Morgunblaðið - Sunnudagur - 06.07.2014, Blaðsíða 46

46 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 6.7. 2014
Þ
eir liggja saman á stofuborðinu,
Guðbrandur, Þorlákur, Steinn
og hvað þeir allir heita. Freyr
Jóhannesson, tæknifræðingur og
bókasafnari, stendur yfir þeim
föðurlegur á svip og flettir þeim af var-
færni. Eys úr sér fróðleik. Það eru forrétt-
indi að vera í návist alvöru bókasafnara.
Maður getur ekki annað en hrifist með.
Slík er ástríðan, tilfinningin og virðingin
fyrir þeim menningararfi sem þessar fornu
biblíur sannarlega eru. Þrái maður að
ferðast aftur í tímann er þetta ein leiðin.
Sé andinn dreginn djúpt má auðveldlega
finna lyktina af öldunum.
Freyr hefur á merkilega skömmum tíma
byggt upp öndvegis safn af fágætum guðs-
orðabókum og öðru fornprenti. Allt byrjaði
það dag einn á því herrans ári 2001. Þá
lagði maður nokkur hjólinu sínu fyrir utan
húsakynni uppboðsfyrirtækisins Bruun
Rasmussen í Kaupmannahöfn. Hann var að
koma beint úr garðvinnu og klæddur í
samræmi við það, í slitnum og grútskítug-
um vinnugalla. Maðurinn gekk inn, þar sem
uppboð var að hefjast, og fékk sér sæti
aftarlega í salnum. Svo lítið bar á. Hann
var með skýr fyrirmæli frá Reykjavík um
að bjóða í tiltekna bók, prýðilegt eintak af
Þorláksbiblíu, sem föl var hæstbjóðanda.
Menn byrjuðu að bjóða og óskipta athygli
vakti hvað þessi ókunnugi maður var
fylginn sér. Eftir snarpa rimmu litu prúð-
búnu herramennirnir á fremsta bekk við til
að sjá hver væri svo harðfylginn, og fip-
uðust þegar þeir sáu útganginn á sam-
keppnisaðilanum. Einmitt þá lamdi upp-
boðshaldarinn hamrinum í púltið og bókin
var slegin honum. Á 25 þúsund danskar
krónur. Það þykir ekki hátt verð í dag.
Langafabróðir frúarinnar
átti stærsta einkasafnið
Þannig eignaðist Freyr Jóhannesson sína
fyrstu Hólaprentsbiblíu fyrir atbeina dansks
kunningja síns sem lét sig ekki muna um
að bruna á hjólinu beint úr vinnunni til að
bjóða í gripinn.
Íslenskir biblíusafnarar gerðu það ekki
endasleppt á þessu uppboði en Sveinbjörn
Blöndal, sem vinnur hjá OECD í París,
festi þar einnig kaup á frægri Guð-
brandsbiblíu sem laskast hafði í bruna.
Hún fór síðar á uppboð hér heima eftir að
Sveinbjörn hafði eignast betra eintak af
sömu bók, með eiginhandaráritun Guð-
brands sjálfs. Úr varð blaðamál enda bar
mönnum ekki saman um hvenær bókin
hefði brunnið.
Freyr lét ekki staðar numið í Kaup-
mannahöfn. Hefur keypt hverja fornbókina
af annarri en hann miðar við árið 1844
þegar Viðeyjarprent var lagt niður. Sér-
staka áherslu leggur hann á Hóla- og Skál-
holtsprent fyrir aldamótin 1700.
Að sögn Freys eru þær bækur rúmlega
170 talsins, 114 prentaðar á Hólum og um
60 í Skálholti. Langstærsta einkasafnið af
þessum bókum, prentuðum á 17. öld, átti
Jón Þorkelsson forni (1859-1924), sem um
árabil var þjóðskjalavörður, 92 bækur en
svo skemmtilega vill til að hann er langaf-
abróðir eiginkonu Freys, Huldu Hjálms-
dóttur. „Ég vísa oft til þess þegar hún
kvartar undan bókasafninu mínu,“ segir
Freyr og hlær.
Séra Ragnar Fjalar Lárusson (1927-2005)
átti 60 af þessum bókum en Freyr veit
ekki til þess að neinn núlifandi safnari hafi
jafnað þann árangur. Fyrrnefndur Svein-
björn Blöndal og Sverrir Kristinsson fast-
eignasali eigi líklega mest í dag en sjálfur
á Freyr 24 af þessum Hóla- og Skálholts-
bókum.
