Morgunblaðið - 21.09.2013, Qupperneq 36

36 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. SEPTEMBER 2013
Líklega hefur aldrei verið einfaldara að koma skrifum sínum áframfæri. Á tímum alls kyns netmiðla er hægt að birta flestá Netinu án nokkurs milliliðar og auk þess fara heilmikilsamskipti fram í rituðu máli í alls konar samskiptaforritum.
Allt er þetta vissulega skrifað en ekki talað mál en þó telst það alls ekki
allt til hefðbundins ritmáls.
Það er annars þó nokkur munur á talmáli og ritmáli. Almennt séð er
ritmál mun formlegra og töluvert meira undirbúið, lagað og bætt en
talmálið. Hefðbundnu rituðu máli er líka ætlað að „lifa“ lengur en talað
mál. Gera verður ráð fyrir að það sé lesið aftur og aftur og kröfur til
þess og undirbúningurinn er í samræmi við það.
Það mál sem notað er á Netinu, í bloggi og alls kyns spjallforritum er
hins vegar hvorki talmál né ritmál
og hefur því verið kallað rafmál.
Þar hafa mörkin milli ritaðs máls
og talmáls nefnilega að nokkru
leyti dofnað og á slíkur texti meira
sameiginlegt með talmálinu en rit-
máli þó hann birtist í rituðu máli.
Skilaboðunum er t.d. ekki ætlaður
lengri líftími en væru þau töluð þar sem þau þjóna aðeins þeim tilgangi
að koma ákveðnum skilaboðum á framfæri. Auk þess er undirbúning-
urinn kannski nokkuð líkur því sem á sér stað þegar talað er, þ.e.a.s.
hugsanir einfaldlega færðar í ritað mál í stað talaðs sem síðan er sent
rakleiðis af stað til þess sem það er ætlað. Enda eru orðin oft og tíðum
skrifuð líkt og þau væru sögð, t.d. er skrifað ætlaru í stað ætlarðu eða
ætlar þú, náttla í stað náttúrulega og kvadda gera? í stað hvað ertu að
gera? En það er ekki það eina sem sker þessa tegund máls frá hefð-
bundnu skrifuðu máli því í því eru notaðar alls kyns nýjar skammstaf-
anir, óskiljanlegar fyrir okkur sem ekki þekkjum mikið til þessa heims.
Þarna kemur kynslóðabilið berlega í ljós. Við sem skiljum hefð-
bundnar skammstafanir eins og e.t.v., o.s.frv., o.fl. betur en kynslóðin
sem hefur alist upp að hluta til í rafheimum skiljum alls ekki allar þær
skammstafanir sem koma fyrir í textaskilaboðum unglinganna. Í afar
óvísindalegri könnun sem ég gerði um daginn fékk ég útskýringu á
töluvert mörgum slíkum. Styttingarnar bera margar hverjar vott um
skapandi og frjóa hugsun en því miður ekki nema að litlu leyti á ís-
lensku. Af þeim styttingum og skammstöfunum sem voru nefndar var
líklega um helmingur úr íslensku en annars úr ensku. Íslenskan er þó
ekki alveg horfin, t.d. er skrifað mrg fyrir morgun, gn fyrir góða nótt,
gg fyrir geggjað o.fl. Sniðugar styttingar þar sem tölustafir voru not-
aðir í stað bókstafa voru hins vegar flestar ef ekki allar á ensku. T.d.
merkir h8 alls ekki hátta eins og ég hélt heldur merkir sú stytting heit,
sbr. h-eight. L8er er svo notað til að tákna later en líklega notar enginn
s1a fyrir seinna þó það sé ekki síður rökrétt, eða hvað?
Málið
El
ín
Es
th
er
THX! HÍ. Hxl málv / flf, væri samt gg
fara KEF-KTM 1. bara chilla ekka.
„Takk! Ég fer í Háskóla Íslands,
hugsanlega í málvísindi eða fornleifa-
fræði. Væri samt geggjað að fljúga til
Katmandú fyrst og slaka aðeins á.“
Ha?
Jæja, Pedró. Til hamingju með að vera
orðinn stúdent. Hvað tekur við núna?
Málið okkar
í rafheimum
Aðalheiður
Þorsteinsdóttir
adalheidurt@gmail.com
Tungutak
Sjónvarp er einstakt tæki til að miðla músík. Og íljósi sterkrar tónlistarhefðar Ríkisútvarpsins fráupphafi er merkilegt að sjónvarpið skuli ekkihafa verið notað í ríkara mæli en gert hefur verið
til þess að veita þjóðinni eins konar menntun í músík. Nú
er vonandi að verða breyting á því.
Sl. sunnudag sýndi Ríkissjónvarpið fyrsta þátt í nýjum
tónlistarþætti sem heitir Út úr dúr eða útúrdúr og hefur
vakið meiri og jákvæðari athygli en títt er um sjónvarps-
þætti. Umsjónarmenn þáttarins eru Víkingur Heiðar
Ólafsson píanóleikari og Halla Oddný Magnúsdóttir
mannfræðingur en með þeim starfar að dagskrárgerð
Viðar Víkingsson kvikmyndagerðarmaður. Í stuttu máli
sagt var þessi þáttur stórkostlegur.
