Fréttablaðið - 12.12.2013, Blaðsíða 40

12. desember 2013 FIMMTUDAGUR| SKOÐUN | 40
Nokkur umræða hefur
orð ið u m fra m lög
íslenska ríkisins til þró-
unarsamvinnu. Til að
umræðan geti orðið mál-
efnaleg er nauðsynlegt að
hún byggist á staðreynd-
um og þekkingu. Hér eru
tínd til nokkur atriði sem
mér þykir mikilvægt að
höfð séu til hliðsjónar í
slíkri umræðu.
Ísland hefur undir-
gengist a lþjóðlegar
skuldbindingar um þró-
unarsamvinnu á vett-
vangi Sameinuðu þjóðanna um
að veita 0,7% af þjóðartekjum í
aðstoð við fátækar þjóðir. Þetta
markmið hefur ítrekað verið
staðfest af Alþingi, nú síðast í
Þróunarsamvinnuáætlun sem
samþykkt var fyrr á árinu, og
á að nást árið 2019. Íslendingar
hafa þannig lofað að gefa 7 krón-
ur af hverjum þúsund krónum
sem þjóðin hefur í tekjur í það að
hjálpa fátækum þjóðum. Nokkr-
ar þjóðir sem við berum okkur
saman við hafa fyrir löngu náð
0,7% markmiðinu. Noregur, Sví-
þjóð og Danmörk eru vel yfir
markinu og Finnland er ekki
langt frá. Hollendingar gefa
einnig 0,7% af þjóðartekjum og
Bretar ná því á þessu fjárlagaári.
Og svo má ekki gleyma smárík-
inu Lúxemborg, en þar fer 1%
af þjóðartekjum í þróunarað-
stoð. Þetta litla ríki veitir nær 70
milljarða króna á ári í þróunar-
samvinnu.
Vantar mikið
Mikið vantar upp á að Ísland
standi við skuldbindingar sínar.
Í ár nema íslensk framlög 0,26%
af þjóðartekjum, þ.e. minna en
þremur krónum af hverjum þús-
und, og samkvæmt fjárlagafrum-
varpi verður hlutfallið hið sama
árið 2014, en átti samkvæmt
Þróunar samvinnuáætlun að fara
upp í 0,28% á næsta ári.
En hversu stór hluti af
fjárlögum ríkisins fer til
þróunarsamvinnu? Sam-
kvæmt fjárlagafrumvarpi
fyrir 2014 verða framlög
til þróunarmála í gegnum
utanríkisráðuneytið 4,1
milljarður (plús grunn-
framlög til alþjóðastofn-
ana). Skatttekjur ríkisins
eru áætlaðar 534 millj-
arðar. Það fara þannig
um það bil 8 krónur af
hverjum 1.000 krónum,
sem ríkið hefur í skatt-
tekjur, til þróunarmála,
minna en 1%.
Fyrir hrunið 2008 voru fram-
lög Íslands hærri og voru hæst
komin upp í nær 0,4% af þjóð-
artekjum. Eftir hrun var meira
skorið niður í þessum mála-
flokki en nokkrum öðrum og árið
2012 var hlutfallið komið niður í
0,2%. Oft heyrist að við höfum
ekki efni á að veita þróunarað-
stoð því hrunið hafi farið svo illa
með efnahag landsins. Í því sam-
bandi má nefna að fleiri þjóðir en
Íslendingar hafa lent í efnahags-
legum hremmingum án þess að
bregðast við með sama hætti að
því er varðar aðstoð við fátækar
þjóðir.
Írar fóru líklega verr út úr
hruninu en Íslendingar, en brugð-
ust við með mun minni sam-
drætti. Írar skáru þróunaraðstoð
niður úr 0,57% af þjóðartekjum í
0,51%. Íslendingar skáru aðstoð-
ina úr 0,4% í 0,2%.
Finnar lentu í enn meiri
hremmingum en við í efnahags-
kreppunni upp úr 1990, með
hruni Sovétríkjanna. Atvinnu-
leysi fór í nær 20% og í 50% í
sumum byggðum. Þeir skáru
niður þróunaraðstoð, en fóru þó
aldrei undir 0,3% og hafa aukið
framlög síðan og nálgast 0,7%
markið.
