Fréttablaðið - 18.10.2014, Qupperneq 20

18. október 2014 LAUGARDAGUR| SKOÐUN | 20
Ég er af þýskum uppruna.
Langalangafi minn, Claus
Eggert Dietrich Proppé,
kom hingað til lands árið
1868 og settist hér að.
Varð virtur þjóðfélags-
þegn, stofnaði meðal ann-
ars fyrsta bakaríið í Hafn-
arfirði. Hann var sem sagt
innflytjandi, en við afkom-
endur hans erum það ekki.
Claus var hvítur karl-
maður, lúterstrúar og kom
ár sinni vel fyrir borð í
nýja samfélaginu. En var
hann eitthvað minni innflytjandi en
dökkleit kona, múhameðstrúar sem
kemur til Íslands rúmri öld á eftir
Claus og vinnur í láglaunastarfi?
Auðvitað ekki.
Á hvaða vegferð erum við?
Nýlega bárust fregnir af könn-
un sem sýndi að um 42% Íslend-
inga eru á móti því að moska rísi
í Reykjavík. Þessi könnun fær mig
virkilega til að velta því fyrir mér
hvort við höfum, sem samfélag,
sofið á verðinum. Sofið svo fast að
sú kennd að þurfa að vera á verði
gegn því sem er öðruvísi hefur
breiðst út.
Því hverslags samfélag er það
eiginlega þar sem svo stór hluti
hefur yfirhöfuð skoðun á því hvort
einn trúflokkur eigi að fá að reisa
sér tilbeiðsluhús umfram annan?
Hvað þá að vera á móti því. Mann-
réttindi eru algild og óháð trú eiga
allir rétt á þeim.
Vöknum
Ég ákæri, ekki í þeim hálfkær-
ingi sem ég beiti oft og tíðum í
umræðum um eitthvað sem mér
finnst arfavitlaust. Hlæjum að vit-
leysunni í þeim sem eru tilbúin til
að skerða mannréttindi annarra,
en það er kominn tími til að gera
eitthvað meira en það. Þetta er
grafalvarlegt mál og þarf að taka
alvarlega.
Ég ákæri sjálfan mig fyrir að
hafa ekki gert nóg til að tala fyrir
því að mannréttindaákvæði um
að allir séu jafnir, óháð trúar-
brögðum, kyni og litar-
hætti, séu ekki bara orð
á blaði, heldur inngreipt
sannindi í huga okkar
allra. Svo inngreipt að við
þurfum ekki einu sinni að
velta þeim fyrir okkur.
Ég ákæri samfélagið
í heild fyrir að hafa ekki
skorið upp herör gegn
þeim stórhættulegu hug-
myndum sem hafa skot-
ið upp kollinum um að í
lagi sé að beita hóp fólks
annarskonar meðferð
af því að hann aðhyllist önnur
trúar brögð en meirihlutinn. Það
er ábyrgð okkar allra. Allir hafa
frelsi til að útmála slíkar skoðanir,
en við höfum líka öll frelsi til að
tala gegn þeim.
Ég ákæri okkur öll fyrir að hafa
ekki innprentað börnum okkar að
öll erum við börn [setjið inn við-
eigandi guðlega veru, eða ekki
neitt ef þið eruð trúlaus] og öll
eigum við rétt á því að komið sé
fram við okkur af virðingu.
Hvað getum við gert fyrir aðra?
Ég ákæri okkur fyrir sofandahátt.
Við erum forréttindafólk, þó vissu-
lega hafi margir það slæmt hér á
landi. Leyfum ekki þeirri brengl-
uðu skoðun að skjóta rótum að ein-
hver séu öðruvísi en við, af því að
þau líta öðruvísi út eða trúa á eitt-
hvað annað.
Hættum að dorma yfir sjónvarp-
inu, áhyggjum af reikningum og
rifrildi um hvar einsöngslag dags-
ins eigi heima í dagskrá Ríkisút-
varpsins. Hættum að hlæja góðlát-
lega að stórhættulegum skoðunum.
Hættum að láta eins og það sé í lagi
að troða á mannréttindum annars
fólks af því að það skekur okkar
smáu heimsmynd að leyfa því að
blómstra sem er öðruvísi. Vöknum.
