Skessuhorn - 08.10.2014, Blaðsíða 17

17MIÐVIKUDAGUR 8. OKTÓBER 2014
Árin við störf í Noregi hafa veitt
honum dýrmæta reynslu. „Það er
allt í lagi vinna svona í hálfan mán-
uð og eiga svo hálfan mánuð í frí.
Ég er þó orðinn þreyttur á fluginu,
flugvélum og flugvöllum. Það tekur
tíma að ferðast með innanlandsflugi
í Noregi og svo aftur milli Noregs
og Íslands. Það er ekkert heillandi
við þessi miklu ferðalög. En ann-
ars er mjög fínt að vinna í Noregi
og búa á Íslandi. Það kemur vel út
tekjulega séð. Þess vegna er maður
í þessu.“
Margir Vestlendingar
á vegum Ístaks
Fjárflutningabílstjórinn frá Skelja-
brekku segist þó að óbreyttu ekki
hafa í hyggju að flytja búferlum
til Noregs. „Ég fer aftur til starfa
í nóvember þegar fjárflutningun-
um og sláturtíðinni er lokið hérna
heima á Íslandi. Það verður bara
áfram tvær vikur við vinnu þar og
svo tvær vikur í fríi hér heima. Ég
reikna með að fara núna til staðar í
Nordland-fylki í grennd við bæinn
Brönnöysund þar sem Ístak er að
byggja fimm virkjanir.“
Margir Íslendingar hafa unn-
ið svona á vegum Ístaks í Noregi á
undanförnum árum. Jón Þór útskýr-
ir að þeir séu með norskar kennitöl-
ur, starfi samkvæmt norskum kjara-
samningum og fái sín laun greidd í
norskum krónum. Lögheimili hafa
þeir þó á Íslandi. Að loknum sjö
árum við fulla vinnu í Noregi hafi
þeir unnið sér inn norsk ellilífeyris-
réttindi. „Það eru margir Vestlend-
ingar að vinna svona á vegum Ístaks
þarna úti. Ef við tökum bara Borg-
arnes og sveitirnar í Borgarfirði þá
eru þetta ellefu eða tólf manns það-
an. Síðan eru þó nokkrir Skaga-
menn. Ég er ekki alveg með töluna
á þeim á hreinu en þeir eru örugg-
lega nálægt tuttugu talsins.“
Erfiðuðstu verk
bóndans
Við rennum upp að Hvammi,
kirkjustað í Norðurárdal. Þetta
er síðasta og greinilega jafnframt
stærsta fjárbúið sem við heimsækj-
um í dag. Mikið af fé er á túnunum
í grennd við fjárhúsin. Fyrir utan
þau stendur Sverrir Guðmundsson
bóndi og bíður eftir okkur. Við
göngum inn í fjárhúsin þar sem
dilkarnir bíða eftir að leggja í sína
hinstu ferð. Gulur fjárhússköttur-
inn er eins og kóngur í ríki sínu.
Hann lætur sér fátt um finnast en
sækist þó eftir að fá klapp og viður-
kenningu á tilvist sinni. Féð rennur
út og er talið upp á bílinn. „Dilk-
arnir í ár eru svona kílói léttari en
venjulega. Hvers vegna það er, veit
ég ekki. Hvort það er vegna bleytu
eða einhvers annars? Mistaka hjá
mér,“ segir Sverrir í spurnartón.
Hann horfir á eftir dilkunum hálft
í hvoru með sorgbitinni eftirsjá.
„Þetta er eitt það leiðinlegasta sem
ég geri, að senda dýrin svona frá
mér til slátrunar. Það versnar bara
með árunum hvernig maður tekur
þetta inn á sig.“
Hvammsbóndi segir að útkom-
an sé slök í sauðfjárbúskapnum.
„Síðasta vetur vorum við með 350
á fóðrum í heild. Afkoman verð-
ur að stórbatna til að nýliðun og
kynslóðaskipti geti orðið í grein-
inni. Það helst í hendur, lágt af-
urðaverð og mikill kostnaður. Síð-
an er byggð orðin svo gisin að
félagsleg staða sveitanna er orðin
mjög veik. Margir bæir eru í eyði
og þetta dregur ekki fólk að. Ég er
ekki bjartsýnn á framtíðina eins og
staðan er.“
Þegar við förum frá Hvammi er
bíllinn fullhlaðinn. Alls höfum við
safnað 350 dilkum þennan dag. Nú
er að leggja á Holtavörðuheiðina.
Það verður komið við í hádegis-
mat í Staðarskála. Svona fljótt hef-
ur þetta gengið fyrir sig.
Ferðalok að liðnum
þrettán tímum
Bíllinn sem Jón Þór ekur er í eigu
Ólafs Davíðssonar á Hvítárvöll-
um í Borgarfirði. Ólafur á Hvítár-
völlum rekur tvo flutningabíla sem
báðir aka fé til KS á Sauðárkróki.
