Vikublaðið Gestur - 18.12.1955, Blaðsíða 2

<ÉRÉS
Skyldi nokkur, sem nú er ungur, kœra sig urn að skyggn-
ast inn i gamlan sveitaba’ og sjá, hvernig jólin eru haldin
þar fyrir rneira en hálfri öld? Margt er nú breytt í lifnað-
arháttum þjóðarinnar, svo að furðu gegnir, en ekkert þó
meira en hátiðirnar og tyllidagarnir. Þar kemur Ijósast
fram aukin velmegun almennings, og á hina hliðina nýjar
kröfur um annað og m’eira en áður hefur tiðkazt.
Oft er það nú, þegar gamla fólkið er að segja frá cesku-
árum sínum, að ceskan, sem á hlýðir, lcetur þess getið, að
þá liafi verið aumt að vera ungur.
Slíkt er ekki að undra, margt skilur jafnan sjónarmið cesku
og elli, og þó sjálfsagt aldrei meira en á þessum timum. Óhcetl
er hins vegar að fullyrða, að fyrir 50—60 árum var ceskan eins
lifsglöð og áncegð og nú, þó að ytra umhverfi vceri oft fábreytt
og fátceklegt. Börnin, sem lifðu í gömlum og dimmurn lorf-
bcejum, hlökkuðu engu siður til jólanna en börn þau, sem
nú búa i björtum og rúmgóðurn húsakynnum og eiga i vcend-
urn dýrar gjafir og jólatré rneð margskonar skrauti og góm-
törnum gccðurn. Hátiðahaldið var viðasi i svo fösturn skorðum
ár frá ári, að allir vissu hvað í vœndum var. Það mrtist ekk-
ert draga úr tilhlökkuninni, þvi að hátiðin sjálf var svo dá-
sarnleg. Enginn dagur ársins var sem hún, nóttin helga, sem
varþaði birtu langt inn i skammdegismyrkrið. Svo dýrðlega
höfðu mennirnir gert hana urn margar aldir með sameigin-
legri lotningu og tilbeiðslu.
Löngu fyrir jólin byrjar eftir'vcentingin í hugum barnanna,
svo að þrau spyrja dögurn oftar: „Hvenccr koma jólin?“ Og þá
er þeim sagt, hvað dagarnir séu rnargir til jóla. Stundurn gera
þau jafn mörg strik á þil eða súð með bandprjóni eða kritar-
rnola, en gömlu þilin eru öll rúnum rist og örðugt að átta
sig á þeim. Þess vegna þarf oft að spyrja hins sarna.
/ skarnmdeginu keppast allir við tóskapinn, svo að hœgt sé
að kaupa til jólanna. Börnin hjálpa til eftir getu, vinda af
snceldu, prjóna og þcefa. Rökkursetur eru langar, til þess að
spara Ijósrnetið. Þá sitja allir með prjóna, og þytur af rokkurn
er þagnaður. Börnin irilja heyra eitthvað urn jólin. Þá eru
rifjaðar upp garnlar þulur og kvceði og mörg góð og guðhrcedd
rnóðir notar þessar kyrrlátu stundir til þess að tala við þau
urn tilefni jólanna. Þau kvöld sitja börnin hljóð, þegar Ijósið
er hveikt, og það er annar blcer yfir leikjum þeirra og frarn-
liornu allt þetta kvöld.
Nálcegt viku fyrir jól er kaupstaðarferðin farin, og þá er
garnan, pegar varningurinn kemur heim: kaffi og sykur, hveiti
og rúsínur, kanel og súkkulaði. Þessar fágcetu vörur bera með
sér búðarangan inn v raka og reykblandaða loftið, þar sern
allt þarf að byrgja til þess að halda á sér hita. Börnin horfa
sólgnurn augum á þessa dýrrncetu poka, sem teknir eru upp.
Hendur þeirra þreifa og fálma til þess að geta sér til, hvað
liver þeirra hefur að geyrna. Þeim er stundurn gefin kanel-
stöng að tyggja, dálitill kandismoli og fáeinar rúsinur. Svo
mega þau ekki biðja urn rneira, þvi að þetta á að veia i jóla-
grautinn og lumrnurnar, og súkkulaði má ekki snerta, þvi að
það á að hita handa jólagestunum.
Svo var allt geymt vandlega. En ilmurinn af þessu scelgceti
liggur í loflinu allan daginn og osjalfratt hugsa börnin um
það, hve gott það vceri, að rnega fylla rnunninn hvað eftir
annað rneð rúsinum, og borða ncegju sina.