Á vefsíðu RÚV er þættinum lýst með eftirfarandi
hætti:
„Útúrdúr er sjónvarpsþáttaröð um tónlist þar sem
fjallað er um klassíska og samtímatónlist í víðum skilningi
og leitast við að kynna hana á skemmtilegan, aðgengileg-
an og fjölbreyttan hátt. Tónlistarfólk kemur saman í stúd-
íói, spjallar um tónverk og leikur þau líka. Þá er farið á
stúfana og spjallað við sérfræðinga og áhugamenn úr
ýmsum áttum. Þótt hver þáttur hverf-
ist um ákveðið grunnþema er formið
frjálslegt og talsvert um útúrdúra.
Þannig leiðir spjall um Mozart eins og
ekkert sé eðlilegra yfir í umfjöllun um
Neanderthalsmenn og viðtal við fiðlu-
smið endar hreinlega í helvíti (eins og
það birtist á málverki eftir hollenskan
meistara frá endurreisnartímanum).
Að kalla eina tegund tónlistar „klassíska“ er að mati
okkar í Útúrdúr eitt versta auglýsingatrix sögunnar. Tón-
listin á ekki að vera safngripur og hún er hvorki heilög né
hafin yfir gagnrýni. Í Útúrdúr reynum við þess vegna að
færa þessa tegund tónlistar niður af stallinum, skoða hana
frá ýmsum hliðum og berjast gegn þeirri ranghugmynd
að maður þurfi einhvers konar meirapróf til þess að mega
hafa skoðun á henni.“
Af þessum orðum má ráða að það sé eitt af markmiðum
þáttanna að færa músíkina til fólksins.
Þetta er ekki bara skemmtun eða afþreying. Fyrsta
þættinum verður bezt lýst sem menntandi og kennararnir
eru ungt fólk sem bersýnilega býr yfir mikilli þekkingu á
því sem það er að fjalla um.
Það er gaman að hlusta á góða tónlist en það er
skemmtilegra ef maður veit eitthvað um verkið, sögu þess
og tilurð og tónskáldið sjálft. Hvaðan í ósköpunum kemur
þessi fegurð? Hvernig gat píanókonsert Roberts Schu-
mann orðið til í huga manns sem barðist við alvarlega geð-
veiki? Þetta eru spurningar sem leita á en engin svör fást
við. Hvernig er hægt að búast við svörum?
Sumum þeirra tónverka sem mest eru flutt á okkar
dögum var afar illa tekið í upphafi. Dæmi um það er fyrsti
píanókonsert Tchaikovskys. Á jólakvöldi árið 1874 bað
hann vin sinn Nikolay Rubinstein, sem þá var einn fremsti
píanóleikari Rússlands, að hlusta á konsertinn. Tchai-
kovsky lýsti þeim atburði á þennan veg:
„Ég spilaði fyrsta kaflann. Það kom ekki eitt orð, engin
viðbrögð af nokkru tagi! Mér fannst ég vera eins bjána-
legur og vandræðalegur og maður sem hefur eldað mat
fyrir vin sinn sem borðar án þess að segja orð. Segðu eitt-
hvað, í guðanna bænum, þó ekki væri nema með því að
tæta hann í sundur með uppbyggilegri gagnrýni! Bara
eitt hvatningarorð, jafnvel þótt það sé ekki yfirgengilegt
hrós.“
Í ævisögu Tchaikovskys segir Anthony Holden, brezk-
ur blaðamaður og útvarpsmaður:
„Tchaikovsky stappaði í sig stálinu og lék til enda.
„Áfram þögn. Ég stóð upp og sagði: Jæja?“ … skamm-
irnar streymdu út úr munni Nikolay Griogorievich. Kons-
ertinn var einskis virði á nokkurn hátt. Það var ómögulegt
að spila hann, kaflar klaufalegir og
teknir að láni, þannig að ómögulegt
væri að laga þá. Verkið í heild var bæði
„margtuggið og ruddalegt“.“
Svo settist Rubinstein niður og spil-
aði háðska eftirlíkingu af konsertinum.
Það er gagnlegt að átta sig á, að
sumt af því sem við teljum í dag vera
meistaraverk fékk svona móttökur í upphafi.
Ríkisútvarpið er umdeild stofnun, kannski eins og vera
ber. En það er athyglisvert hvað þessi stofnun á sér
merka sögu, þegar kemur að flutningi tónlistar. Þar hafa
margir af fremstu tónlistarmönnum þjóðarinnar komið
við sögu. Útvarpið hefur frá stofnun sinni sinnt með af-
brigðum vel því hlutverki að kynna verk íslenzkra tón-
skálda og kynna íslenzka tónlistarmenn. Enn þann dag í
dag eru tónlistarþættir í útvarpi með bezta efni sem þar
er flutt og margir hverjir stórfróðlegir.