Vöknum til lífsins á hverjum
degi með þá hugsun að í dag getum
við gert eitthvað svo öðru fólki líði
betur, ekki hugsandi um það hvern-
ig við getum varið okkur og það
sem okkar er. Þá er von til þess að
lífið verði öllum eilítið betra.
Ég ákæri
Mikilvægt er að hefja
skimun á ristil- og enda-
þarmskrabbameini sem
fyrst. Sýnt hefur verið
fram á að slík skimun
lækkar dánartíðni hjá
körlum um 73 prósent
og hjá konum um 82 pró-
sent. Krabbamein í ristli
og endaþarmi er þriðja
algengasta krabbameinið
hjá Íslendingum og önnur
algengasta dánarorsök af
völdum krabbameina. Að
meðaltali greinast um 130
einstaklingar með krabbamein í
ristli og endaþarmi á hverju ári og
52 deyja úr sjúkdóminum árlega.
Ekki er vitað hvers vegna tíðni rist-
ilkrabbameins hefur aukist svona
hratt sem raun ber vitni.
Eitt algengasta krabbameinið
Nýgengi sjúkdómsins fer vaxandi
samkvæmt nýlegri spá um nýgengi
krabbameina á Norðurlöndum til
2020. Hér á landi er spáð fjölgun
greindra tilvika um 85% hjá körl-
um en um 70% hjá konum. Ristil-
krabbamein er eitt algengasta
krabbameinið í Evrópu skv. nýlegum
upplýsingum frá WHO Globo can,
en það er hærra nýgengi en nýgengi
lungakrabbameins. Áhættuþætt-
ir þessa sjúkdóms eru vel þekktir
en þeir vega ekki allir jafn þungt.
Flest krabbameinanna
greinast hjá einstaklingum
sem eru komnir yfir fimm-
tugt. Margir þeirra eru
engu að síður á besta aldri
þegar áfallið kemur. Árlega
greinast um 50 einstakling-
ar með sjúkdóminn á aldrin-
um 45-65 ára.
Í mörg ár var deilt vel
og lengi um réttmæti
skimunar (kembileitar)
og markvissra forvarna
gegn krabbameini í ristli
og endaþarmi. Ítarlegar og
vandaðar rannsóknir hafa nú verið
gerðar og niðurstöður þessara
rannsókna benda eindregið til að
með skipulagðri skimun fyrir rist-
ilkrabbameini megi fækka dauðs-
föllum vegna þessa sjúkdóms um
15% til 40%. Jafnframt hefur verið
sýnt fram á að leit að þessu krabba-
meini er hagkvæm forvarnaríhlut-
un. Þessum sömu aðferðum beita
heilbrigðisyfirvöld víða í vaxandi
mæli þegar teknar eru ákvarðan-
ir um forgangsröðun í heilbrigðis-
málum.
Kostnaður sem borgar sig
Árlega kostar tæpan einn og hálf-
an milljarð að greina og meðhöndla
þá rúmlega hundrað og þrjátíu ein-
staklinga sem greinast með ristil-
krabbamein. Þá er ótalinn sá kostn-
aður sem til fellur vegna vinnutaps,
minni þjóðfélagslegrar framleiðni
einstaklinga og afleiður þess fyrir
þjóðfélagið. Árlegur kostnaður við
skimun hjá skilgreindum aldurs-
hópum hér á Íslandi hefur verið
áætlaður um 100 milljónir króna.
Áríðandi að hefjast handa
Eins og fyrr segir þá samþykkti
Alþingi þingsályktun árið 2007 um
að hefja skimun og þáverandi heil-
brigðisráðherra var falið að undir-
búa skimun. Áformað var að hefja
skimun í ársbyrjun 2009. Ekki varð
úr því en nú vinnur heilbrigðisráð-
herra að gerð krabbameinsáætl-
unar.
Í raun erum við í sömu sporum
hvað þetta varðar og fyrir 30 árum.
Það er gríðarlega mikilvægt að
ráðist sé í þetta verkefni án tafar.
Kallað hefur verið eftir skimun
fyrir ristilkrabbameini í áratug.
Alþingi hefur ályktað um málið og
sýnt hefur verið fram á kostnaðar-
hagræði auk þess sem hægt verð-
ur að bjarga mannslífum og lækka
dánartíðni af völdum þessa illvíga
sjúkdóms.