Viðhorf þjóðarinnar
Möguleikar Alþingis og rík-
isstjórnar til að standa við
skuldbindingar um framlög til
þróunar samvinnu eru háðir
stuðningi þjóðarinnar. Í sumar
var gerð vönduð skoðanakönn-
un þar sem einmitt var spurt um
viðhorf þjóðarinnar. Í ljós kom
að yfirgnæfandi meirihluti þjóð-
arinnar er mjög hlynntur þróun-
arsamvinnu og íslenskum fram-
lögum til hennar. Um það bil 80%
telja hana skila árangri, og jafn
hátt hlutfall vill að Íslendingar
sinni þróunarsamvinnu. Þá var
áhugavert að sjá að nær 90%
aðspurðra vildu ýmist auka þró-
unarsamvinnu eða halda henni
óbreyttri. Lítill minnihluti vildi
draga hana saman.
Árangurinn
Það er eðlileg krafa að fjármun-
ir til þróunarsamvinnu komi að
gagni og skili árangri. Þróunar-
samvinnustofnun Íslands telur
sig geta sýnt fram á að fjárfram-
lögin hafi skilað sér í menntun
barna, ekki síst stúlkna. Þau
hafa skilað sér í lestrarkunnáttu
fullorðinna. Þau hafa skilað sér
í minni mæðra- og barnadauða.
Þau hafa skilað sér í betra heil-
brigði vegna færri sjúkdóma af
völdum lélegs drykkjarvatns.
Þá hafa þau skilað sér í meiri
tekjum og betri afkomu fiski-
mannasamfélaga. Og þau munu
skila sér í auknum aðgangi að
rafmagni í fátækum löndum.
Þrjár krónur af þúsundkalli
Sparnaður er mikilvæg-
ur fyrir okkur öll, sama
hvort við reynum að spara
fyrir hlutum sem okkur
langar til að eignast, eða
þegar við söfnum okkur
fyrir útborgun í stærri
hlutum, eins og t.d. hús-
næði.
Það er staðreynd að
undanfarin ár hafa marg-
ir átt erfitt með að ná
endum saman. Það hefur
líka verið mörgum ómögu-
legt að eiga einhverjar aukakrón-
ur til að leggja til hliðar. Hvati til
sparnaðar hefur einfaldlega ekki
verið fyrir hendi.
Í nóvember lagði ég fram á
Alþingi frumvarp til laga um
breytingar á lögum nr. 90/2003
um tekjuskatt. Samkvæmt frum-
varpinu eiga þeir sem leggja fé til
hliðar vegna húsnæðiskaupa, hús-
næðisbygginga eða verulegra end-
urbóta á húsnæði rétt á sérstökum
skattaafslætti. Afslætti upp á 20%
af innleggi hvers tekjuárs, en þó
aldrei hærri fjárhæð en 200 þús-
und krónur. Ef frumvarpið nær í
gegn, þá kemur það til viðbótar
öðrum opinberum úrræðum, sem
eiga að auðvelda fólki að eignast
húsnæði, eins og til dæmis vaxta-
bótakerfið gerir.
Sparnaðurinn verður lagður
inn á sérstakan húsnæðissparnað-
arreikning, og getur hver maður
aðeins átt einn slíkan reikning.
Reikningarnir skulu vera bundn-
ir til 10 ára frá þeim tíma er fyrst
var lagt inn á reikninginn. Færi
reikningseigandi sönnur á kaup
íbúðarhúsnæðis til eigin búsetu,
eða að hafin sé bygging, eða veru-
legar endurbætur sem nemi a.m.k.
20% af fasteignamati slíks hús-
næðis, skal heildarinneignin vera
honum laus til ráðstöfunar að því
marki sem nemur kostnaði vegna
þessa, enda séu þá full tvö ár liðin
frá því að sparnaður hófst.
