Fréttir - Eyjafréttir - 05.03.1998, Blaðsíða 11

Fimmtudagur5. mars 1998
Fréttir
11
Ég er hræddur uið pólitfk
-Segir Attila Horvath sem ekki hefur alltaf átt sjö dagana sæla á langri ævi. Hann hefur mátt sæta póltískum ofsóknum í heimalandi sínu Ungverjalandi.
En í Vestmannaeyjum hefur hann átt griðland, fyrst frá 1956 - 1963 og svo aftur frá 1991. Attila segir frá vonum og vonbrigðum á lífsleiðinni
flttila Horvath á Heílbrígðísstofnun Vestmannaeyja, har sem hann var til rannsókna vegna hjartasjúkdóms.
Attila Horvath er Ungverji sem
haft hefur tengsl við
Vestmannaeyjar frá því 1956,
en þá var hann fimmtán ára
gamall. Hann kom hingað með
foreldrum sínum og tvíbura
systur en þau voru ein þeirra
sem náðu að flýja frá
Ungverjalandi í uppreisninni
sama ár, þegar
Ráðstjórnarríkin með Rússa í
broddi fylkingar bældu
uppreisnina niður harðri hendi
Attila er fæddur í þorpinu
Banhorvat sem er bær í
landbúnaðarhéraði um tvö
hundruð kílómetra norður af
Búdapest. Nú hefur hann búið í
Vestmannaeyjum síðan 1991 og
liggur á Heilbrigðisstofnun
Vestmannaeyja þar sem hann
er til rannsóknar vegna
hjartasjúkdóms.
Kviknaði ljós í myrkrinu
Attila segir að hann vilji helst ekki
muna eftir árinu 1956 í sögu Ung-
verjalands né þeim tuttugu og átta
áram sem tjölskyldan varfangi í eigin
landi, sérstaklega í ljósi þess að landið
á sér mikla og merkilega menning-
arsögu „Það kviknaði þama neisti
sem að lýsti aðeins til frelsisins, en
hann var slökktur um leið og hann
kviknaði. og lifnaði ekki aftur fyrr en
jámtjaldið féll 1991. Að vísu eru
mörg ár liðin síðan og margar for-
sendur breyttar. En auðvitað bera
þjóðir og einstaklingar merki þessara
ára undir okinu og ég hef sjálfur ekki
farið varhluta af því. Ég man frekar
lítið eftir uppreisninni. Kannski vegna
þess að við voram aldrei pólitísk. Við
vorum bara alþýðufólk sem lét
hverjum degi nægja sína þjáningu og
tókum engan þátt í pólitísku starfi.“
Hvemig stóð á því að þú komst svo
til íslands?
„Ég hafði lært og heyrt um ísland í
skólanum á sínum tíma og hafði
einhverjar hugmyndir um landið, en
hafði engar áætlanir um að flytjast
hingað. Stundum gerast hlutimir bara.
Manni hafði verið sagt í skólanum að
hér væri kalt, mikill snjór og eldfjöll,
en til Vestmannaeyja kom ég vegna
þess að hér var næg atvinna og maður
vildi fá vinnu. Reyndar brá okkur
mikið þegar við komum til Vest-
mannaeyja vegna þess að hér var
hvorki snjór né kuldi, heldur mjög
vinalegt landslag, en um leið dálítið
hrikalegt.“
Ekki gott að vera útlend-
ingur í Eyjum árið 1956
Hann segir að það hafi ekki verið gott
að vera útlendingur í Vestmanna-
eyjum fyrst þegar hann kom.
„Trúlega hefur það verið vanþekking
á öðram J}jóðum, sem olli þessu
viðhorfi. Islendingar höfðu almennt
ekki ferðast mikið til útlanda og
þekktu kannski ekki til annarra þjóða
af eigin raun. Hins vegar mætti ég
engum fjandskap, heldur var frekar
um eitthvert ósýnilegt bil að ræða sem
hélt manni dálítið einangraðum, en ég
tel að þetta hafi fyrst og fremst verið
vanþekking frekar en eitthvert yfirlýst
útlendingahatur. En síðan er mikið
vatn runnið til sjávar og víðsýni
manna hefur aukist mikið.“
Einu sinni til sjós
Fórstu aldrei til sjós, þegar þú varst í
Vestmannaeyjum?
