Fréttablaðið - 18.10.2014, Blaðsíða 16

18. október 2014 LAUGARDAGURSKOÐUN
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík Sími: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is AÐSTOÐARFRÉTTASTJÓRI: Andri Ólafsson andri@frettabladid.is VIÐSKIPTI: Fanney Birna Jónsdóttir fanney@frettabladid.is HELGARBLAÐ: Erla Björg Gunnarsdóttir erla@frettabladid.is
MENNING: Friðrika Benónýsdóttir fridrikab@frettabladid.is VÍSIR: Kolbeinn Tumi Daðason, kolbeinntumi@365.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Sæmundur Freyr Árnason sfa@frettabladid.is ÚTLITSHÖNNUN: Silja Ástþórsdóttir siljaa@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Ingibjörg S. Pálmadóttir FORSTJÓRI: Sævar Freyr
Þráinsson ÚTGEFANDI OG AÐALRITSTJÓRI: Kristín Þorsteinsdóttir kristin@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRI:
Sigurjón M. Egilsson sme@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 90.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á
höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslun um á landsbyggðinni. Fréttablaðið
áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871
SPOTTIÐ
MÍN SKOÐUN: PAWEL BARTOSZEK
Sigurjón Magnús
Egilsson
sme@frettabladid.is
V
issulega kom á óvart að hið stóra neyðarlán Seðla-
banka Íslands hafi verið veitt og afgreitt í símtali
milli Hreiðars Más Sigurðssonar, þáverandi for-
stjóra Kaupþings, og Davíðs Oddssonar, þáverandi
formanns bankastjórnar Seðlabankans. Eins vekur
furðu að ekki hafi nein skuldaskjöl eða tryggingar verið
undirrituð áður en Seðlabankinn millifærði um 85 milljarða
íslenskra króna, eða réttara sagt fimm hundruð milljónir evra,
inn á reikning Kaupþings. Þetta minnir á smálánaþjónustuna
sem auglýst er ítrekað. Þar er reyndar, ef rétt er skilið, stuðst
við sms-skilaboð, og peningar eru þá lagðir inn á reikninga við-
komandi samtímis. En 85 milljarðar króna. Rétt um helmingur
gjaldeyrisvaraforða þjóðarinnar á þeim tíma.
Hreiðar Már skrifaði ágæta
grein hér í Fréttablaðið í gær.
Þar lýsir hann atburðarásinni,
séðri frá hans eigin sjónar-
horni. Hann skrifar meðal
annars: „Það voru óvenjulegir
tímar í byrjun október 2008.
Frágangur lánsins til Kaup-
þings var einnig óvenjulegur
þar sem Seðlabanki Íslands millifærði einfaldlega 500 milljónir
evra til Kaupþings mánudaginn 6. október eftir samtal um
lánveitinguna milli mín og Davíðs Oddssonar, formanns banka-
stjórnar Seðlabankans. Engin lánaskjöl voru undirrituð og
Seðlabankinn gekk ekki frá veðsetningu FIH bankans til sín.
Það var svo ekki fyrr en á næstu dögum á eftir að Seðlabank-
inn fór fram á það við okkur að við gengum frá lánaskjölum og
veðsetningu FIH bankans vegna lánveitingarinnar. Það gerðum
við stjórnendur Kaupþings að sjálfsögðu eins og um hafði verið
rætt en þá var búið að millifæra lánsfjárhæðina í heild sinni til
Kaupþings.“
Þetta sjónarhorn á atburði dagsins 6. október 2008 kallar enn
frekar á að við fáum að vita allt, fáum að vita hvaða ákvarðanir
voru teknar og hvers vegna var ákveðið að lána Kaupþingi
svo mikla peninga, dagsparti áður en neyðarlögin voru sett á
sama dag. Símtal þeirra Davíðs Oddssonar seðlabankastjóra og
Geirs H. Haarde skiptir þar miklu máli. Miklir peningar voru
millifærðir frá Seðlabankanum og til Kaupþings þennan dag.
Hreiðar Már segir, í greininni góðu, að stjórnendur Kaupþings
hafi trúað að með þá peninga myndi takast að bjarga Kaup-
þingi. Hvað um það. Hann segir í framhaldi af því:
„Það sem við vissum ekki þá var að ríkisstjórn Íslands myndi
síðar þann dag beita sér fyrir samþykkt neyðarlaga á Alþingi
Íslendinga. Neyðarlögin, sem settu innistæðueigendur fram
fyrir aðra kröfuhafa, kipptu fótunum endanlega undan rekstri
alþjóðlegra banka á Íslandi og eftir að þau voru samþykkt seint
um kvöldið er óumdeilt að mínu viti að ekki var lengur raun-
hæft að reka alþjóðlegan banka, sem sótti fjármögnun sína til
alþjóðlegra markaða, frá Íslandi.“
Nú er upplýst að jafnvirði um 85 milljarða króna var lánað
án þess að gengið hefði verið frá lánaskjölum og tryggingum.
Hvers vegna? Hvað vakti fyrir mönnum?
Hægt og hljótt skýrist atburðarásin 6. október 2008:
Símalánaþjónusta
Seðlabankans
Aðstoðarmaður!“ „Bjarni! Manstu enn þá ekki hvað ég heiti?“
„Nei, ég man bara hvað Svan-
hildur heitir. En nóg um það.
Hvað heldurðu að ein máltíð
kosti?“
„Úff, ég veit það ekki. Ég elda
aldrei.“
„Einmitt, ekki ég heldur, ég er
með þjónustufólk sem eldar fyrir
mig.“
„Eigum við að skálda eitthvað
sem er líklegt?“
„Eitthvað eins og 248 kr.?“
„Já, einmitt, hljómar líklega.
