SunnudagsMogginn - 19.02.2012, Blaðsíða 42

42 19. febrúar 2012
Fyrir skömmu héldu náttúru-verndarsamtök í landinu opinnfund á Þjóðminjasafninu til aðkynna athugasemdir sínar við
rammaáætlun sem liggur fyrir alþingi
„um vernd og nýtingu náttúrusvæða með
áherslu á vatnsafl og jarðhitasvæði“.
Skemmst er frá því að segja, eins og fram
hefur komið í fjölmiðlum, að samtökin
segja „ekki meir, ekki meir“ við fleiri
virkjunum. Þau benda á að jarðhitaorkan
nýtist mjög illa, þannig að betra sé að tala
um sóun en virkjun, og margar áætlaðar
virkjanir skili lítilli orku en spilli gríðar-
lega verðmætum ósnortnum víðáttum –
auk þess sem það sé vafasöm hagfræði að
eyðileggja náttúrugersemar fyrir ómæld-
an hagnað erlendra verktaka og stóriðju-
fyrirtækja en lítinn ef nokkurn hagnað
íslenskra skattgreiðenda og virkjunar-
fyrirtækja. Á endanum verði litlar tekjur
eftir í landinu nema af þeim starfs-
mönnum sem eyði launum og borgi gjöld
á Íslandi.
Þessi málflutningur kemur engum á
óvart sem fylgst hefur með þjóðmála-
umræðu síðustu áratugi, frá því að Hjör-
leifur Guttormsson afhjúpaði hina eft-
irminnilegu hækkun í hafi á aðföngum
álversins í Straumsvík. Fundargestir voru
ekki heldur af því tagi að framsögumenn
þyrftu að sannfæra þá um ágæti mál-
flutnings síns. Í umræðum á eftir benti
Ómar Ragnarsson á þetta atriði; að á
fundinum væru öll sammála um þessar
tillögur en þau yrðu nú að snúa bökum
saman um að taka upp ný vopn í barátt-
unni. Með vopnum átti Ómar ekki við
rökin heldur við orðin. Stóriðjusinnum
hefði hingað til haldist uppi að velja um-
ræðunni orð og á undraverðan hátt gert
hugmyndina um orkufrekan iðnað að já-
kvæðu fyrirbæri í eyrum Íslendinga.
Frekjan, sem ætti með réttu að vera nei-
kvæð, væri orðin svo eftirsóknarverð að
hér þætti ekki maður með mönnum
nema hann styddi orkufrekan iðnað.
Eins væri með orð eins og orkunýtingu
sem væri með réttu orkueyðing, sér-
staklega þegar orkan væri sótt í há-
hitasvæði.
Talað væri um orkuöryggi vinnandi al-
þýðu á landsbyggðinni með skynsem-
isrök að vopni, og þeir sem settu sig á
móti því öryggi væru lattelepjandi
mennta- og listaspírur í Hundraðog-
einum með tilfinningarök á vörum og í
engum tengslum við verðmætasköp-
unina í landinu eða nýtingu náttúru-
auðlinda. Ekki væri talað um að nú þegar
væri virkjuð nóg orka fyrir alla lands-
menn (sem greiða fyrir hana líkt og
kjarnorku, að ógleymdri jafndýrri þjón-
ustu vegna „fráveitu“) og að viðbótar-
virkjanir væru fyrst og fremst ætlaðar
stóriðju. Þannig væri búin til víglína milli
höfuðborgar og landsbyggðar. Sú víglína
nýttist helst alþjóðlegum fyrirtækjum
sem vildu ginna kjördæmastjórnmála-
menn til orkufrekrar atvinnuuppbygg-
ingar í dreifðum byggðum. Þagað væri
um að uppbyggingin rifi niður því hún
græfi undan núverandi atvinnustarfsemi
í matvælaframleiðslu og ferðaþjónustu –
sem byggði á ómenguðum afurðum og
óspilltri náttúru. Hugmyndin um nýt-
ingu náttúruauðlinda væri einnig talin
jákvæð þar til það rynni upp fyrir fólki að
um eyðingu væri að ræða. Auk þess sem
ekki væri hægt að tala um auðlindir því
þetta væru takmörkuð gæði sem gengið
væri á. Okkar kynslóð hefði nú þegar
hrifsað bróðurpartinn af þeim gæðum til
sín og vildi nú helst ekki skilja neitt eftir
handa þeim sem tækju við landinu af
okkur.
Þessi umræðuhefð hefur komið því til
leiðar að þjóðin skipast í fylkingar á bak-
við orðin, og framtakssömum athafna-
mönnum er ómögulegt að styðja nátt-
úruvernd eða setja sig upp á móti
virkjunum. Orðin í umræðunni beina
slíkum mönnum beint að stuðningi við
virkjanir og stóriðju. Ekkert annað er í
boði – nema fjallagrasatínsla sem hefur
verið notuð í háðungarskyni sem hluti
fyrir heild um hið svokallaða eitthvað
annað sem latteliðið spjallar um á kaffi-
húsunum í Reykjavík.
Það er hárrétt hjá Ómari að þau ráða
miklu sem vopnunum ráða. Þau sem eru í
aðstöðu til að ákveða hvaða orð eru not-
uð í opinberri umræðu geta með orðin að
vopni ráðið því hvað er talað um, hvernig
umræðan þróast og þar með hvernig
málum vegnar. Tungutakið er því ekkert
hégómamál skálda, málfræðinga og ís-
lenskukennara heldur það sem mestu
ræður í stjórnmálum og þar með um
framtíð mannlífs á jörðunni.
Valdið býr í orðunum
’
Þau sem eru í aðstöðu
til að ákveða hvaða
orð eru notuð í op-
inberri umræðu geta með
orðin að vopni ráðið því
hvað er talað um, hvernig
umræðan þróast og þar
með hvernig málum vegn-
ar.