Ótrúlega fágætar bækur
Spurður um sínar væntingar segir Freyr
erfitt og dýrt að nálgast þetta prent, sér-
staklega heilar bækur en ástand þeirra er
vitaskuld mismunandi. „Næði ég þrjátíu
bókum yrði ég mjög ánægður. Það þýddi
að ég yrði hálfdrættingur á við Ragnar
Fjalar vin minn.“
Spurður hvað hann vanti helst í safn sitt
tilgreinir Freyr fyrst Nýja testamenti Odds
Gottskálkssonar sem prentað var á Hólum
1540 og Summaríurnar þrjár sem prentaðar
voru á Núpufelli í Eyjafirði, þar sem prent-
smiðja var til skamms tíma, 1589 og 1591
og á Hólum 1602. „Þetta eru ótrúlega fá-
gætar bækur sem vonlaust er að fá í dag.
Það á sérstaklega við um Nýja testamenti
Odds og Summaríuna frá Hólum en aðeins
er vitað um tvö og þrjú eintök af þessum
bókum. Almennt er talið að Summaríurnar
frá 1589 og 1591 séu jafn verðmætar sam-
an og ein Guðbrandsbiblía.“
Freyr hefur eignast þónokkrar bækur úr
safni Ragnars Fjalars en einnig úr safni
Friðjóns Þórðarsonar sýslumanns og séra
Björns Jónssonar á Akranesi en þeir voru
miklir bókasafnarar á sinni tíð. Þá hefur
Freyr keypt af Guðmundi Axelssyni á
Klausturhólum og Sveinbirni Blöndal.
Fékk aðstoð hjá 118
Ýmsar leiðir eru til að kaupa bækur. Fyrir
nokkrum árum frétti Freyr af erfingjum
þýsks manns sem höfðu sett gott eintak af
Guðbrandsbiblíu á Sotheby’s uppboð en
ekki fengið ásættanlegt boð, og nú var
biblían mögulega föl fyrir rétt verð. Hann
fékk símanúmerið hjá erfingjunum hjá
kunningja sínum hér heima en svæðisnúm-
erið í Þýskalandi vantaði. Með útsjónarsemi
tókst starfsmönnum 118 að finna út úr því
og Freyr komst í samband við erfingjana –
og keypti af þeim biblíuna. „Ég á 118 mik-
ið að þakka,“ segir hann og brosir.
„Maður á mínum vegum hitti síðan full-
trúa erfingjanna í London og þar á hót-
elbar skiptust þeir á umslagi og tösku með
biblíunni. Nærstaddir hafa trúlega haldið að
þarna færu fram skuggalegri viðskipti en
með biblíu. Ég frétti seinna að þýska fjöl-
skyldan notaði andvirði biblíunnar til að
fjármagna þotuflugnám elsta sonarins. Þar
með er þetta eina staðfesta dæmi þess að
guðsorð hafi komið manni til himna.“
Annað eintak af Guðbrandsbiblíu eign-
aðist Freyr þegar hann var að meta bóka-
safn úti í bæ. Fann það á lausum blöðum,
misheillegum. „Ég ákvað að kaupa þessi
blöð á sanngjörnu verði til að bjarga þess-
um menningarverðmætum frá glötun en
Jón Trausti rithöfundur átti þetta eintak á
sínum tíma. Ég lét gera við blöðin fyrir sjö
hundruð þúsund krónur og fyrst ég var bú-
inn að því varð að binda bókina inn. Það
kostaði tvö hundruð þúsund. Einhverjum
finnst þetta örugglega tóm vitleysa en í
mínum huga er ekki eðlismunur á því að
láta merka bók koðna niður og gamalt
sögufrægt hús. Hvort tveggja er menning-
arverðmæti.“
Fæddist inn í bókaheim
Eins og svo margir af hans kynslóð er
Freyr fæddur á miklu bókaheimili. Bækur
voru í stofunni, öllum herbergjum og öllum
geymslum. Foreldrar hans voru Jóhannes
Friðlaugsson kennari, skáld og bóndi í Að-
aldal og Jóna Jakobsdóttir húsfreyja.
„Maður fæðist inn í þennan heim. Mér
hefur alltaf þótt mjög notalegt að hafa
bækur í kringum mig,“ segir hann. „Sama
Upplifi ekki
veiðihug
FREYR JÓHANNESSON TÆKNIFRÆÐINGUR HEFUR Á RÚMUM ÁRATUG
BYGGT UPP GOTT BIBLÍU- OG FORNBÓKASAFN. SÉRSTAKT ÁHUGAMÁL
HANS ER HÓLA- OG SKÁLHOLTSPRENT FYRIR ALDAMÓTIN 1700. FREYR
RÆÐIR HÉR UM BÓKASÖFNUN Í FORTÍÐ, NÚTÍÐ OG FRAMTÍÐ OG EÐLI
SAFNARANS OG FULLYRÐIR AÐ HANN HAFI ALDREI LEGIÐ ANDVAKA
EFTIR AÐ HAFA MISST AF BÓK.
Texti: Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
Myndir: Ragnar Axelsson rax@mbl.is
* Þar með er þetta eina staðfesta dæmi þess aðguðsorð hafi komið manni til himna.
Bækur