Fréttablaðið - 19.11.2013, Blaðsíða 13

ÞRIÐJUDAGUR 19. nóvember 2013 | SKOÐUN | 13
Öll höfum við tilfinningar, hvatir
og þarfir sem hafa áhrif á okkur
dagsdaglega. Sumar þessara til-
finninga getur verið erfitt að bera
á borð, sérstaklega ef þær eru
vandræðalegar eða mjög pers-
ónulegar. Ekki síst ef við eigum
von á því að fá neikvæð viðbrögð
þegar við látum þær í ljós. Lítið
og sætt dæmi sem flestir kannast
við er að vera ástfanginn, en vera
ekki viss um að sá sem ástin bein-
ist að beri sömu tilfinningar til
okkar og við til viðkomandi. Þessi
glíma, að opinbera sig ekki fyrr en
maður er nokkuð viss í sinni sök,
leiðir af sér áhugaverð hegðunar-
mynstur og er oft á tíðum heilmik-
ið leikrit. Hver man ekki eftir því
að vera skotinn í fyrsta sinn, því-
líkt sem það var vandræðalegt allt
saman! Svo vaxa menn úr grasi og
þroskast, sumum gengur betur en
öðrum að tjá tilfinningar sínar
en aðrir eiga alltaf í jafn miklum
erfið leikum með það.
Annað dæmi um tilfinningar
sem við getum átt í erfiðleikum
með að tjá er sorgin. Þeir sem
ganga í gegnum lífið hafa allir
á einhverjum tímapunkti orðið
fyrir missi ástvinar, hvernig sem
slíkt ber að, eða hver það er sem
kveður, er það alltaf ákveðið áfall.
Margir bera harm sinn í hljóði,
sumir missa tökin á lífinu og til-
verunni, aðrir bresta í grát og bera
tilfinningar sínar á borð. Allir eiga
það þó sameiginlegt að líða illa
og eiga erfitt. Við vitum að engir
tveir einstaklingar eru eins og
upplifun þeirra því ekki sú sama,
en af því að sorgin er það algengt
fyrirbæri getum við að vissu leyti
sett okkur í spor þess sem glím-
ir við sorgina hverju sinni og við
tökum þátt í henni. Með þessu er
ég á engan hátt að einfalda sorgar-
ferlið, né gera lítið úr tilfinningum
einstaklinga heldur þvert á móti að
benda á það að engin ein leið er út
úr slíkri vanlíðan.
Reiðin og gleðin
Í tengslum við bæði ást og sorg
er algengt að upplifa reiði sem
á sér margar orsakir í sjálfu sér
en grundvallast þó oftast á því að
maður hefur ekki fulla stjórn á
því sem er í kringum mann. Við
getum ekki stjórnað lífi og dauða í
almennum skilningi, né heldur til-
finningum eða gjörðum annarra.
Þegar viðkomandi gerir sér grein
fyrir því hversu lítil áhrif hann
hefur brýst reiðin stundum út sem
viðbragð. Við eigum auðveldara
með að stjórna reiðinni þegar við
sýnum auðmýkt gagnvart þeirri
staðreynd að hafa takmarkaða
stjórn. Reiði er í eðli sínu neikvæð
tilfinning í samanburði við hinar
fyrri sem byggja á væntumþykju
og hluttekningu í lífi annarra.
Hægt er að ræða ýmsar aðrar
tilfinningar sem hafa áhrif á líf
okkar og líðan en andstæðan við
reiðina er gleðin sem virðist oft-
sinnis vera auðvelt að sýna og
tjá sé hún til staðar. Henni fylgir
jákvæðni og einhver orka sem er
smitandi. Við viljum gjarnan vera
í kringum þá sem eru glaðir og við
þurfum að hlæja, helst sem mest.
Þá er okkur mikilvæg svokölluð
öryggistilfinning, ekki síður en
hræðslan, en það eru tilfinningar
sem byggja á lífshvötinni svoköll-
uðu sem liggur til grundvallar því
að viðhalda sjálfum sér.
Hvatir og þarfir spila stórt hlut-
verk en í þann flokk falla til dæmis
kynhvötin og kynþörfin sem geta
brenglað verulega tilfinninga-
líf einstaklinga og hafa áhrif á
samskipti þeirra við aðra. Sumir
hafa gengið svo langt að segja að
þessar frumhvatir stýri meiru um
það hvernig við högum okkur en
flest annað. Oft er talað um hinar
lægstu hvatir en erfitt er að skil-
greina þær nema út frá þörfum og
tilfinningum einstaklinga og því
hvaða áhrif þær hafa á þá. Ef ég
ætti að velja eina sem virðist ekk-
ert jákvætt hafa með sér, þá væri
það öfundin. Hún skilur ekkert
uppbyggilegt eftir sig og megin-
tilgangur hennar virðist vera að
brjóta niður þann sem öfundar og
skemma samskiptin við þann sem
öfundast er út í.
Meiningin með þessum freudíska
pistli er að benda á við getum átt
erfitt með að stjórna tilfinningum
okkar en að við eigum að reyna að
stefna að þeim jákvæðu sem veita
vellíðan. Þá er skynsamlegt að tjá
tilfinningar sínar á þann máta að
þeir sem í kringum mann eru skilji
og þurfi síður að geta í eyðurnar.