Tungutak
Gísli Sigurðsson
gislisi@hi.is
Málið
El
ín
Es
th
er
Ég er góður
sko.
Er þetta ekki
kúamykja?
Jú. Viltu?
Þetta er sko endurunnin, lífræn fæða.
Íslensk framleiðsla, án viðbættra aukaefna.
Mjög náttúruvænt og hollt.
Ferðalagið hefst inni á Mokka viðSkólavörðustíg, þar sem full-orðin kona sést bera á sig vara-lit, Dósóþeus Tímótheusson
horfist mildilega í augu við áhorfandann
en allsherjargoðinn Sveinbjörn Bein-
teinsson lítur til hliðar og birtan fyllir
gróskumikið skeggið. 168 augnablikum
síðar lýkur ferðalaginu á portvegg við
Laugaveg.
Davíð Þorsteinsson hefur tekið sam-
an úrval ljósmynda sem hann tók sem
áhugaljósmyndari á árunum 1983 til 1997
og eru myndirnar komnar út í veglegri
bók, Óði. Davíð er sjálfur útgefandinn og
hefur ekkert til sparað, en bókin er
prentuð í virtri prentsmiðju á Ítalíu sem
er sérhæfð í prentun ljósmyndabóka.
Þetta er svarthvítur og formhreinn
heimur og í honum birtist hvert andlitið
á fætur öðru, og mörg þekkt – Björk
Guðmundsdóttir er á nokkrum myndum,
þarna er Stjáni meik, Erna Ómarsdóttir,
Sigurður Pálsson, Sigfús Daðason, Hall-
grímur Helgason, Dagur Sigurðarson,
Birgir Andrésson, svo einhver séu nefnd,
og líka goðsagnir úti á landi; Ólafur Ket-
ilsson á Laugarvatni og einbúinn Gísli á
Uppsölum. Þarna er líka nafnlaust fólk og
aðrir minna þekktir, og inn á milli
myndir sem byggjast á formum í um-
hverfinu, vel byggðar og athyglisverðar.
„Mannamyndirnar spruttu upp úr
landslagsmyndunum,“ segir Davíð þegar
hann er spurður út í myndheiminn, frá
árunum þegar hann var ástríðu-
ljósmyndari. Hann starfar annars sem
kennari við Menntaskólann í Reykjavík.
Tók að mynda af krafti
Myndirnar í Óði tók Davíð á tvennskonar
myndavélar; annars vegar á lipra 35 mm
Leica-myndavél, og hins vegar á stóra
belgmyndavél fyrir 4x5 tommu filmu.
„Ég byrjaði fyrst að mynda á spegilvél
árið 1970 og myndaði þá í nokkur ár. Það
varð hins vegar hvorki fugl né fiskur,“
segir Davíð og bætir við að á þeim tíma
hafi hann einu sinni handfjatlað Leica-
vél og áttað sig á því að það væri vélin
sem hann þyrfti. Þetta eru litlar vélar
með afar skörpum linsum og henta vel til
að mynda við slæm birtuskilyrði.
Allnokkur ár liðu en 1983 keypti Davíð
sér Leicu með nokkum linsum. Þá segist
hann hafa tekið að mynda af krafti.
„Myndin í bókinni af Sveinbirni alls-
herjargoða er tekin á fyrstu filmuna sem
ég setti í vélina,“ segir hann. „Ég hlóð
hana og fór inn á Mokka, sá karlinn og
bað um að fá að smella af honum mynd.
Annað sem ég gerði eiginlega strax, áður
en ég kunni almennilega á vélina, var að
fletta Sigfúsi Halldórssyni tónskáldi upp í
símaskránni – manni sem mér fannst og
finnst enn mjög vænt um. Ég ók heim til
hans á sunnudagsmorgni án þess að gera
boð á undan mér. Hann var samt ekkert
nema elskulegheitin og bauð mér inn,
setti á sig bindi þó ég segði að það væri
óþarfi, og spilaði svo fyrir mig lög sín á
píanó.
Já, ég fór að mynda af miklum krafti.
Ég vissi um marga sem ég vildi eiga á
mynd, fólk sem ég hélt upp á og fólk úr
menningunni. Leican er frábær vél og
það komu strax frábærar myndir úr
henni.“
– En vélin rammar ekki inn fyrir ljós-
myndarann eða velur myndefnið. Þú
hefur greinilega notið þess að ramma
viðfangsefnið inn á áhugaverðan hátt.
„Myndavélin rammar ekki inn fyrir
mann. En ég hafði skoðað mikið af verk-
um gamalla og góðra ljósmyndara, svo
sem Cartier-Bressons og Kertézs – á
maður að dirfast að nefna þessi nöfn…“
Davíð hlær.
„Hins vegar fannst mér ég víða sjá galla
í innrömmun myndanna, ég skar stund-
um af fingur og slíkt.“
– Cartier-Bresson sagði nú að mynd
mætti ekki vera of fullkomin, slík mynd
næði ekki að lifna.
„Þessir gallar fóru í taugarnar á mér á
sínum tíma en minna núna. Það eru
ágallar á öllu. Núna finnst mér meira til
þess koma að hafa náð að mynda þetta
Örlítið brot
af heiminum
Óður er heiti nýrrar bókar Davíðs Þorsteins-
sonar með svarthvítum ljósmyndum. Myndirnar
eru úrval verka hans frá árunum 1983 til 1997.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
„Ég vissi um marga sem ég vildi eiga á mynd, fólk sem ég hélt upp á og fólk úr menning-
unni,“ segir Davíð Þorsteinsson um elstu myndirnar í nýju bókinni, Óði.
Morgunblaðið/Kristinn
Lesbók