Harmoníkan - 28.02.1993, Blaðsíða 14

Nikkólína 10 ára
Eftirfarandi pistill var
fluttur á afmælishátíð
Nikkólínu 1991 af
undirrituðum í snar-
hasti og tímahraki.
Formaður Nikkóiínu,
Ríkharður Jóhannsson bað
mig að fara með pistil um
sögu harmoníkunar . Mig
langar að birta hann hér í
blaðinu að mestum hluta,
sleppi sögu harmoníkunnar
erlendis, sem finna má í fyrsta
tölublaði Harmoníkunnar 1986
(skráðri af Gísla Bryngeirs-
syni).
Kæra Harmoníkufélag „Nikk-
ólína“.
Ég vil byrja á að óska ykkur af
heilum hug til hamingju með 10 ára
afmælið með von um að þessi tíma-
mót megi færa ykkur styrk og þor
til framtíðarinnar. Innan harmoníku-
félaganna í landinu er án mjög
margra undantekninga, mikil sam-
kennd sem ætti að auðvelda leiðina
að sameiginlegu markmiði að gera
harmoníkuna að virtu alþýðuhljóð-
færi. Við náum því best með því að
standa saman. Það er mikið starf
sem liggur að baki 10 ára félags,
vita það allir er unnið hafa að fé-
lagsmálum, frá því að byrja á hug-
sjóninni, til þess að verða virtur fé-
lagsskapur á landsvísu. Sagt er að
grasið vaxi meðan bóndinn sofi, en
hið sama verður ekki sagt um vöxt
harmoníkustarfsins, það er markviss
vinna í vöku og draumi.
En hver er saga harmoníkunnar á
Islandi? Hún er æði löng og sjálf-
sagt þyrnum stráð en slitrótt. Eitt-
hvað kynni að leynast í gömlum
dagblöðum og tímaritum, svo sem í
Útvarpstíðindum og Djassblaðinu
frá árum áður, en hvar þessi blöð er
að finna nú, vita kannski fáir. Elsta
skráða heimild um harmoníkuna,
sem ég hef komist yfir er í bók-
arkafla nokkrum. Þar segir frá
manni er lék á harmoníku við sam-
komuhald á alþingishátíðinni 1874.
Ostaðfest mun vera að harmoníkan
hafi borist í Skagafjörð um miðja
síðustu öld. Árið 1936 er stofnað
harmoníkufélag í Reykjavík, er
hafði að markmiði að koma á
kennslu á harmoníku og í nótna-
lestri. Einnig átti það að vera stétt-
arfélag til að bæta lág laun. Það fé-
lag lognaðist út af í byrjun stríðs.
Ekki gekk þrautalaust fyrir sig, að
harmoníkuleikari fengi inngöngu í
F.Í.H. og í raun hefur harmoníkan
verið litin hornauga af ýmsu tónlist-
arfólki í tímans rás, kannski bara
vegna öfundar. En harmoníkufélög
eins og þau, sem nú starfa hófu
raunverulega baráttu til virðingar
hljóðfærisins og stendur hún enn.
Þá er landssamband til halds og
trausts.
Félag harmoníkuunnenda í
Reykjavík var stofnað 1977 og er
elsta félag á landinu. Þann 4. maí
1978 er heilsíða í Morgunblaðinu
tileinkuð harmoníkunni, mynd-
skreytt vel, þar sem Árni Johnsen
ræðir við formann félagsins Bjama
Marteinsson uin tildrög og sjónar-
mið þessa nýstofnaða félags. Þar
segir Ámi í formála, orðrétt: „Lífs-
gleði hefur alltaf verið fylginautur
harmoníkunnar og menn segja
gjarnan nikkan er með“ í sama tón
og talað er um fylgd góðra og
skemmtilegra vina. Samt er það
kynlegt að harmoníkan hefur á
margan hátt orðið útundan í annars
blómlegu tónlistarlífi á íslandi. Hún
hefur ekki fallið inn í ákveðna yfir-
borðskennda tilfinningu sem er í
tónmenntakerfi landsins og það
hefur ríkt andvaraleysi í þeirri sjálf-
sögðu þróun að rækta möguleikana
í kringum harmoníkuna. Hljóðfæri
sem eru hvorki háð stund né stað
og hægt að grípa til við alls kyns
kringumstæður, hljóta að skipta
máli fyrir íslenska þjóð“.
Blómatíð harmoníkunnar hér-
lendis vilja margir telja, að hafi
verið á síldarárum, þá vom firðimir
sagðir bergmála af harmoníkuleik
með skandinavísku og íslensku
ívafi. Á öllum tímum höfum við átt
afbragðs harmoníkuleikara, sem
margir hafa orðið landsþekktir og
virtir, einstaka unnið sér til nafns á
erlendri grund. Kannski hefðum við
ekki eins mikla þekkingu á harm-
oníkutónlist ef við hefðum ekki líka
fengið að njóta tónlistar þeirra er
sótt hafa okkur heim. Nefna má
snillinga eins og Gellin og
Borgström, Toralf Tollefsen, John
Molinari, Lars Ek, Sigmund Dehli,
Nils Flácke og Svíana sem komu á
síðasta ári ásamt fl. og fl. Enn þann
dag í dag er Tollefsen dýrkaður og
dáður hér enda skilst mér að hann
hafi hleypt nýju blóði í harmoníku-
leik á Islandi, sló á þá strengi sem
bræddu hjörtu landans. Mér finnst
aldrei neinn vafi leika á að það
sama hafí gerst þegar Lars Ek kom
hingað, menn trúðu ekki sínum eig-
in eyrum, lífið, léttleikinn og túlk-
unin kærkomin eftir þá miklu
deyfð, er ríkt hafði í þessum málum
og ýmsar uppákomur er þóttu vera í
háfleygari kantinum. Hann sigraði
íslenska harmoníkuunnendur og
gæddi þá nýju lífi enn á ný, og
greiddi leiðina fyrir þá er á eftir
komu. Já, saga harmoníkunnar á ís-
landi er heilmikil, og fyrir fimm
árum var fyrst hafist handa um að
skrá hana með útkomu blaðsins
„HARMONÍKAN“. Við getum
kannski þegar þakkað það sem tek-
ist hefur að skrá en enn fleira er ó-
skráð, einkanlega fortíðin.
Brautryðjendurnir í íslenskum
harmoníkumálum eru fjölmargir.
Hvar væru þessi mál stödd ef ekki
hefðu komið til áræðnir hugsjóna-
menn í stöðu formanna og fylgdar-
liðs ýmissa harmoníkufélaga lands-
ins, sem höfðu kjark til að fram-
kvæma drauma sína. Karl Jónatans-
son ýtti úr vör en margir hafa séð
um róðurinn. En kæru samkomu-
gestir hægt væri að halda áfram
endalaust, margt er enn ógert og
þannig er það oft. Einu og öðru
þarf að sinna, eins og að koma fót-
um undir tvöföldu harmoníkuna,
stofna harmoníku- og plötusafn.
Hljómplötusöfnun átti að vera
eitt af markmiðum harmoníkuhug-
sjónarinnar í upphafi.
I því sambandi mætti kannski
benda á að hljómplötusafnarinn
mikli Sigurjón Samúelsson á
Hrafnabjörgum hlýtur að teljast
hafa lagt harmoníkunni lið í ríkum
14