Mein í meinum
Fyrir þá sem halda að fyrir-
sögnin bendi til þess að hér
eigi að fjalla um snjómokst-
ur þá er það fjarri lagi. Á
hinn bóginn er vert að
hugsa um hvað myndi ger-
ast ef hætt yrði að moka
snjó af vegum vegna skorts
á fjármagni og við sem ein-
staklingar kæmust ekki
leiðar okkar sama hversu
áríðandi erindið væri, t.d.
að komast á áríðandi fundi
eða til læknis. Ansi er hætt við að
það færi um marga við slíka til-
hugsun.
Samt er það svo að í sjálfu vel-
ferðarríkinu er þjóðfélagshópur
sem núna býr við þetta ástand. Enn
á ný, því að þetta er ekki í fyrsta og
ekki í annað skipti, standa heyrnar-
lausir frammi fyrir þeirri bláköldu
staðreynd að geta ekki nýtt sér
sjálfsagða og nauðsynlega þjónustu
eins og t.d. að leita til lækna, fara á
foreldrafundi, leita til yfirvalda, fá
fyrirgreiðslu hjá opinberum aðilum
eins og kirkju eða stunda nám.
Heyrnarlausir geta ekki
nýtt sér sjálfsagða þjónustu
nema með aðstoð táknmáls-
túlka. En þar stendur hníf-
urinn í kúnni því að áætl-
að fé til þeirrar þjónustu er
uppurið og því er ekki hægt
að greiða fyrir táknmáls-
túlkun. Eigum við að hætta
að moka snjó í október og
bíða þangað til fjármagn
fæst á næsta fjárlagaári?
Eiga heyrnarlausir að bíða
það sem eftir lifir af árinu án þess
að geta leitað sér hjálpar?
Til skammar
Ef um er að ræða annaðhvort þjóð-
arhagsmuni, t.d. að halda vegakerf-
inu opnu eða veita fé í svokölluð
gæluverkefni eins og að sjá heilum
árgangi í skólakerfinu fyrir spjald-
tölvum, þá virðist fjármagn finnast
til þess. En það virðist ekki finnast
fjármagn þegar um er að ræða að
sjá litlum hópi einstaklinga fyrir
grundvallar mannréttindum. Það
er svo skrítið oft með stjórnmála-
menn að á meðan þeir eru í stjórn-
arandstöðu þá er svo sjálfsagt og
eðlilegt að leysa mál en um leið og
sama fólkið er komið í stjórn, verð-
ur allt annað uppi á teningnum.
Vissulega getur það flækt málin
að þarfir heyrnarlausra deilast á
mörg ráðuneyti eins og heilbrigð-
isráðuneyti, menntamálaráðuneyti
og velferðarráðuneyti, sem hvert
um sig þarf þá að leggja fram
áætlað fjármagn til túlkaþjónust-
unnar. En þetta er fyrirsjáanlegt
og hefði átt að vera búið að leysa
þann vanda fyrir löngu. Ég vil
beina þeirri fyrirspurn til velferð-
arráðherra, heilbrigðisráðherra
og menntamálaráðherra hvernig
þeir ætla að finna varanlega lausn
á túlkaþjónustu við heyrnarlausa
þannig að núverandi staða komi
ekki aftur upp. Það er sjálfsagt
aldrei hægt að áætla raunhæfan
kostnað við túlkaþjónustu heyrnar-
lausra en fari hann fram úr áætlun
þá þarf að vera viðbúið að bæta við
það sem á vantar. Þetta ástand er
stjórnvöldum til skammar.
Á að hætta snjómokstri?
Fyrir ári voru Hraunavin-
ir handteknir þegar þeir
mótmæltu með friðsam-
legum hætti framkvæmd-
um við lagningu Álftanes-
vegar. Þeir voru tíndir
upp einn af öðrum og sett-
ir í fangaklefa, sumir einu
sinni, aðrir tvisvar. Á dög-
unum féll dómur í héraðs-
dómi vegna mótmælanna.
Einn var dæmdur fyrir
að taka límband verktak-
ans, annar fyrir að liggja
afvelta í mosa, sá þriðji
slapp við handtöku því að armur
laganna megnaði ekki að bera
hann á brott sökum þyngsla. Sam-
tals voru níu Hraunavinir sak-
felldir.
