Málfríður - 15.03.2012, Page 17

regionale di Milano (ítölsk. mállýska. frá. Milano), italia-
no regionale lombardo (ítölsk. mállýska. frá. Lombardia/
Langbarðalandi), italiano regionale nord-italiano (ítölsk.
mállýska.frá.Norður.-.Ítalíu),.o .s .frv ...Í.þessu.samhengi.
er.hugtakið.„ítölsk.mállýska“.notað.um.öll. tungumál.
sem.eru.að.einhverju.leyti.hugsuð.sem.„lágt.afbrigði“.
(en ..„low.varietes“).í.samanburði.við.opinbera.ítölsku ..
En.hér.erum.við.einnig.að.tala.um.þúsund.ára.gömul.
tungumál,.með.þúsund.ára.skriflega.notkun,.þar.sem.
við. finnum.bókmenntaverk.sem.eru.alls.ekki.síðri.en.
bókmenntir. skrifaðar. á. ítölsku .. Bara. til. að. nefna. eitt-
hvað,. er. nóg. að. benda. á. sem. fulltrúa. fyrir. venetísku.
Carlo.Goldoni,.(sem.er.besti.leikritahöfundur.sem.uppi.
hefur.verið.á.Ítalíu.og.er.jafnað.við.Moliere),..Ruzzante.
eða. Domenico. Pittarini .. Fyrir. lombardísku,. Maggi,.
Porta,. Tessa. eða. Loi. og. fyrir. piedmontísku. Alfieri,.
Angelo. Broferio,. . Ettore.Ara. og. Luigi. Pietracqua .. Til.
eru. einnig. mikilvægar. orðabækur. sem. tengjast. þeim.
tungu.málum. sem. nefnd. hafa. verið. (sjá. orðabók. eftir.
Pipino. eða. Ponza. fyrir. piedmontísku,. Cheribini. fyrir.
lombardísku.frá.Mílano.og.Boerio. fyrir.venetísku).og.
eru..notaðar.í.fjölmiðlum,.(til.dæmis.í.blöðunum.Amico
del Populo, Pagine Venete, Ombre Bianche og Corriere
Veneto.fyrir.venetísku;.Ij Brandé, Coumboscuro, Piemontèis
ancheuj, Arnàssita Piemontèisa. Caval ed Brons og Turin
Porta Palass. fyrir. piedmontísku) .. Á. útvarpsstöðv.um.
(til. dæmis. í. Ondaradio Veneta, Radioclub Amici. fyrir.
venetísku,. Antenna Nord, Radio Studio Aperto, Radio
Universal.fyrir.piedmontísku).og.í.sjónvarpi.t .d ..Radio.
Tele Dolomiti.fyrir.venetísku.og.stöðvarnar..Telepinerolo,
Telestudio, Nuova Manila, Telesubalpina, Telecupola. nýta.
sér.piedmontískar.orðabækur.(Verdoodt.1989) .
Við. getum. haldið. áfram. að. lista. svona. upp. fyrir.
svo. til. öll. tungumálin. sem. eru. til. á. Ítalíu .. Sjá. lista.
yfir. tungumál. í. útrýmingarhættu. á. vefsíðu. þessarar.
greinar .. http://malfridur .ismennt .is/vor2012/vol.
28-1-16-17-maurizio .htm. Ítalska. ríkið. hefur. sett. lög.
þar.sem.reynt.er.að.varðveita.þessi. fjölmörgu. tungu-
mál ...Til.að.nefna.dæmi.vilja.lög.nr ..482.frá.árinu.1999.
varðveita. eftirfarandi. tungumál:. . sardínsku. og. mál-
lýskur. á. Sardíníu. (með. katalónsku. frá. Alghero. og.
korsíkanska. frá. Galluria),. fríúlísku,. albönsku,. grísk-
ar. mállýskur,. próvensku/oksítansku,. slóvensku. og.
slóvenskar.mállýskur. í.Fríuli,.króatísku.og.króatískar.
mállýskur. í. Molise,. frönsku. í. Aosta-dalnum,. arpit-
ansku.í.Aosta-dalnum.og.í.Piedmont,.ladínsku.í.Suður.
-Tírol. og. Veneto,. og. nokkrar. germanskar. mállýskur. í.
Veneto,. Fríúlí,. Aosta-dalnum. og. Piedmont .. Fylkin. á.
