Sveitarstjórnarmál - 01.11.2003, Side 5

Forystugrein
Jöfnunarsjóður sveitarfélaga
Hlutverk Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga og mik-
ilvægi hans fyrir sveitarfélögin hafa vaxið
mikið á undanförnum árum. í byrjun níunda
áratugarins voru úthlutanir hans að jafnaði
um 2,5 milljarðar króna á ári á verðlagi árs-
ins 2003. í ár er gert ráð fyrir að sjóðurinn
greiði sveitarfélögunum á einn eða annan
hátt yfir 10 milljarða króna.
Tilvist Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga er for-
senda þess að öll sveitarfélög í landinu geti
uppfyllt lagalegar skyldur sínar gagnvart íbú-
unum. Rekstrargrundvöllur allmargra sveitar-
félaga er kominn undir greiðslum úr Jöfnun-
arsjóði sveitarfélaga, sem sést af því að all-
nokkur sveitarfélög fá meira fjármagn úr
jöfnunarsjóðnum en þau fá sem tekjur úr
mikilvægustu skattstofnum sínum, útsvari og
fasteignaskatti.
Tekjujöfnunarframlög sjóðsins draga úr
þeim mismun sem er á tekjustofnum sveitar-
félaga og útgjaldajöfnunarframlög draga úr
þeim mismun sem er á kostnaðarstigi ein-
stakra sveitarfélaga. Þó verður að hafa í
huga að fullri jöfnun verður aldrei náð í af-
komu sveitarfélaga, enda heldur ekki til þess
ætlast. Jöfnunarsjóðurinn er fyrst og fremst
öryggisnet fyrir sveitarfélögin þannig að
tryggt sé að þau geti sinnt lögbundinni starf-
semi gagnvart íbúum sveitarfélagsins.
Þegar grunnskólinn var fluttur til sveitar-
félaganna árið 1996 jókst þýðing jöfnunar-
sjóðsins fyrir sveitarfélcfgin í landinu með til-
vísan til reksturs grunnskólans. Tilvist hans
er forsenda þess að hægt sé að flytja verk-
efni frá ríki til sveitarfélaga í einhverjum
mæli, efla sveitarstjórnarstigið og færa
ábyrgð og framkvæmd nærþjónustunnar nær
íbúum landsins. Það rennir styrkari stoðum
undir lýðræðið í landinu og bætir búsetu-
skilyrði.
Sveitarfélögin greiða öll 0,77 prósentu af
útsvarstekjum sínum til jöfnunarsjóðsins.
Þannig eru greiðslur sveitarfélaganna til
jöfnunarsjóðsins hlutfallslega jafnþungar,
óháð efnahag sveitarfélaganna. Þar til við-
bótar fær jöfnunarsjóðurinn ákveðið hlutfall
af öllum beinum og óbeinum skatttekjum
rfkissjóðs og ákveðið hlutfall af staðgreiðslu-
stofni ríkisins frá næstliðnu ári. Með þessu
fyrirkomulagi eru íslensk sveitarfélög laus
við þann innri ágreining milli sveitarfélaga
sem er fyrir hendi annars staðar á Norður-
löndunum þar sem um mikla innri tilfærslu
er að ræða milli sveitarfélaga. Þar byggist
jöfnunarkerfi sveitarfélaga í grófum dráttum
á því að fjármunir eru fluttir frá betur stæð-
um sveitarfélögum til hinna sem eru lakar
sett.
Við þá endurskoðun á jöfnunarsjóðnum,
sem fór fram á síðastliðnu ári, var skerpt enn
frekar á því að sjóðurinn skyldi vera öryggis-
net fyrir sveitarfélögin en ætti ekki að út-
deila fjármagni til sveitarfélaganna að miklu
leyti óháð fjárhagslegri stöðu þeirra. Þess
vegna lækka greiðslur á þessu ári til margra
tekjuhærri sveitarfélaga þar sem samstaða
var um að meiri þörf væri fyrir þetta fjár-
magn hjá öðrum sveitarfélögum. Þar að auki
er úthlutunarfé sjóðsins mörg hundruð millj-
ónum króna minna á þessu ári en síðustu ár.
Á sama tíma og þessar breytingar eiga sér
stað hafa tekjustofnar margra sveitarfélaga
verið að skerðast af ýmsum ástæðum en út-
gjöld að aukast umfram áætlanir í nokkrum
málaflokkum, meðal annars ýmsum þáttum
umhverfismála og vegna þátttöku sveitarfé-
laga í greiðslu húsaleigubóta.
Mörg sveitarfélög hafa fundið harkalega
fyrir því að minna fjármagn er til úthlutunar
í ár en síðustu ár en á árunum 1999-2001
kom sérstakt viðbótarframlag að upphæð
700 m. kr. hvert ár og árið 2002 voru fram-
lögin aukin um 500 m. kr. af eigin fé sjóðs-
ins. Með vísan til afar erfiðrar fjárhagsstöðu
margra sveitarfélaga hefur í viðræðum sam-
bandsins við fjármála- og félagsmálaráð-
herra verið lögð mikil áhersla á að viðbótar-
framlög komi í jöfnunarsjóðinn á árunum
2003 og 2004 á meðan heildarendurskoðun
á tekjustofnum sveitarfélaga stendur yfir,
þannig að sveitarfélögin geti hér eftir sem
hingað til sinnt lögbundnum skyldum sínum
með eðlilegum hætti.
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson,
formaður
SVEITARSTJÓRNARMÁL
Útgefandi:
Samband íslenskra sveitarfélaga
Háaleitisbraut 11-13 • 108 Reykjavík • Sími: 515 4900
samband@samband.is • www.samband.is
Ritstjórar:
Magnús Karel Hannesson (ábm.) ■ magnus@samband.is
BragiV. Bergmann • bragi@fremri.is
Ritstjórn:
Fremri kynningarþjónusta • Furuvölium 13 ■ 600 Akureyri
Sími 461 3666 • fremri@fremri.is
Blaðamenn:
Þórður Ingimarsson • thord@itn.is
Haraldur Ingólfsson • haraldur@fremri.is
Auglýsingar:
P. J. Markaðs- og auglýsingaþjónusta
Símar: 566 8262 & 861 8262 ■ pj@pj.is
Umbrot og prentun:
Alprent • Glerárgötu 24 • 600 Akureyri
Sími 462 2844 • alprent@alprent.is
Dreifing:
íslandspóstur
Forsíban: Austfirsk fegurð. Myndina tók Magnús Karel Hannesson
í Vöðlavík.
Tímaritið Sveitarstjórnarmál kemur út mánaðarlega, að undanskildum
júlí- og ágústmánuði. • Áskriftarsíminn er 461 3666.
5