„Ég fór einu sinni á sjó á bát sem
hét Baldur VE. En sjómennskan átti
ekki við mig. Þetta var líka óhappatúr,
sem þó fór betur en á horfðist. Það var
þannig að ég var á stýrisvaktinni,
þegar skipstjórinn kemur og spyr
hvort ekki sé allt í lagi. Hann hafði
skilið hurðina eftir opna og allt í einu
er hann horfinn þannig að ég hélt að
kallinn hefði dottið, svo ég fór út í dyr
Attila og Diana Suauarsdóttir,
hjúkrunarfræðingurá
Heilbrigðisstofnun Vestmannaeyja
og gáði og sá hann þá í sjónunt. Ég
sneri bátnum við og kallaði á vél-
stjórann til aðstoðar. Við settum
Ieiðarann út og hann náði taki á
honum og saman tókst okkur að konta
honunt urn borð. En hann sagði að
ekki hefði mátt muna miklu að hann
hitti fyrir skapara sinn. Það var ekki
vont veður, hins vegar mun hann hafa
rannið til eftir að hann fór út með
fyrrgreindum afleiðingum. Kallinn
var ntjög þakklátur að ég skyldi huga
að honum eftir að hann fór út úr
stýrishúsinu."
Eitt ár Reykjavík
Fjölskylda Attila býr svo í Vest-
mannaeyjum til 1963, en þá flytur hún
til Reykjavíkur og býr þar í eitt ár.
Hann fer að vinna sem bflstjóri á
Keflavíkurflugvelli og systir hans
kynnist Bandaríkjamanni, sem hún
giftist og flyst með til Bandarikjanna.
„Þetta var mikið örlagaár," segir
Attila. „Okkur var sagt upp húsnæð-
inu og vinnunni hjá Helga Ben í
Vestmannaeyjum og fengum ekkert
annað, þess vegna fluttum við til
Reykjavíkur. Við ákváðum að snúa
aftur til Ungverjalands í heimsókn, en
sú heimsókn varði í heil tuttugu og
átta ár eða til ársins 1991. Þegar við
komum til Ungverjalands voru
vegabréfin tekin af okkur og okkur
allar bjargir bannaðar til þess að fara
vestur fyrir. Hin opinbera ástæða fyrir
því var sú að við fiýðum landið 1956
og í vissu tilliti voram við eftirlýst af
ríkinu".
Fangar í eigin heimalandi
„Þessi ár vora eins og fangelsi og hafa
sett mark sitt á mig. Mannleg
samskipti voru að heita má ekki til.
Það hugsaði bara hver um sig og
reyndi að komast af, jafnt andlega sem
likamlega. Maður hafði mjög tak-
ntörkuð samskipti við annað fólk. Það
var einhver ótti sem umlukti allt
þjóðfélagið. Það var eins og klippt á
einhvem streng og maður komst að
því hve gott var að vera á íslandi.
Fyrstu tvö til þrjú árin dreymdi mig
Island nánast á hverri nóttu og í huga
mínum var það að komast heim, að
komast til íslands."
Reynduð þið ekkert að fá íslensk
stjómvöld eða vini á íslandi til þess að
veita ykkur einhverja hjálp?
Maður deyr hægt og hægt
„Það er kannski auðveldara að segja
það en að framkvæma. Maður var
mjög hræddur og vissi aldrei hvað
myndi gerast næst. Manni var haldið
í stöðugri óvissu um hvað tæki við og
hvaða möguleika maður hafði. Öll
bréf voru ritskoðuð af opinberum
aðilum og maður lagði ekki í það að
senda neitt frá sér sem hægt væri að
túlka sem undirróður eða eitthvað
slíkt. Kannski var þetta verra en
fangelsi. Maður deyr hægt og hægt.“
En systir þín í Bandaríkjunum,
reyndi hún ekkert að koma ykkur til
hjálpar?
„Hún kom reyndar einu sinni í
heimsókn til Ungverjalands á þessu
tímabili, en hún fékk að fara aftur. Ég
held að það hafi verið vegna þess að
hún kom frá Bandaríkjunum og þess
vegna hafi hún fengið að snúa aftur.
