Vikublaðið Gestur - 18.12.1955, Blaðsíða 3

H Á T
GÁNS
hafa áður bannað þeim að snerta. Allir vilja mœta konungi
konunganna meó hreinurn og auðmjúkum huga.
A aðfangadaginn eru Ijós kveikt fyrir dögun og allir klreð-
ast, þvi að margt ei' enn ógert fyrir kvöldið. Baðstofan er
þvegin hátt og lágt, sœngurföt viðruð, ef veður gefur til, og
rúmin búin uþþ með hreinum fötum. Börnin fagja hnifa og
hornsþœni, teskeiðar og kertastikur, svo að allt verði eins og
nýtt. Menn hlauþa út og inn. Svalt og ferskt loft streymir
gegnurn allan bœinn. Nú verða Ijósin ekki döþur af. loftleysi
i kvöld eins og stundum áður.
Þegar rökkrið breiðist yfir, á öllum hreingerningum að vera
lokið, bœrinn allur sóþaður, svo að hvergi sjáist ryk eða skúrn.
Verður þá mörgum að orði líkt og karlinum, þegar kerlingin
þvoði faldinn sinn úr hangikjötssoðinu fyrir jólin: „Alltaf er
munur á þvi, sem hreint er“. Sþarifötin fólksins eru borin inn
og heitt vatn i bölum, svo að allir geti þvegið sér. Fyrst er
byrjað á börnunum. Sparifötin þeirra eru oftast úr heima-
unnum dúkum, hlý og haldgóð, fábreitt að sniði og eru látin
endast þar til barnið vex upþ úr þeim. Þá tekur oft annað
við og slitur þeim út. Stundum fá litlu stúlkurnar Ijósleitar
léreftssvuntur til þess að kleeða ekki köttinn, þá fá drengirnir
húfu eða trefil, og oft fá þau marglita myndadúka, sem kosta
fáeina aura. Þeir vekja mikla gleði, þvi að það er hœgt að
teygja þá á ýmsa vegu, svo að myndirnar afskrœmast og eru
eins og fyrirboði margs, sem sótt er eftir á kvikmyndum sið-
ari ára. Öll börnin eru glöð og skoða hvers annars gjafir og
engu þeirra dettur i hug að segja við mömmu sina: „Þvi gafstu
mér ekki eitthvað annaðV' eða: „Þetta er engin jólagjöf“, því
að' þau vita ekki annað en að þetta séu góðar gjafir, gefnar til
að gleðja þau. Jafnvel lituðu ullarsokkarnir og bryddu skórnir
vekja meiri gleði og aðdáun en nýtizku silkisokkar og tilheyr-
andi skór kalla fram í huga þeirrar konu, sem fœdd er á tutt-
ugustu öldinni.
Kertaljósunum fjölgar nú óðum, þvi að hver kveikir hjá sinu
rúmi, og þegar alfir hafa kleeðst, er kveikt á steinoliulampan-
um, sern hangir i miðri baðstofunni. Þá er borið inn kaffi,
sterkt og ilmandi, með rjóma og sykri út i. Brauðið er venju-
lega skammtað hverjum á litinn disk, svo að allir fái jafnt,
hvort sem þeir Ijúka þvi i einu eða ekki.
Þarna situr allt heimilisfólkið klætt sínum beztu fötum i
hátiðaskapi, kaffið örvar ánœgjuna, og þreyta dagsins gleym-
ist við birtuna og ylinn af öllum Ijósunum. Og hafi nokkrar
misfellur orðið á sambúðinni í þröngbýli og myrkri innan
lági'a moldarveggja, þá er það nú allt strokið burt. Allir þakka
húsbœndunum með kossi og hver óskar öðrum gleðilegrcójóla.
Nú er jólahátiðin komin, hvað sem öllum eyktamörkum liður.
Lesturinn er lesinn og gömlu jólasálmarnir sungnir: „Með
gleðiraust og helgum hljóm“, „Heims um ból“ og „í Betlehern
er barn oss fœtt“. Allir syngja, sem hafa nokkra rödd og sumir
raula, sem hafa enga rödd. Það er ekki vist, að allir verði vel
samróma, en þó vekur söngurinn þann geðblœ hjá börnunum,
sem aldrei fyrnist síðan. Og þegar þau siðar heyra þessa gömlu
sálma, þá lifa þau i minningunni jól Bernsku sinnar og geta
vist mörg tekið undir með skáldinu: „Aldrei skyn né skilnings-
kraftur minn skildi betur jólaboðskapinn".