Reiknum með að hver máltíð kosti
248 kr. og reiknum allar forsend-
ur ríkisfjármálanna út frá því.“
„Skal gert!
Djöfull erum
við með’etta.“
Þekkt þema:
Ráðamaðurinn
sem er úr öllum
tengslum við
raunveruleik-
ann. Sé maður
pólitískur and-
stæðingur Bjarna Benedikts-
sonar þá er gott að sannfæra
fólk um að hann hafi átt sitt „Af
hverju borðar fólkið ekki köku?“-
móment. En fjármálaráðherra
sagði ekkert um að máltíð kostaði
248 krónur. Ekki fremur en Marie
Antoinette sagði nokkuð um köku.
Skoðum aðeins forsendurnar
fyrir tillögunum að breyttum
virðisaukaskatti. Í frumvarp-
inu gefa menn sér að það sé til
fjögurra manna fjölskylda, með
tveimur fullorðnum sem sam-
anlagt þéna og eyða 570 þús-
und krónum á mánuði. (Það
eru til fleiri dæmi í frumvarp-
inu en þetta var það sem oftast
var nefnt.) Reyndar er meðaltal
eyðslu barnafjölskyldna hærra,
625 þúsund á mánuði, en ég vona
að ég afhjúpi ekki tengslaleysi
mitt við veruleikann ef ég held
því fram að það séu til barnafjöl-
skyldur sem lifi af 570 þúsundum
eftir skatta á mánuði. Og þær eru
ekki einu sinni þær allra fátæk-
ustu í landinu.
Talan sem enginn trúði
Tökum slíka fjölskyldu. Hvað eyðir hún miklu í mat? Við vitum að meðal-
barnafjölskylda eyðir 16,2% í
flokkinn „matvæli“. Fjármála-
ráðuneytið gerir ráð fyrir að
hlutfallið sé það sama fyrir
fátækari fjölskyldur. Andstæð-
ingar breytinganna vilja meina
að það hljóti að vera að hlut-
fallið hækki eftir því sem menn
verða fátækari. Það hljómar rök-
rétt. En það er bara ekkert sem
styður þessa „augljósu“ tilgátu.
Tekjuháir eyða hlutfallslega
jafnmiklu í mat og tekjulágir
skv. Hagstofunni.
Það er því síður en svo galið að
gera ráð fyrir að þessi fjölskylda
muni eyða 16,2% af peningum
sínum í flokkinn „matvæli“. Það
eru um 92 þúsund kr. á mánuði.
Það er vissulega kannski slump
en samt ansi gott slump. Fólk er
með þessar tekjur. Fólk eyðir
þessu hlutfalli í matvæli. Þeir
sem gagnrýna þetta slump eru í
raun að gagnrýna raunveruleik-
ann fyrir að vera úr tengslum
við þeirra upplifun af honum.
Áður en menn fara að hamast
á deilingartakkanum og draga
ályktanir um verð á hverja mál-
tíð verður þó að hafa í huga að
þessar tölur segja ekki allt um
fyrirhugaðan kostnað vegna
næringar. Ef fólk borðar heima
hjá ömmu, ef fólk borðar á veit-
ingastöðum, ef fólk borðar í
vinnunni, þá stendur það fyrir
utan þessa tölu. Jafnvel tilbúnar
samlokur teljast ekki með.
Reiðir raunveruleikanum
En bíddu … eru mötuneyti og veitingastaðir ekki með í þessari tölu? Vill Bjarni
Ben þá bara að fólk smyrji nesti?
Hvaða rugl er það? spyrja sumir.
Til að byrja með verður að taka
það fram að flokkunin sem Hag-
stofan notar og ráðuneytið endur-
nýtir er ekki eitthvað sem Íslend-
ingar búa til. Þetta er flokkun sem
Sameinuðu þjóðirnar notast við og
flestar hagstofur heimsins. Í þess-
ari flokkun fellur matur sem fólk
kaupir í búð til að elda heima hjá
sér í einn flokk, „matvæli“, en til-
búinn, aðkeyptur matur í flokkinn
„veitingar“.
Það væri sannarlega forkast-
anlegt að sleppa veitingunum úr
útreikningum á áhrifum breyt-
inganna. Þar með væri verið að
fela hluta þess sem hækkar. En
í útreikningunum er liður sem
heitir „Hækkun virðisaukaskatts
á öðru [en matvælum]“. Þær upp-
hæðir sem þar standa virðast
passa við þau áhrif sem hærra
verð á veitingum, hita, bókum o.fl.
munu koma til með að hafa.
Lágur virðisaukaskattur á mat
er verulega óhagkvæm leið til
að gera vel við fátækt fólk. Hafi
menn áhyggjur af hag tekju-
minnstu heimilanna er meira en
hægt að auka ráðstöfunartekjur
þeirra með öðrum og skilvirkari
hætti. Ég skil þó hvað vakir fyrir
vinstri flokkunum. Fyrsta mark-
mið stjórnarandstöðu er að kom-
ast í stjórn. Það er fínt plan að
ætla sér að ávaxta fylgið með því
að treysta á óánægju með verð-
hækkanir á þekktum vörum. Það
er fínt plan. En það er ekki góð
stefna.
Alþjóðleg fl okkun
ht.is
Næsta bylgja
sjónvarpa er
komin
UMBOÐSMENN UM LAND ALLT
AKRANES • AKUREYRI • HÚSAVÍK • EGILSSTAÐIR • SELFOSS • REYKJANESBÆR • REYKJAVÍK
Philips Ambilight
sjónvarp með
Android stýrirkerfinu