Hverju skilaði þá barátta
Hraunavina í Gálgahrauni?
Framkvæmdinni við Álftanesveg
var gjörbreytt. Vegurinn verð-
ur aðeins tveggja akreina í stað
fjögurra. Í stað mislægra gatna-
móta koma hringtorg og undir-
göng fyrir gangandi vegfarendur.
Vegur frá norðri til suðurs þvert
á Álftanesveg verður felldur úr
skipulagi. Fyrir þjóðarbúið þýðir
þetta sparnað upp á þrjá milljarða.
Stjórnsýslan virðist einnig betur
á verði. Skipulagsstofnun sýnir
meira viðnám en áður og
skipulagsnefndir sveit-
arfélaga eru meðvitaðri
um hlutverk sitt. Nýlega
hafnaði t.d. skipulags-
nefnd Garðabæjar beiðni
um stækkun golfvallar út
í Búrfellshraun.
Við handtökurnar fyrir
ári síðan kom í ljós hversu
frjálslegt starf lögreglunn-
ar er í krafti 19. greinar
lögreglulaga. Lögreglunni
virðist í sjálfsvald sett
hvern hún handtekur, hve-
nær og hvar og hvort mótmælend-
ur séu handjárnaðir eða mjó plast-
bönd hert að úlnliðum þeirra. Satt
að segja kom það á óvart hversu
harkalegum aðferðum lögregl-
an beitti við handtökur í Gálga-
hrauni. Að minnsta kosti virti lög-
reglan ekki stjórnarskrárvarinn
rétt þjóðarinnar til friðsamlegra
mótmæla.
Sáttmáli gagnlaust plagg
Þáttur saksóknarans er einnig kap-
ítuli út af fyrir sig. Hann skipulagði
aðgerðir gegn Hraunavinum á vett-
vangi, tók á móti þeim á lögreglu-
stöðinni á Hverfisgötu, lét loka þá
inni, valdi þá úr sem átti að lög-
sækja og mætti sjálfur í réttarsal
til að stýra málflutningi. Margir
furða sig á þeirri heift og lang-
rækni sem saksóknarinn sýnir
friðsömum borgurum, svo ekki
sé minnst á hvað öll þessi aðgerð
hefur kostað.
Baráttan í Gálgahrauni leiddi í
ljós að Árósasáttmálinn er, þegar á
reynir, gagnslaust plagg á Íslandi.
Alþingi Íslendinga samþykkti
breytingar á EES-samningnum og
fullgilti Árósasáttmálann á árinu
2012 svo aðild náttúruverndar-
samtaka að umhverfismálum væri
tryggð. Réttaráhrifin reyndust
engin. Alls staðar var Hraunavin-
um vísað frá innan stjórnsýslunn-
ar í Gálgahraunsmálinu á þeim for-
sendum að þeim væri málið óskylt.
Þegar dómstólaleiðin var reynd tók
ekki betra við. Hæstiréttur benti
Hraunavinum vinsamlegast á að
snúa sér til stjórnsýslunnar. Þar
væri vel tekið á móti fólki. Þögn
Alþingis bendir til þess að þing-
mönnum sé ekki ljóst að fullgilding
Árósasáttmálans mistókst á Íslandi.
Sáttmálinn átti að vera mesta rétt-
arbót síðari tíma í sögu náttúru-
verndar hér á landi. Málsmeðferðin
gegn Hraunavinum sýnir að rétt-
arbótin náði aldrei fram að ganga.
Náttúruvernd á Íslandi er lagalega
séð aftur komin á byrjunarreit.
Dæmdir fyrir friðsamleg mótmæli
SAMFÉLAG
Kolbeinn
Óttarsson Proppé
afk omandi inn-
fl ytjanda
HEILBRIGÐIS-
MÁL
Silja Dögg
Gunnarsdóttir
þingmaður Fram-
sóknarfl okksins
➜ Hér á landi er spáð
fjölgun greindra tilvika um
85% hjá körlum en um 70%
hjá konum.
SAMFÉLAG
Valdís Ingibjörg
Jónsdóttir
talmeinafræðingur
NÁTTÚRU-
VERND
Gunnsteinn
Ólafsson
formaður
Hraunavina