Þess vegna er ánægjulegt að nú er að takast ein-
staklega vel að flytja þessa rótgrónu hefð yfir í sjónvarp
og vonandi verður þar framhald á eftir þessa þáttaröð.
Slíkir fastir upplýsandi og menntandi þættir um tónlist,
íslenzk tónskáld og erlend og tónlistarmenn eiga að verða
reglulegur hluti af dagskrá sjónvarpsins í framtíðinni.
Umsjónarmennirnir tveir eru glæsilegir fulltrúar há-
menntaðrar nýrrar kynslóðar Íslendinga sem standa jafn-
fætis hverjum sem er. Það þarf ekki að óttast um framtíð
Íslands sem sjálfstæðrar þjóðar, þegar slíkt fólk er í fyr-
irrúmi.
Illugi Gunnarsson menntamálaráðherra ætti að taka
það til alvarlegrar íhugunar að skipa Víking Heiðar Ólafs-
son eins konar menningarlegan sendiherra Íslands á er-
lendri grund.
Það er hægt að auka veg þjóðar okkar úti í heimi með
öðru en djarflegum viðskiptaumsvifum!
Verðugt framhald af
sterkri og merkri tónlist-
arhefð Ríkisútvarpsins
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Út úr dúr er frábær
sjónvarpsþáttur
Margt það, sem sagt hefur veriðerlendis um bankahrunið ís-
lenska 2008, er með annarlegum blæ.
Ein þjóðsagan, sem háskólakennar-
arnir Robert Wade og Sigurbjörg Sig-
urgeirsdóttir birta í mörgum erlend-
um blöðum og tímaritum, er um
aðgerðir Seðlabankans í byrjun
bankahrunsins, dagana 7. og 8. októ-
ber 2008. Þau segja í New Left Re-
view 2010: „Þegar hrunið hélt áfram
af fullum þunga, festi Davíð Oddsson
gengi krónunnar við myntkörfu ná-
lægt því gengi, sem verið hafði.“ Þau
segja síðan: „Þetta var líklega
skammlífasta gengisfesting, sem sög-
ur fara af. En hún entist nógu lengi til
þess, að klíkubræður með réttar upp-
lýsingar gátu losnað við krónur sínar
á miklu hagstæðara gengi en síðar
bauðst. Innanbúðarmenn segja, að
milljörðum króna hafi verið skipt út
fyrir gjaldeyri á þessum klukkutím-
um.“ Þau hafa endurtekið þessa sögu
víðar.
Sagan er þó tilhæfulaus. Seðla-
bankinn festi ekki gengið þennan
tíma, heldur gerði hann kauptilboð til
viðskiptabankanna þriggja á genginu
131 króna á móti evru. Sérstaklega
var tekið fram á vef bankans, bæði á
íslensku og ensku, að ekki væri um
gengisfestingu að ræða. Einnig kom
þar fram, að í þessum viðskiptum
seldu bankarnir Seðlabankanum alls
786 milljónir króna eða sex milljónir
evra, ekki neina milljarða, eins og þau
Wade og Sigurbjörg segja.
Hins vegar er alvarleg ásökun fólg-
in í orðum þeirra Wades og Sig-
urbjargar um, að „klíkubræður með
réttar upplýsingar“ hafi gripið tæki-
færið til að selja Seðlabankanum
krónur. Þetta kauptilboð takmark-
aðist við millibankamarkað. Voru
„klíkubræður Davíðs“ þá ráðamenn
viðskiptabankanna? Sigurður Ein-
arsson og Jón Ásgeir Jóhannesson?
Ég spurði Wade, hvaða „innanbúð-
armenn“ hefðu veitt þeim Sig-
urbjörgu upplýsingar. Hann nefndi
mann í rannsóknarnefnd Alþingis um
bankahrunið. Allir þrír nefndarmenn-
irnir hafa sagt mér, að það sé rangt.
Einnig nefndi Wade ónefndan starfs-
mann Landsbankans og hagfræðing í
Bretlandi. Hvort sem þeir menn voru
úr álfheimum eða mannabyggð, voru
þeir ekki innanbúðarmenn. Þeir höfðu
engan aðgang að innviðum Seðla-
bankans. En slíkan aðgang þurfti ekki
heldur, því að allar upplýsingar voru
tiltækar á vef bankans. Saga Wades
og Sigurbjargar er þjóðsaga.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Þjóðsögur um
bankahrunið (6)GJÖRIÐ
SVO VEL!
Hafðu það hollt
í hádeginu
HAFÐU SAMBAN
D
OG FÁÐU TILBO
Ð!
HEITT & KALT | S: 533 3060 | heittogkalt@heittogkalt.is
HEITT OG KALT býður starfsfólki fyrirtækja hollan og
næringaríkan mat í hádegi.
Matseðill fyrir hverja viku er birtur á: www.heittogkalt.is
Sturla Birgisson er margverðlaunaður matreiðslumeistari
og er í dómnefnd fyrir Bocuse d’Or sem er ein virtasta
matreiðslukeppni heims.