt eina Norð-
urlandaþjóðin sem hefur alltaf vikið sér und-
an því að vera í framboði. „Hinar hafa skipst
á enda er þetta nokkurn veginn sameiginlegt
framboð Norðurlandanna. Allan tímann frá
stofnun Sameinuðu þjóðanna höfum við vikið
okkur undan. Mér finnst við ekkert vera í þeirri
stöðu að geta gert það lengur. En auðvitað tók
ég við keflinu. Þessi ákvörðun var tekin áður en
ég varð utanríkisráðherra, hún var í raun tekin
árið 1998, og það sem mér finnst verst af öllu,
og eiginlega aumingjalegast af öllu, er að þeg-
ar íslensk stjórnvöld eru búin að taka þessa
ákvörðun vinni þau ekki vel í málinu. Það get-
ur vel verið að við töpum þessu síðan, en við
verðum að gera það með sæmd. Við verðum að
geta sagt að við höfum lagt allt í framboðið, við
erum þá að minnsta kosti búin að kynna okkur
á alþjóðavettvangi. En að gera þetta með hálf-
um huga og þora einhvern veginn ekki að stíga
fram og tala fyrir þessu, það er verst af öllu. Það
eru 12 mánuðir til stefnu og ég er staðráðin í að
nýta þá vel og gera það sem við getum. Ef það
er ekki nóg get ég að minnsta kosti sagt að ég
hafi gert mitt til þess.
Við erum ríki meðal ríkja, við erum sjálf-
stætt, fullvalda ríki, við erum auðugt ríki á alla
formlega mælikvarða, við viljum að rödd okkar
heyrist, við viljum vera þar sem ákvarðanir eru
teknar, við erum í Sameinuðu þjóðunum, við
erum í NATO við erum í EES. Við viljum að eftir
okkur sé tekið á alþjóðavettvangi en við meg-
um ekki bara vera sýnileg, við verðum að rækja
skyldur okkar. Það er gert ráð fyrir því að þjóðir
heims skiptist á að axla þá ábyrgð sem fylgir því
að sitja í öryggisráðinu. Hugsum til þess að af
53 Afríkuríkjum hafa ríflega fjörutíu þeirra axl-
að þessa ábyrgð – bláfátæk ríki í öllum saman-
burði við okkur. Við verðum að venja okkur af
þessum þankagangi – hvort við höfum efni á
þessu, hvort við getum þetta og hvað sé í þessu
fyrir okkur. Að mínu viti er þetta lokahnykkur-
inn í því að við lítum á okkur sjálf sem fullvalda,
sjálfstæða þjóð, þjóð meðal þjóða sem axlar
sína ábyrgð.“
Styrkleiki að vera smáþjóð
Spurð um hvað við þurfum að gera á þess-
um 12 mánuðum til að auka líkurnar á að við
náum kjöri segir hún að við þurfum að kynna
okkur betur. „Við þurfum að kynna það sem við
erum að gera á alþjóðavettvangi, við þurfum að
kynna þau gildi sem íslenskt samfélag stendur
fyrir, við þurfum að kynna okkur sem sameig-
inlegan frambjóðanda allra Norðurlandanna
og þurfum að leggja áherslu á mikilvægi þess
að þessi lýðræðishefð Norðurlandanna eigi
sér málsvara inni í öryggisráðinu. Við þurfum
auðvitað að vekja athygli á því gagnvart þróun-
arríkjunum að það er ekki svo langt síðan við
vorum sjálf nýlenda, síðan við vorum sjálf þró-
unarríki, alveg fram yfir miðja síðustu öld. Ég
fann það bara þegar ég fór til Afríku og talaði
við 22 utanríkisráðherra Afríkuríkja að þetta
vakti athygli þeirra. Í þeirra huga er það mik-
ilvægt að við erum ein af fáum Evrópuþjóðum
sem hefur ekki á sér neitt syndaregister niðri í
Afríku, það skiptir máli.“
Hún segir að við verðum að finna hvar styrk-
leiki okkar liggi og leggja áherslu á hann. „Það
er styrkleiki, ekki bara veikleiki, að vera smá-
þjóð. Það getur líka falist í því ákveðinn styrk-
ur því við ógnum engum, það stendur engum
stuggur af okkur. Við erum ekki með svo ríka
hagsmuni á alþjóðavettvangi að fólk þurfi að
óttast það. Og af því að við erum smáþjóð verð-