Börn njóti afsláttar
Lagt er til að reglubundinn sparn-
aður til húsnæðisöflunar sem
stofnað er til fyrir 34 ára
aldur í formi samnings-
bundinna innlána hjá við-
skiptabönkum og sparisjóð-
um veiti reikningseiganda
skattafslátt innan vissra
marka. Sparnaðurinn verði
að lágmarki bundinn í tvö
ár ef viðkomandi sýnir með
óyggjandi hætti fram á öflun íbúð-
arhúsnæðis til eigin nota, þar með
talið búseturéttar, eða að hafin sé
bygging eða verulegar endurbæt-
ur slíks húsnæðis, en annars verði
heildarinneignin laus til frjálsrar
ráðstöfunar að liðnum tíu árum.
Tilgangur frumvarpsins er jafn-
framt sá að hvetja til almenns
sparnaðar vegna eigin fjárfram-
lags til öflunar íbúðarhúsnæðis.
Sams konar átak var gert með
lögum nr. 49/1985 um húsnæðis-
sparnaðarreikninga sem eru fall-
in úr gildi, en af þeim er tekið mið
í þessu frumvarpi, þó með nokkr-
um breytingum. Munurinn felst
m.a. í því að í þessu frumvarpi
eru ekki eins ítarleg ákvæði um
form og efni þeirra samninga sem
um ræðir. Þess í stað er ráðherra
falið að setja nánari reglur bæði
um form og efni sem ætla verð-
ur að hann geri að höfðu samráði
við Samtök fjármálafyrirtækja og
aðra hlutaðeigandi aðila. Einnig er
lagt til að vaxtatekjur af umrædd-
um reikningum verði undanþegn-
ar fjármagnstekjuskatti.
Frumvarpið gerir ráð fyrir að
börn undir 16 ára aldri sem ekki
teljast sjálfstæðir skattaðilar geti
notið skattafsláttarins og jafnframt
að því sem óráðstafað er verði ráð-
stafað til framfærenda þess að
jöfnu séu framfærendur tveir.
Innstæða á húsnæðissparn-
aðarreikningi er undanþegin
aðför skuldheimtumanna. Við
andlát innstæðueiganda rennur
innstæðan til dánarbúsins án bind-
ingar.
Hvati til sparnaðar
Ég varð óörugg og hrædd
í síðustu viku því það var
ráðist á menningarlegar
rætur mínar og gildi sem
ég var alin upp við. Það
var ráðist á kjarnann í
Ríkisútvarpinu.
Ég hef alltaf látið mig
varða hvernig þjóðfélag-
inu er stjórnað. Ég hef
oft verið bjartsýn og glöð,
oft svartsýn og reið, oft
óviss og stundum kvíðin
vegna ákvarðana stjórn-
valda en aldrei orðið óörugg og
hrædd fyrr en nú. Það er hola í
kjarnanum sem ég er gerð úr og
svartur blettur á trausti mínu til
stjórnenda menningarmála. Ég
hugsa til holunnar þar sem Hús
íslenskra fræða átti að rísa og
sé fyrir mér handritin í holunni.
Svona alvarleg er árásin.
Ég hef ætíð borgað skattana
með glöðu geði og útvarpsgjald-
ið með ánægju. Ríkisútvarpið
er nefnilega þjóðin í hnotskurn;
alíslensk menningarstofnun sem
hefur fengið að dafna og þrosk-
ast með sjálfstæði þjóðarinnar.
Ríkisútvarpið hefur tengt okkur
við umheiminn umfram aðra
fjölmiðla í okkar fámenna landi,
með fræðslu, fréttum og tónlist.
Ríkisútvarpið er öryggisventill,
afþreying, skóli og skemmtun.
Þar til nýlega hefur Ríkisútvarp-
ið markvisst tengt byggðirnar
með fréttum og svæðisútvarpi.
Ríkisútvarpið hefur rætt og frætt
um listir, heimspeki, vísindi,
stjórnmál og heimsmálin. Oft
er kvikmyndarusl í sjónvarpinu
og nýjasta ruslið er dapurlegur
peningaspurningaþáttur en við
höfum líka fengið hágæða efni,
innlent og útlent. Alltaf hefur
verið engilsaxnesk slagsíða en
gott efni innan um. Alltaf hefur
verið slagsíða varðandi íslenskt
k v i k my n d a e f n i e n
Útvarpsleikhúsið hefur
gefið von um listræna sýn
og Rás eitt hefur staðið að
vandaðri þáttagerð. Við
höfum alltaf mátt leyfa
okkur að vona að efla ætti
Ríkisútvarpið við fyrsta
tækifæri í krafti sögunn-
ar, hefðarinnar og okkar
sameiginlegu menning-
ararfleifðar. Vonað að úr
myndi rætast eftir inn-
reið markaðsaflanna og
afleiðingar hrunsins.