Á sömu forsendu fékk hún líka að
koma inn í landið. Hún var banda-
rískur ríkisborgari, en við höfðum til
dæmis aldrei sótt um íslenskt
rikisfang. Þannig að við vorum illa
stödd að því leyti. Við vorum alltaf
ungverskir ríkisborgarar og afskipti af
okkur hefði hugsanlega verið talin
afskipti af innanríkismálum í Ung-
veijalandi. Sjálfur var ég hræddur við
pólitík og vildi ekki hafa neinar skoð-
anir á henni. Ég var til dæmis aldrei í
kommúnistaflokknum og tók aldrei
þátt í pólitísku starfi. Kannski var það
líka ein ástæða þess að við fengum
þessar móttökur strax í upphafi."
Vann á ferðaskrifstofu
Attila fékk vinnu sem bflstjóri hjá
ferðaskrifstofu sem rikið rak, þannig
að hann gat séð fjölskyldu sinni
farborða og hafði það sæmilegt, en
það var lítið um peninga og þungt yfir
fólki. En hann hafði ferðafrelsi innan
Ráðstjómamkjanna og kom til margra
landa sem rútubflstjóri hjá ferða-
skrifstofunni. En ef hann hefði haft
einhvem möguleika á því að fara
vestur yfir tjaldið, þá hefði hann
stungið af. ,Ug hafði engin tengsl við
íslendinga á þessum árum, en
stundum vora fréttir í fjölmiðlum frá
íslandi. Til dæmis þegar gosið varð í
Heimaey var sýnt frá þvf í
sjónvarpinu, en svo er það upptalið en
það var einkennileg tilfinning að sjá
gjósa svona í byggðinni þar sem
maður hafði sjálfur gengið um götur.
Ég eignast líka mína eigin fjölskyldu
og eignaðist fjögur börn. Þrjú þeirra
búa í Ungverjalandi en yngsti sonur
minn og eiginkona komu með mér til
íslands 1991. Sonur minn var þá
fimmtán ára alveg eins og ég þegar ég
kom til Vestmannaeyja fyrst.“
Allir vilja allt fyrir mann gera
Hann segir að ótrúlegar breytingar
hafi átt sér stað í Vestmannaeyjum frá
því hann kom fyrst til Eyja. „Kannski
er mest breyting orðin á fólkinu sjálfu.
Viðhorfið til útlendinga er allt annað.
Öllum er umhugað um mann og vilja
allt fyrir mann gera og á sjúkrahúsinu
héma er ekki síður hugsað vel um
mig. Þetta er alveg ótrúlegt, en ég
held að þessi breyting á viðhorfum
fólks sé sú að einangrun Islendinga er
ekki eins mikil og þeir ferðast mikið til
útlanda og hat'a kynnst öðrum
þjóðum. En svo hafa auðvitað orðið
miklar breytinga á bænum og eyjunni
eftir gosið. Eg rataði til að mynda
ekkert um bæinn þegar ég kom. Allt
var orðið svo breytt."
Að vera heima og að heiman
Attila og sonur hans hafa verið að
vinna í Vinnslustöðinni eftir að hann
kom aftur til Eyja og kunna mjög vel
við sig. „Það era allir hjálplegir .
Hópurinn er samheldinn, og fólkið
frjálslegt. Ég hef þó líka farið til
Ungverjalands eftir að landið opnaðist
og það hafa miklar breytingar orðið
þar. Fólk hefur meira milli handanna
og það er uppgangur í öllu atvinnulífi,
en þrátt fyrir það er mikið atvinnu-
leysi. Bömin mín sem enn búa í
Ungverjalandi langar til þess að koma
til Islands, en það hefur gengið illa að
fá atvinnuleyfi fyrir þau. Mig langar
samt ekki til að flytja þangað, en
hugmyndin um hvar maður eigi sitt
heimili og rætur sínar er dálítið
tvískipt. Ég reyni að skipta þessu jafnt
á milli landanna. Þegar ég fer til
Ungverjalands, segi ég að ég ætli
heim, en svo þegar ég er staddur þar
tala ég um að fara heim til íslands."
Attila liggur nú á Heil-
brigðisstofnun Vestmannaeyja vegna
hjartasjúkdóms. Þegar þessi texti er á
prent kominn er Attila kominn til
Reykjavíkur til frekari rannsókna á
sjúkdómi hans. Hann er samt
glaðlegur og lítur jákvæðum augum
fram á veginn en segir að lokum: Ef
ég ætti eina ósk þá vildi ég búa áfram
á íslandi, því þar er gott að vera.“
Benedikt Gestsson