Morgunblaðið - 02.02.2012, Blaðsíða 16

16 FRÉTTIRInnlent
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 2. FEBRÚAR 2012
BAKSVIÐ
Björn Jóhann Björnsson
bjb@mbl.is
Verð á eldsneyti er í hæstu hæðum
hér á landi og farið að koma verulega
við pyngju landsmanna. Einhverju
sinni voru mjólkur- og bensínlítrinn á
svipuðu verði en það er löngu liðin tíð.
Bensínið hefur rokið upp og fáir vita
hvar sú þróun endar.
Mikil hækkun á heimsmarkaði,
óhagstæð þróun dollars gagnvart
krónunni og hækkun á gjöldum rík-
isins hafa gert það af verkum að ein-
göngu frá áramótum hefur bensín-
lítrinn hækkað um nærri 19 krónur
og dísilolían um 11 krónur. Lítraverð-
ið er nú um og yfir 250 kr. og ekki
langt í að 300 króna múrinn verði rof-
inn.
Hátt eldsneytisverð hefur víðtæk
áhrif. Umferðin dróst saman um rúm
5% í fyrra og sala á eldsneyti hefur
minnkað verulega, líkt og forstjóri
N1 upplýsir hér til hliðar. Tekjur rík-
isins af eldsneyti stóðu nánast í stað í
fyrra og voru að auki allt að 5,2%
undir áætlunum fyrstu ellefu mánuði
síðasta árs. Einnig birtist þetta í
minni sölu á stærri og eyðslufrekari
bílum, þeir sem á annað borð eru að
kaupa nýja bíla velja frekar minni og
sparneytnari eintök.
Meiri skattar en minni hlutur
Álögur ríkisins eru vissulega mikl-
ar, eða um 50% af verði bensíns og
45% af dísilolíuverði, samkvæmt upp-
lýsingum frá FÍB. Runólfur Ólafsson,
framkvæmdastjóri FÍB, bendir einn-
ig á að skattar af eldsneyti hafi hækk-
að töluvert í tíð núverandi ríkisstjórn-
ar, eða um 55% á bensíni frá
ársbyrjun 2009 ef tekinn er krónutala
af hverjum lítra. Á sama tíma hefur
hlutur ríkisins af dísilolíu hækkað um
43%. Oddný G. Harðardóttir fjár-
málaráðherra bendir á móti á að hlut-
fallslega hafi hlutur ríkisins af útsölu-
verði lækkað, hafi verið 58% af
bensínverði 2007 en sé nú um 50%.
Sé litið til þróunar eldsneytis tíu ár
aftur í tímann hefur bensínverð
hækkað um 165% á sama tíma og vísi-
tala neysluverðs hefur hækkað um
75%. Til samanburðar þá hefur
mjólkurverð hækkað um 52% undan-
farinn áratug.
Hvað skal til bragðs taka? FÍB
beinir sjónum sínum að stjórnvöldum
og olíufélögum, um að draga úr álög-
um. Ekki verði við heimsmarkaðs-
verð ráðið. Það muni virkja hvetjandi
fyrir atvinnulífið og bæta hag heim-
ilanna. Minnkandi umferð hafi keðju-
verkandi áhrif í þjóðfélaginu, auk
þess sem hátt eldsneytisverð bitni
enn harðar á hinum dreifðu byggðum
landsins. Þá gagnrýnir Runólfur olíu-
félögin fyrir að hafa aukið álagn-
inguna, aðeins núna í janúar hafi hún
aukist um 2-3 krónur af hverjum
lítra. Félögin séu greinilega að bregð-
ast við minnkandi eldsneytissölu.
300 króna múrinn senn rofinn
 Bensínið heldur áfram að hækka og fyrir löngu stungið mjólkina af  Ríkið fær um helming af hverj-
um bensínlítra  Hátt eldsneytisverð hefur víða áhrif  FÍB segir olíufélögin hafa aukið álagningu
Morgunblaðið/RAX
Eldsneytisverð Hæsta verð á bensíni um miðjan dag í gær var á stöðvum Shell, eða 247,90 kr. lítrinn.
Þróun bensínverðs frá 2002
- í samanburði við vísitölu neysluverðs og vísitölu mjólkurverðs
300
250
200
150
100
50
0
Vísitala neysluverðs
Undirvísitala mjólkur
Undirvísitala bensíns 95 okt
Janúar 2002 Janúar 2012
Janúar 2002
= 100
174,8
151,7
265,6
Heimild: Hagstofan
Hermann
Guðmunds-
son, for-
stjóri N1,
segir sölu á
eldsneyti
hafa dregist
saman á
hverju ári frá
árinu 2007,
og sé nú
20% minni
til almennings frá því fyrir hrun
og 60-70% minni til verktaka-
iðnaðarins. Varðandi gagnrýni
FÍB um að olíufélögin séu að
auka álagningu sína bendir Her-
mann á að á síðasta ári hafi
álagningin verið svipuð og árið
áður. „Það er ekki friður til þess
að auka álagninguna.“
Um álögur ríkisins af elds-
neyti segir Hermann að þær séu
komnar að endimörkum þess
sem eðlilegt geti talist. Þegar
stjórnvöld bendi á að minna sé
lagt á eldsneyti hér en annars
staðar þá sé ekki tekið tillit til
kaupmáttar. „Það skortir um-
ræðu um hvort menn séu ekki
komnir of langt í gjaldtöku. Það
er heppilegri leið fyrir heimilin
og þjóðarbúið að taka tekjur
ríkisins gegnum beina skatta.“
Spurður um horfur á heims-
markaði með eldsneyti segir
hann blikur á lofti og mikla
óvissu. Það sé t.d. grafalvarlegt
ef deilan við Írani leiði til lok-
unar Hormuz-sunds, þar sem
siglt er með um fjórðung af ol-
íuframleiðslu heimsins.