Engin von
Nú er engin von lengur. Svo langt
er gengið í niðurskurðinum að
útvarpsstjóri uppfyllir draum
frjálshyggjunnar í krafti ríkis-
stjórnarinnar: Að eyðileggja
Ríkis útvarpið. Í framhaldinu
verður líklegast einkavætt af
fullum krafti. Verktakavinnan
sem hefur viðgengist hjá stofn-
uninni verður hjóm eitt miðað
við einkavædda framtíð. Frjáls-
hyggjan holdi klædd heldur inn-
reið sína, vinir fá vinnu, ætlaðir
andstæðingar og óþægileg mál
verða send út í vetrarkuldann.
Helgi Pétursson er þegar byrj-
aður að redda Páli því að einn
þulur var sendur heim. Átti Páll
kannski að gerast þulur? Nýtt
starfsfólk er komið til vinnu á
meðan hinir burtreknu eru heima
á launum.
Viljum við Ríkisútvarp þar
sem tugum starfsmanna OKKAR
er sagt að koma sér út samstund-
is, nærveru þeirra sé ekki óskað
framar og aðgangi að tölvupósti
þeirra lokað eins og um glæpa-
menn væri að ræða? Viljum við
útvarp þar sem þulir tilkynna að
leikin verði tónlist af hljómplöt-
um í stað þeirra þátta sem falla
niður en voru á dagskrá?
Það er ábyrgðarlaust að reka
Steinunni Harðardóttur, Gunnar
Stefánsson, Höllu Steinunni, Pétur
Halldórsson, Jóhannes Kr. Krist-
jánsson, Adolf Inga, Brynhildi
Björnsdóttur, Önnu Sigríði Ein-
arsdóttur, Bjarna Rúnar Bjarna-
son, Lönu Kolbrúnu, Svanhildi
Jakobsdóttur, Lindu Blöndal og
marga fleiri. Með einbeittum upp-
sagnarvilja rak Páll Magnússon
starfsfólk með samanlagða starfs-
reynslu upp á fimm hundruð ár.
Menntamálaráðherra hefur sagt
að það sé alltaf leiðin legt fyrir
fólk að missa vinnuna. Auðvitað
er það rétt en Illugi Gunnarsson
hlýtur að vita að hann talar niður
til þjóðarinnar með þessu móti.
Þjóðin missir af frábæru efni
þeirra burtreknu og það kemur
ekkert í staðinn fyrir það.
Fólki hefur verið sagt upp
áður á Ríkisútvarpinu, og meira
en góðu hófi gegnir síðustu árin,
en ég hef leyft mér að vona að
nóg væri komið. Þvílík blekk-
ing! Skemmdarverkið er geig-
vænlegt auk þess sem aðferðin
við uppsagnirnar ber óþægileg-
an keim af siðblindu og undar-
legri forherðingu. Það er stór og
svört hola í menningarsögunni,
svarthol sem gleypir dýrmætan
hluta af þjóðarvitund okkar. Þess
vegna er ég óörugg og hrædd.
Ráðist á Ríkisútvarpið
Undanfarin ár hefur meira
og minna allt samfélagið
snúist um fyrrverandi,
núverandi og verðandi fjár-
málagerninga. Ég verð nú
að viðurkenna að skiln-
ingur minn á þessum fjár-
málafléttum hefur verið
afar takmarkaður og nú
hefur reyndar komið í ljós
að skilningurinn var víst
engu meiri innan fjármála-
geirans. Hugtök eins og yfir-
veðsettir afleiðuvafningar eru mér
framandi en þegar menn eru farnir
að blanda óskildum og saklausum líf-
verum inn í umræðuna, þá er nauð-
synlegt að staldra aðeins við.
