Sveitarstjórnarmál - 01.10.2013, Blaðsíða 6

Náttúruhamfarir
Tillögur um fyrirkomulag bóta til
tjónþola í kjölfar náttúruhamfara
Herdís Sigurjónsdóttir, starfsmaður VSÓ Ráðgjafar, doktorsnemi í opinberri stjórnsýslu og
fyrrverandi sveitarstjórnarmaður, skrifar. Um er að ræða fyrstu greinina af þremur.
f næstu grein mun Herdís fjalla um stefnu stjórnvalda í almanna- og öryggismálum og þátt
sveitarfélaga í ferlinu. í þriðju greininni fjallar hún um hlutverk starfsmanna sveitarfélaga í
viðbrögðum eftir hamfarir.
Inóvember 2010 skipaði forsætisráðherra nefnd til
að gera tillögur um fyrirkomulag bóta til tjónþola
í kjölfar náttúruhamfara og lauk sú nefnd störfum í
janúar 2013. Var ég tilnefnd í vinnuna af stjórn
Sambands íslenskra sveitarfélaga.
Farið var í viðamikla vinnu varðandi tjónamál eftir
hamfarir. Skoðuð voru lög og reglugerðir er varða
bætur og styrki í náttúruhamförum. Tekið var saman
yfirlit yfir efnisleg verðmæti sem farið geta forgörðum
í náttúruhamförum og eins um það sem ekki féll undir
viðlaga- og tryggingakerfið. Gerðar voru tillögur til
úrbóta við verklag og m.a. horft til reynslu vegna ham-
fara á liðnum árum. Á starfstíma bættist enn f reynslu-
bankann við eldgos á Suðurlandi og óveður sem olli
búsifjum víða um land haustið 2012. Ég leitaði einnig
til fjölmargra reynslubolta f hópi sveitarstjórnarmanna mértil stuðnings,
sem var ómetanlegt.
Hamfarasjóður og tekjustofnar hans
Megintillaga nefndarinnar er að stofnaður verði sérstakur hamfara-
sjóður, sem falið verði að sinna verkefnum sem lúta annars vegar að
forvörnum gegn náttúruvá og hins vegar greiðslu bóta vegna tjóns
sem fellur til við náttúruhamfarir og ekki fæst bætt úr almennum
vátryggingum.
í tillögunni segir: „Ekki er gert ráð fyrir auknum álögum á lands-
menn með stofnun Hamfarasjóðs eða að framlög úr sameiginlegum
sjóðum verði aukin, heldur er verið að horfa til þess að útvikka nýtingu
á tekjustofnum einstakra aðila sem komið hafa að þessum málum og
samræma viðbrögð við áföllum sem dunið kunna yfir vegna náttúru-
hamfara. Tekjugrunnur sjóðsins verði eignarskattur sá sem lagður er á
brunabótamat allra fasteigna i landinu og rennur nú i Ofanflóðasjóð,
framlag rikissjóðs sem i dag rennur til A-deildar Bjargráðasjóðs, hlut-
fall af álögðum iðgjöldum Viðlagatryggingar og hlutfall af inn-
heimtum skatttekjum sveitarfélaga. Lagt verði mat á hversu mikii þörf
nýja sjóðsins væri fyrir árlegt framlag og hlutföll af áðurnefndum
tekjustofnum i samræmi við þá þörf."
Fyrirvari um fjármögnun sjóðsins
Að höfðu samráði við forsvarsmenn sambandsins studdi ég tillöguna,
en gerði fyrirvara við fjármögnunarþátt hennar. Ég taldi að í tillögunni
fælist ákveðin þversögn þar sem annars vegar væri
undirstrikað að ekki ætti að auka álögur á landsmenn,
en hins vegar að nýta hlutdeild af innheimtum skatt-
tekjum sveitarfélaga sem þegar er varið til annarra
verkefna til fjármögnunar á sjóðnum. Þó hef ég þá trú
að við nánari útfærslu á sjóðnum og mati á fjárþörf
komi fram að þeir tekjustofnar sem þegar eru til staðar
geti staðið undir starfsemi hamfarasjóðsins og því sé
engin þörf á beinni aðkomu sveitarfélaga að fjármögn-
un hans.
Aðrar tillögur nefndarinnar
Ýmsar aðrar tillögur er að finna í skýrslunni sem lúta
að tryggingavernd og er markmið þeirra að bæta og
skýra verklag þegar náttúruhamfarir verða, með tilliti
til reynslu af fyrri náttúruhamförum.
• Skýrt verði kveðið á um það í lögum að óheimilt sé að bæta vá-
tryggjanlega áhættu (tjón) úr sameiginlegum sjóðum landsmanna
(ríkissjóði) enda sé í boði vátryggingavernd hjá innlendum vátrygg-
ingafélögum vegna umræddrar áhættu.
• Þegar hús eru ekki viðgerðarhæf verði Viðlagatryggingu heimiluð
uppkaup á viðbyggingum (eins og bílskúrum), þó þær hafi ekki
skemmst verulega.
• Ríki og sveitarfélög móti verklagsreglur um húsnæðisaðstoð við
íbúa á hamfarasvæðum og þá sem þurfa að flytja að heiman vegna
yfirvofandi hættuástands.
Ég hvet lesendur til að kynna sér skýrsluna í heild sinni.
Starfshópur um mótun hamfarasjóðs og eftirfylgni
með úrbótatillögum tjónanefndar
Forsætisráðherra skipaði starfshóp í apríl sl. með fulltrúum hlut-
aðeigandi ráðuneyta um stofnun nýs hamfarasjóðs skv. samþykkt
ríkisstjórnarinnar. Hlutverk starfshópsins er að fjalla sérstaklega um
hlutverk nýs hamfarasjóðs með hliðsjón af núverandi verkefnum
Ofanflóðasjóðs og fyrirliggjandi áætlunum um framkvæmdir við ofan-
flóðavarnir I sveitarfélögum sem í hlut eiga.
Ekki hefur verið orðið við ósk sambandsins um að fá að tilnefna
fulltrúa i nefndina, en að sögn Sigurðar Arnar Guðleifssonar, for-
manns starfshópsins, er ætlunin að hafa gott samráð við sveitarfélögin
í þessari vinnu.
Herdís Sigurjónsdóttir.
6