Ítalíu,.eins.og.Veneto,.Fríul,.Piedmont,.Sikiley,.Kalabrí.
og.Lombardía.eru.einnig.búin.að.setja.lög.til.að.varð-
veita.þessa.stóru.og.dýrmætu.tungumálaarfleifð ..
Til.að.búa.til.neðangreindan.lista.yfir.tungumál.sem.
töluð.eru.á.Ítalíu.höfum.við.notað.UNESCO Atlas.of the
World’s Languages in Danger. (2010). og. fleiri. heimildir.
sem.eru.skráðar. í.heimildaskrá.(t .d ..Maiden.og.Parry.
1997) .. . Þar. sem. sérfræðingar. eru. ekki. sammála. um.
hvernig.flokka.skuli.tungumál.á.Ítalíu,.gæti.þessi.listi.
verið.öðruvísi.en.aðrir.og.gæti.einnig.breyst.með.tíman-
um .. Vegna. íslenskra. nafna. voru. eftirfarandi. heimild-
ir.notaðar:. Íslenska alfræðiorðabókin,.Reykjavík:.Örn.og.
Örlygur,.1990,.Íslensk.Wikipedia.og.Baldur.Ragnarsson,.
Tungumál veraldar,. Reykjavík:. Háskólaútgáfan,. 1999 ..
Baldur. Ragnarsson. notar. í. sinni. lýsingu. á. ítölskum.
tungumálum. aðallega. David. Crystal,. An Encyclopedic
Dictionary of Language & Languages,.Oxford:.Blackwell,.
1992.(sem.stundum.er.þó.mótsagnakennd,.þar.kemur.
t .d .. einu. sinni. fram. „Ítalska .. Rómanskt. mál,. talað. af.
um.57.milljónum.manna.á.Ítalíu“.og.svo.á.öðrum.stað.
segir.„Ítalía ..Ítalska.er.ríkismál.en.um.það.bil.helming-
ur. landsmanna. talar. ekki. ríkismálið. heldur. einhverja.
af.helstu.mállýskum.ítölskunnar“) ...
Listi. tungumálanna. sem. tekinn. voru. úr. UNESCO
Atlas. of the World’s Languages in Danger. metur. einnig.
tungumálin.til.mismunandi.lífskrafts:.örugg.(en ..safe),.
þegar. allar. kynslóðir. tala. það. tungumál;. varnarlaus.
(vulnerable,.stytt.í.VL.í.töflu),.þegar.tungumálið.er.talað.
af.flestum.börnum.en.notkun.takmarkast.við.ákveðnar.
aðstæður. (t .d .. heima);. örugglega. í. útrýming.arhættu.
(definitely.endangered,.stytt.í.ÖH),.þegar.börn.tala.það.
tungumál.sem.móðurmál.heima;.í.mikilli.útrýmingar-
hættu. (severely.endangered,. stytt.MH),.þegar. tungu-
mál. er. talað. af. ömmu. og. afa. og. eldri. kynslóðum. og.
foreldrar.gætu.skilið.það.en.tala.það.hvorki.sín.á.milli.
né.við.börn.sín;..í.alvarlegri.útrýming.arhættu.(critically.
endangered,.stytt.MMH),.þegar.yngsta.kynslóðin.sem.
talar. málið,. eru. amma. og. afi. og. eldra. fólk,. sem. tala.
tungumálið. eingöngu. að. hluta. eða. sjaldan;. Útdautt/
horfið. (extinct,. stytt. H),. þegar. enginn. talar. lengur.
tungu.málið .
Listinn er á netinu
Hér að neðan eru nokkur dæmi um ítölsk tungumál
sem venjulega eru kallaðar mállýskur.
Albino Pierro (Lukanía/Basilicata)
Sùu.nente,.nente,
e.vèv’acchianne . . .
E.ll’ate,.ll’ate,
cchigghi’è.ca.su’?
„Ma.su’.tutte.quante.com’a.tti“
amminàzzete.u.vente .
E.accussì.m’arricètte
e.non.ci.penze.cchiù
ca.m’hè.scardète.e.scàrdete.n’accette .
Tonino Guerra (Romagna/Románía)
Quand.che.parlèva,
e’.parlèva.ad.scatt,
tott.un.chèva.fina.i.pi,
se.brètt.cun.la.visira.arvólta.indri,
che.l’era.avstéid.da.chéursa
Sivio.e’.matt .
MÁLFRÍÐUR 17