Hrægammasjóðir hafa oft komið
upp í umræðunni og nær undantekn-
ingalaust á neikvæðan hátt. Þetta er
í raun bein þýðing á orðinu vulture
funds og vísar líklega til þess að slík-
ir sjóðir vinna einkum með „líflaus-
ar“ eignir sem aðrir fjárfestar líta
ekki við. Raunverulegir hrægamm-
ar eru hins vegar allt annað en nei-
kvæðir en þurfa nú enn og aftur að
taka á sig illt umtal að ósekju. Dap-
urt almenningsálit á fuglunum hefur
lengi viðgengist. Vissulega má segja
að þeir hafi ekki útlitið með sér, eru
sköllóttir og rytjulegir en það eru
nú fleiri og ekki hafa hárlausir karl-
menn þurft að þola svipaða fordóma.
Misgóðar kúrekamyndir frá Holly-
wood hafa líka gert sitt til að sverta
hrægammana, þar sem þeir svífa
yfir særðum hetjum í von um bita
þegar hinsta stundin rennur upp.
Sannleikurinn um hrægamma
Hrægammar eru í raun stórmerki-
leg dýr sem skiptast í 23 tegundir
og þar af er um helmingur
í alvarlegri útrýmingarhættu. Hræ-
gammar gegna afar mikilvægri
vistkerfisþjónustu. Þeir hreinsa upp
hræ af mikilli nákvæmni og tryggja
þannig mikilvægt flæði næringar-
efna. Umfram allt fyrirbyggja þeir
sýkingarhættu af völdum baktería
eins og miltisbrands. Sýnt hefur
verið fram á að á svæðum þar sem
enga hrægamma er að finna eru
hræ þrefalt lengur að rotna með til-
heyrandi vandkvæðum. Hrægamm-
ar drepa ekki heldur vinna upp hræ
og skila lífrænum efnum til baka í
hringrás vistkerfisins með mikilli
nýtni. Ef hrægammasjóðir myndu
vinna eins og raunverulegir hræ-
gammar þá myndu þeir vinna fljótt
og vel úr öllum eignum þrotabúa
og skila nauðsynlegum verðmæt-
um með skilvirkum hætti til baka
út í samfélagið. Hrægammar reyna
ekki að hámarka verðmæti á kostn-
að annarra heldur vinna sín hreins-
unarstörf af elju og útsjónarsemi.
Ef þú, lesandi góður, ert enn að lesa
þennan pistil þá bið ég þig um láta
ekki neikvæða umræðu sverta hina
raunverulegu hrægamma sem eru
merkilegar lífverur og eiga ekkert
illt skilið.
Til varnar
hrægömmum
ÞRÓUNAR
SAMVINNA
Engilbert
Guðmundsson
framkvæmdastjóri
Þróunarsamvinnu-
stofnunar Íslands
FJÁRMÁL
Elsa Lára
Arnardóttir
þingmaður
Framsóknarfl okksins
FJÁRMÁL
Sigurður
Friðleifsson
líff ræðingur
MENNING
Hrund Ólafsdóttir
menningarunnandi
og eigandi
Ríkisútvarpsins
➜ Ef hrægamma-
sjóðir myndu vinna
eins og raunveru-
legir hrægammar þá
myndu þeir vinna
fl jótt og vel úr öllum
eignum þrotabúa…
➜ Ég hef ætíð borgað
skattana með glöðu geði og
útvarpsgjaldið með ánægju.
Ríkisútvarpið er nefnilega
þjóðin í hnotskurn; alíslensk
menningarstofnun sem
hefur fengið að dafna og
þroskast með sjálfstæði
þjóðarinnar.
➜ Sparnaðurinn
verði að lágmarki
bundinn í tvö ár …
➜ Í ár nema íslensk framlög
0,26% af þjóðartekjum, þ.e.
minna en þrjár krónur af
hverjum þúsund, og sam-
kvæmt fjárlagafrumvarpi
verður hlutfallið hið sama
árið 2014, en átti samkvæmt
Þróunarsamvinnuáætlun að
fara upp í 0,28% á næsta ári.