Nú byrjar undirbúningur jólanna fyrir alvöru. Kerti eru
Krisf-ín Sigfúsdóttir:
sleypt úr tólg. Rúgrnjöl er sáldað og laufabrauð búið lil úr
hveitinu. Það er metnaður hvers barns að vera talið fullgild-
ur liðsmaður við að skera rósir á laufabrauðið.
Mörg ncergcetin húsmóðir, sem einhverju hefur að miðla,
ber umhyggju fyrir þvi, að engan i nágrenni hennar vanti
mjólk i jólarnatinn eða smjörflís mð brauðinu sinu. Og þeir
öreigar, sem litla björg hafa fcert i bú sitt fyrir veturinn, koma
þessa daga oft fcerandi hendi heirn lil konu og barna rneö
gjafir, sern góðhjarlaðar konur hafa laumað i poka þeirra.
Annriki vex dag frá degi. Það þarf að gera spariskó handa
öllurn, svarta skó með hvitum bryddingum, og helzt þurfa
öll börn að eiga nýja, litaða sokka. Stundum þarf að sauma
smáflikur handa þeim, sem annars myndu klceða köttinn. Hitt
er þó oftar, að menn hafa geymt eitthvað nýtt, stundum lang-
an tima, til þess að sliarta með það á jólunurn.
Þá er það jólaþvotturinn, sem veldur oft áhyggjurn. Fcestir
eiga til skipta í rúmin, og oftast er þvegið, þegar þurrklega
btces, svo að fötin komi þurr að kveldi. Margir treysta á
fátcekraþurrkinn, sem á að koma þrern dögum fyrir jól. Mörgu
görnlu fólki er illa við að þvegið sé sólhvarfaclaginn. Það segir,
að föt, sem bleytt eru á þeirri stundu, sem breytingin verður,
grotni öll i sundur og þykist hafa heyrt, að þetta hafi átt sér
einhvern tima stað. Unga fólkið segir, að þetta sé gömul hjá-
trú og heimska. Og oft er þvegið þennan dag. Það rná ekki
seinna vera, ef þurrkurinn bregzt. En þó að fötin þorni sama
clag, eru þau aldrei látin i rúmin fyrr en á aðfangadag. Hafi
rúmin verið fátcekleg siðustu nœturnar, þá er þar ofinn nýr
þáttur i- gleði og tilhlökkun þeirra, sem ekki hafa allsncegtir
á þessu sviði.
Á Þorláksmessu er kjötið soðið, bakaðar kleinur og lummur
og kaffið brennt. Þá er skammtað heitt hangið kjöt og kaffi
gefið í rökkrinu. Það eru siðustu leifar af hátið hins heilaga
biskups i kaþólskum sið, sem þá var engu siður i heiðri haldin
en jólahátiðin sjálf.
Það kvöld eiga börnin að vera búin að Ijúka œtlunarverki
sínu fyrir jól. Einu sinni fyrir löngu var það siður, að sauma
ófullgerða sokka eða vettlinga i föt þeirra, sem ekki.höfðu
lokið þeim af i tceka tíð. Sem betur fer er sá siður löngu
niður lagður, þótt löt börn séu stundum minnt á hann. En
það er samt annað en gaman að geta ekki skilað vinnu sinni
á réttum tima. Einu sinni var stúlka, sem átti eftir ncerri
heilan sokk, þegar helgin byrjaði, og hún prjónaði og prjón-
aði alla nóttina. Á jóladagsmorgun kom þangað fólk á kirkju-
leið, þá sat hún grátandi með sokkinn og var að clraga upp
úr síðustu lykkjunum.
Ekki mega menn heldur heita þvi að sofa um jólin, þó að
þeir þykist vera þreyttir, þvi að einu sinni var ung kona, sem
þóttist eiga annrikt fyrir jólin. Hún hét þvi að sofa alltaf um
hátiðina. En hún dó snögglega rétt fyrir jólin.
Það er eins og allir verði svo orðvarir, þegar jólin eru að
nálgast. Gamla fólkið er mildara I máli, þegar það er að siða
börnin. Unglingar, sem voru farnir að blóia og spýta um
tönn til þess að sýnasl fullorðinslegir, verða nú lúpulegir, ef
þeim hrýtur stóiyrði af munni og kyngja munnvatninu heldur
en að sýna á sér yfirlcetisbrag. Eða krakkarnir, sem oft hafa
stritt yngri systkinum sinum, þau verða nú svo góð við þau.
að engu tali tekur, og lána þeim eða gefa þeim gull, sem þau