Lægsta hvötin
➜ Við getum ekki stjórnað
lífi og dauða í almennum
skilningi, né heldur tilfi nn-
ingum eða gjörðum annarra.
HEILSA
Teitur
Guðmundsson
læknir
Fagdeild félagsráðgjafa,
sem vinna að málefnum fatl-
aðs fólks, hefur verið hug-
leikið hver staðan er í þjón-
ustu við fatlað fólk nú þegar
hartnær þrjú ár eru liðin
frá tilfærslu þjónustunnar
frá ríki til sveitarfélaga.
Til að fá yfirsýn yfir stöð-
una sendi fagdeildin félags-
málastjórum fyrirspurn um
hvað brynni helst á í sveitar-
félögunum.
Í svörum margra kemur
fram að nærþjónustan sé
meiri eftir að þjónustan fluttist til
sveitarfélaganna sem hafi betri
sýn á þarfir einstaklingsins, boð-
leiðir séu styttri, aðgengi að þjón-
ustunni sé betra og þarfir fatlaðs
fólks sýnilegri. Hagsmunasam-
tök fatlaðs fólks og réttindagæslu-
menn hafa þó bent á að í Reykjavík
séu boðleiðir of langar og sveigjan-
leiki í þjónustunni lítill.
Breytingar á lagalegu umhverfi
samhliða tilfærslu þjónustunnar
og það hve flókið er að samþætta
þjónustu við fatlað fólk annarri
félagslegri þjónustu var ærið verk-
efni fyrir stærri sveitarfélögin. Í
undirbúningi tilfærslunnar var
gert að skilyrði að sveitarfélög
með færri en 8.000 íbúa mynd-
uðu sameiginleg þjónustusvæði.
Þetta hefur sums staðar leitt til
þess að það er óskýrt hver á að eiga
frumkvæði að frekari uppbygg-
ingu þjónustu þegar umsækjend-
ur koma hver frá sínu sveitarfé-
laginu. Þá er ljóst að óvissan um
framtíð atvinnumála fatlaðs fólks,
það er hvort þau flytjist til sveitar-
félaganna eða verði áfram á hendi
ríkisins, hefur staðið þróun þjón-
ustunnar fyrir þrifum og er það
áhyggjuefni.
Breytt hugmyndafræði
Hugmyndafræði í þjón-
ustu við fatlað fólk hefur
verið að breytast á undan-
förnum árum. Áhersla er
nú lögð á samfélagslega
þátttöku einstaklingsins
og sjálfstæða búsetu með
stuðningi. Biðlisti Brynju
hússjóðs gefur glöggt til
kynna hvernig staðan er
á höfuðborgarsvæðinu en
þar bíða nú um 270 ein-
staklingar eftir leiguhús-
næði og er eftirspurnin
mest eftir litlum íbúðum. Það er
mismunandi eftir þjónustusvæðum
hvar skórinn kreppir en sveitarfé-
lögin nefndu mörg að brýnt væri
að huga að uppbyggingu búsetuúr-
ræða og hafa sum hver þegar hafið
þá vegferð og sett sér áætlanir þar
um. Það má ljóst vera að sveitarfé-
lögin eiga ærin verkefni fyrir hönd-
um eigi að takast að eyða biðlistum
eftir húsnæði og búsetuþjónustu
fyrir fatlað fólk.
Félagsráðgjöfum hefur verið tíð-
rætt um þá ólíku menningu sem
ríkir í félagsþjónustu og í þjónustu
við fatlað fólk. Fagdeild félagsráð-
gjafa sem vinna að málefnum fatl-
aðs fólks vill beina því til þjón-
ustuveitenda að hafa hugfast að
umönnunarhyggja getur hindrað
sjálfsákvörðunarrétt einstaklings-
ins og því er mikilvægt að vera stöð-
ugt á verði svo þjónustan geti verið
einstaklingsmiðuð og í anda Samn-
ings Sameinuðu þjóðanna um rétt-
indi fatlaðs fólks. Stjórn fagdeildar-
innar vill einnig hvetja stjórnvöld
til þess að leggja kapp á að halda
áfram þróun atvinnumála fyrir fatl-
að fólk því vinna er lykilatriði í sam-
félagslegri þátttöku fólks, líka þess
sem býr við fötlun.
Þrjú ár frá breytingum
SAMFÉLAG
María
Rúnarsdóttir
formaður Félags-
ráðgjafafélags
Íslands
BL ehf
Sævarhöfða 2 / 110 Reykjavík
525 8000 / www.bl.is
GE bílar
Reykjanesbæ
www.bilahusid.is
420 0400
Bílasalan Bílás
Akranesi
www.bilas.is
431 2622
Bílasala Akureyrar
Akureyri
www.bilak.is
461 2533
Bílaverkstæði Austurlands
Egilsstöðum
www.bva.is
470 5070
IB ehf.
Selfossi
www.ib.is
480 8080
E
N
N
E
M
M
/
S
ÍA
/
N
M
6
0
2
19
Subaru Forester, sjálfskiptur
Verð: 5.790.000 kr.
6,5 l / 100 km
í blönduðum akstri
NÚ VÆRI GOTT
AÐ VERA Á SUBARU