Álagningin
okkar svipuð
FORSTJÓRI N1
Hermann
Guðmundsson
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Á vinnumarkaði fara áhyggjur vax-
andi af að verðhækkanir þessa dag-
ana kyndi undir verðbólgu sem get-
ur ef hún blæs út á skömmum tíma
étið upp kaupmáttarávinning kjara-
samninganna. Efasemdir hafa komið
fram um að innistæða sé fyrir launa-
hækkununum í samsvarandi verð-
mætasköpun í stórum greinum at-
vinnulífsins.
Þróunin sl. áratug sýnir glöggt þá
alþekktu staðreynd að ekki fara allt-
af saman miklar launabreytingar og
samsvarandi vöxtur kaupmáttar. Á
fyrri hluta seinasta áratugar, frá maí
árið 2002 jókst kaupmáttur jafnt og
þétt á hverju ári sbr. meðfylgjandi
töflu, sem sýnir mánaðarlegar
breytingar launa, kaupmáttar og
verðbólgu frá árinu á undan. Frá
aldamótum og fram á miðjan miðjan
seinasta áratug jókst kaupmáttur
um nálægt 14%. Frá miðju ári 2002
til 2005 haldast launahækkanir og
kaupmáttaraukningin nokkurn veg-
in í hendur, hækka jafnt og þétt ár
frá ári og verðbólga er lítil á þessu
tímabili.
Bilið breikkar
Um mitt ár 2005 skilur á milli,
vísitala launa sýnir mun meiri launa-
hækkanir en á árunum á undan en
verðbólgan færist í aukana og kaup-
mátturinn fylgir ekki þróuninni eftir
og batnar lítið.
Kreppan færði mönnum heim
sanninn um að þrátt fyrir kröftuga
uppsveiflu og þenslu á seinustu ár-
unum fyrir hrun, byggðu þau lífs-
kjör á sandi. Á sex árum, frá 2004 til
2009, hækkuðu laun á almennum
vinnumarkaði um 51,8% skv. út-
reikningum Samtaka atvinnulífsins.
Kaupmátturinn jókst í fyrstu en féll
síðan bratt. Kaupmáttur launa hrap-
aði á síðari hluta ársins 2007 og fór
niður fyrir núllið í febrúar 2008. Þá
hófst tímabil mikillar kaupmátt-
arrýrnunar, sem stóð fram á mitt ár
2010. Þá um sumarið jókst kaup-
máttur nokkuð, m.a. vegna 2,5%
kjarasamningsbundinna launa-
hækkana en launavísitalan sem sýn-
ir launahækkanir á öllum vinnu-
markaðinum tók svo kipp í maí í
fyrra, þegar gengið var frá kjara-
samningum með umtalsverðum
launahækkunum og reis hún hratt á
næstu mánuðum. Þá fyrst fór kaup-
máttur launa að aukast að ráði á ný.
En fljótlega fór verðbólgan aftur
vaxandi og dró nokkuð úr styrkingu
kaupmáttarins.
Ef litið er á ráðstöfunartekjur
sem sýna hvað launamenn hafa til
ráðstöfunar eftir skatta og launa-
tengd gjöld, kemur í ljós að kaup-
máttur ráðstöfunarteknanna rýrn-
aði um fjórðung á árunum eftir
hrunið. Á árinu 2009 drógust ráð-
stöfunartekjurnar saman um rúm
16% og 2010 um tæplega 13%.
Seðlabankinn hefur raunar bent á
að samdráttinn megi að miklu leyti
rekja til þess að eignatekjur drógust
saman um nær 70 milljarða á milli
áranna 2009 til 2010.
Fylgjast grannt með
Forystumenn stéttarfélaga, sem
eru nýbúnir að framlengja gildandi
kjarasamninga, fylgjast áhyggju-
fullir með verðlagsþróuninni þessa
dagana. ,,Því miður virðast stjórn-
völd og fyrirtæki ekki halda nægi-
lega aftur af sér í þessum efnum,“
segir Stefán Einar Stefánsson, for-
maður VR. Hann segir að kaupmátt-
araukning eftir gerð kjarasamning-
anna í fyrra sé sannarlega til staðar
en nú verði fylgst grannt með hver
verðlagsþróunin verður á næstunni.
Hann bendir sérstaklega á hækk-
anir á eldsneytisverði og á opinber-
um álögum að undanförnu. ,,Það
virðist ekkert vera í pípunum um að
létta á eða losa ólina um hálsinn á
fólki hvað það varðar.“
Fram hefur komið að í sumum
greinum atvinnulífsins gætu fyr-
irtæki þurft að grípa til uppsagna til
að standa undir kostnaðarhækk-
unum. Í könnun SA meðal fé-
lagsmanna kom fram að fyrirtæki
myndu á næstu mánuðum fækka um
nokkur hundruð starfsmenn.
„Halda ekki nægilega aftur af sér“
 Sagan sýnir að þegar verðhækkanir kynda undir verðbólgu er hún fljót að éta upp kaupmáttinn
 Miklar sveiflur á samspili launahækkana og kaupmáttar  Rýrnun um fjórðung eftir 2008
Launahækkanir, verðbólga og kaupmáttur
Heimild: Hagstofa Íslands
20
15
10
5
0
-5
-10
Janúar
2002
Desember
2011
9,2%
5,3%
3,7%
10,0%
9,4%
0,7%
Vísitala kaupmáttar launa
Breytingar mánaðarlegrar launavísitölu
Breytingar á vísitölu neysluverðs
Janúar
2003
Janúar
2004
Janúar
2005
Janúar
2006
Janúar
2007
Janúar
2008
Janúar
2009
Janúar
2010
Janúar
2011