Kvöldið líður hcegt og hljótt. Hver fœr sinn skammt af
þykkum rúsinugraut með kanel og sykri og 2—3 laufakökur.
Kjötmatur er lítið borinn inn fyrr en á jóladaginn. Hús-
dýrunum og búfénaðinum er ekki gleymt. Allt á það
að hafa betri viðurgerning en venjulega.
Það var gömul kona, sem hafði þann sið að vitja um
kýrnar sínar, þegar fjósverkum var lokið. Hún kom alltaf
glöð og brosleit inn. Stundum var heysáldur á spariföt-
unum hennar, og ef einhver hafði orð á því, svaraði
hún brosandi: „Ég var að gefa kúnum minum góða
tuggu, svo að þeim liði vel þessa blessuðu nótt“.
Maðurinn hennar egndi fjalakött á veturna i búrinu, til þess
að verjast músagangi. Á jólanóttina var hann ekki egndur, svo
að mýsnar hefðu þá frið að leita sér bjargar. Eina jólanótt
hafði gleymzt að gera' þessa öryggisráðstöfun, og á jóladags-
rnorgun fannst þarna dauð mús. Það fékk svo á gamla mann-
inn, að hann táraðist yfir því að hafa brotið friðarlögmál guðs
rneð því að svipta lifi þetta umkomulausa dýr nóttina helgu.
Þetta er ekki skáldsaga. Þau lifðu bccði fram yfir siðustu alda-
rnót þessi heiðurshjón.
Allir ,sem kornnir eru til vits og ára, óska þess, að jólanótt-
in verði „kyrr og klár“, þvi að þjóðtrúin segir, að þá komi
„gott frjósemdarár“. Og þegar líður á vökuna, ganga menn
út, ekki í hóþum, heldur einn og einn, til þess að skoða dýrð
himinsins. Aldrei fannst mönnum heiðbláminn jafn djúpur,
né stjörnublikið jafn skcert, og aldrei er slík tign yfir tindum
og dölum eins og þá. Sumum dettur i hug visan eftir norð-
lenzka bóndann, sem las og hugsaði mikið um stjörnur jafn-
hliða búskaparönnum:
Veglegt en um væna njólu
verk háleitu Guðs að sjá.
Líta má bar sól við sólu
sólarhimni Drottins á.
En flestir stara i orðvana hrifningu og hugur þeirra bersl
inn á nýjar leiðir, langt ofar ys og önnum daglega lifsins.
Margir vaka fram yfir miðnœtti, og sumsstaðar eru Ijós látin
loga alla nóttina. Menn lesa i góðum bókum, syngja jólasálma,
eða minnast hátíðlegra stunda, sem þeir hafa lifað þessa nótt.
Enginn snertir á tafli eða spilum og enginn myndi leyfa sér
léttúðartal eða hávcerar orðrceður.
Þegar börnin fer að syfja, hugga þau sig við það, að enn á
rnorgun eru jól. Og ekkert kvöld ársins sofna þau jafn örugg
og óttalaus, við Ijósbirtu og sálmasöng.
Það er gaman að vakna á jóladagsmorgun, þvi að enn er
kveikt á kertum og kaffi drukkið, en hátiðablœrinn er annar.
Þegar húslestri er lokið, fara menn að skemmta sér við spil
og töfl. Ættingjar og vinir þiggja heimboð hver hjá öðrum, og
helgidagana, sem i hönd fara, er oft spilað fram á nœtur, en
ekkert jafnast þó við þann hugblce, sem jólanóttin vekur i
hjörtum allra. Það er hún, sem flytur með sér fögnuð og til-
hlökkun á hverju ári, og viðkvœman- söknuð, þegar hún er
liðin.
Þannig voru jólin viða haldin hér á landi fram undir sið-
ustu aldamót, að visu nokkuð mismunandi að ytri viðhöfn,
eftir efnum og ástceðum. En jafnvel i lcegsta hreysinu fannst
mönnum allt fegurra en endrancer. Þeir skynjuðu eitthvað af
nálagð guðs i kertaljósunum og dýrð himinsins. Jölanóliin
var þeim ekki hátið dýrra gjafa né ytra skrauts. Hún var
mörgum öllu fremur hátið hugans.