um við líka að leggja áherslu á að farið sé eftir
alþjóðalögum, að þjóðir heims taki ákvörðun á
grundvelli laga og reglna en ekki bara á grund-
velli stærðar og styrks.“
Þróunarstarfið mikilvægt
Aðspurð segir hún framboð Íslands til ör-
yggisráðsins alls ekki stærsta verkefnið sem
hún muni einbeita sér að á næstunni. Það sé
samt sem áður eitt af þeim verkefnum sem
mikilvægt sé að sinna vel. Stóru verkefnin fram
undan segir hún til dæmis vera stefnumótun í
varnar- og öryggismálum, að skilgreina hags-
muni Íslendinga á Norðurslóðum og svo að
fylgjast með því sem er að gerast í Evrópu og
meta hagsmuni okkar þar. „Við sjáum núna
mikla ásókn í Norðurpólinn þar sem allir eru
að reyna að tryggja sína hagsmuni. Við erum
auðvitað tengd inn í margvíslegt samstarf sem
varðar norðurslóðir en við þurfum að skil-
greina vel hverjir framtíðarhagsmunir okkar
eru varðandi þær. Eitt stóra málið verður þró-
unarsamvinna. Við erum að fara að setja svo
mikla peninga í þróunarstarf að við verðum að
halda vel utan um þessi mál, hvernig við nýtum
þessa fjármuni sem best og hvernig við tryggj-
um að þeir fari þangað sem helst er þörf fyrir
þá,“ segir hún.
Megum ekki semja úti í horni
Samfylkingin hefur tekið nokkuð skýra af-
stöðu í Evrópumálum þrátt fyrir að hafa ekki
talið það tímabært að setja málið á dagskrá fyr-
ir síðustu kosningar. Aðrir flokkar hafa verið
meira hikandi eða algerlega á móti því að við
íhugum vandlega kosti þess og galla að sækja
um aðild að Evrópusambandinu. Ein af helstu
rökunum sem notuð hafa verið gegn því að
sækja um aðild eru þau að hagsmunir okkar í
sjávarútvegi muni skerðast. Áhugamenn um
aðild hafa hins vegar bent á að undanförnu að
sjávarútvegur hafi sífellt minna vægi í íslensku
hagkerfi og því dugi þau rök ekki lengur. Ingi-
björg er á því að sjávarútvegsmálin séu ekki
raunhæf afsökun.
„Eftir því sem þýðing sjávarútvegarins verð-
ur minni verður auðvitað erfiðara að nota þá
röksemd í málinu. Mín skoðun er sú að það
sé svo vel hægt að ná viðunandi niðurstöðu í
samningum um aðild að Evrópusambandinu,
þannig að í mínum huga er þetta ekki megin-
röksemd í málinu. Það hafa ýmsir notað þetta
sem meginröksemd af því að hún er þægileg til
innanlandsbrúks.“
Hún segir að það sem geri það enn meira
knýjandi að við förum að ræða þessi mál í al-
vöru séu sveiflurnar í gengi krónunnar. „Þrýst-
ingurinn um Evrópusambandsumræðuna
eykst alltaf, hjá atvinnulífinu, fyrirtækjum og
almenningi, eftir því sem fólk finnur meira fyrir
sveiflunum. Það verður sífellt erfiðara að sann-
færa fólk um að halda í krónuna.“
En hvað þarf að breytast í þjóðfélaginu til að
við finnum hjá okkur knýjandi þörf til að kanna
möguleikana á inngangi í Evrópusambandið
betur? „Maður á aldrei að semja um einhverja
hluti út úr einhverju horni. Mér finnst það mjög
vont ef við ætlum ekki að fara að velta fyrir okk-
ur aðild að samningnum fyrr en við erum kom-
in út í eitthvert horn, þá er samningastaðan
orðin svo veik, þá eigum við svo fárra kosta völ.
Það væri betra að meta hvar framtíðarhags-
munirnir liggja. Ég ætla bara að vona að við
berum gæfu til að meta það áður en í óefni er
komið,“ segir Ingibjörg Sólrún að lokum.
„Það er eins konar ofbeldi, á ekkert skylt við
málefnalega gagnrýni, og ég læt ekki þvinga mig
með þeim hætti út úr pólitík. Það er ekki í mínu eðli
að láta undan svona, ég bara get það ekki.“