Jón Þór ekur öðrum en Ólafur sér
sjálfur um að keyra hinn. Svona
gengur þetta þessa haustdaga í
sláturtíðinni. „Við tveir keyrum
samtals á bilinu 24.000 til 25.000
fjár norður á Sauðárkrók á hverju
hausti. Það er okkar að sjá um að
flytja það fé sem fer úr Borgarfirði,
af Mýrum og Snæfellsnesi til slátr-
unar á Sauðárkróki. Ætli þetta séu
ekki eitthvað rúmlega 70 bæir sem
við förum á í heildina,“ útskýrir
Jón Þór.
Við förum á Þverárfjallið og
komum niður á Sauðárkrók. Það er
rétt sem Jón Þór sagði um morg-
uninn. Þetta er ekki svo langt að
fara. Við erum komnir á Krókinn
um fjögurleytið. Féð er strax rek-
ið af bílnum og upp í afar vel búna
fjárréttina hjá Kaupfélagi Skag-
firðinga í útjaðri Sauðárkróksbæj-
ar. Allt gengur hratt og skipulega
fyrir sig. Starfsmennirnir í fjár-
réttinni eru sjálfir sauðfjárbændur
í Skagafirði. Þeir eru með skipu-
lagið á hreinu. Kunna að umgang-
ast féð af fagmennsku. Slátrun hef-
ur verið hætt þennan daginn. Eftir
að bíllinn hefur verið þrifinn vand-
lega eftir sauðféð höldum við aft-
ur heim suður yfir heiðar. Féð sem
við komum með af Akranesi og úr
Borgarfirði mun bíða hins óum-
flýjanlega í réttinni yfir nóttina.
Þrettán tímum eftir að við fórum
frá Innri Skeljabrekku um morgun-
inn erum við komnir þangað aftur
að kvöldi. Túrnum er lokið í dag.
Morguninn eftir á það að liggja
fyrir Jóni bílstjóra að fara vestur
á Mýrar og í Kolbeinsstaðarhrepp
að sækja næsta farm. Svona líða
dagarnir við fjáraksturinn í slát-
urtíðinni hjá sveitadrengnum frá
Skeljabrekku í Andakíl.
mþh
Sverrir Guðmundsson bóndi í Hvammi í Norðurárdal er ágætlega tæknivæddur og
slær inn tölurnar yfir dilkana í farsímann um leið og talið er upp á fjárbílinn hjá
Jóni Þór.
Björn Árnason frístundabóndi á Akranesi kvittar fyrir innleggið í bókina hjá Jóni
Þór bílstjóra eftir að féð er komið upp á bíl.
Ásmundur Guðmundsson bóndi á Arkarlæk og Óskar Guðmundur sonur hans við
fjárhúsin á bænum.
Dilkarnir reknir inn í vandaða og vistlega réttina hjá Kaupfélagi Skagfirðinga.
Nokkur orð um Mjólkursamsöluna
Pennagrein
Í Skessuhorni 1. október er
pennagrein eftir tvo stjórnar-
menn í Bjartri Framtíð, þá Magn-
ús Þór Jónsson og G. Valde-
mar Valdemarsson, um málefni
Mjólkursamsölunnar (MS) sem
mjög eru í umræðu um þess-
ar mundir og sjaldnast af sann-
girni né þekkingu. Það mætti æra
óstöðugan að eltast við allar þær
rangfærslur, en þar sem höfundar
eru framámenn í svolítið nýstár-
legum stjórnmálaflokki leyfi ég
mér að vona að þeir séu tilbúnir
að skoða málin í ljósi staðreynda.
MS er 90% í eigu kúabænda en
10% á Kaupfélag Skagfirðinga
(KS) vegna kúabænda í Skaga-
firði. Greinarhöfundar segja MS
einokunarhring. Það er fjarri
sanni því öllum er frjálst að kaupa
mjólk af bændum, vinna hana og
selja hverjum sem kaupa vill, svo
fremi að aðstaða til vinnslu sé
fullnægjandi. Hins vegar er MS í
markaðsráðandi stöðu, sem legg-
ur henni ýmsar skyldur á herðar
og má ekki rugla saman við ein-
okun.
Ýmsir hafa reynt fyrir sér í
mjólkurvinnslu á liðnum árum
og sumir keypt mjólk af bænd-
um, þar á meðal Mjólka þeg-
ar Ólafur Magnússon fór af stað
með það fyrirtæki. (Ég minnist
þess reyndar að MS hljóp ein-
hverju sinni undir bagga og lán-
aði mjólkurbíl þegar bíll bilaði
hjá Mjólku. Því er Ólafur kannski
búinn að gleyma). En það er
kostnaðarsamt að gera út mjólk-
urbíla og þessir aðilar hafa ým-
ist hætt rekstri eða óskað eftir að
kaupa mjólk til vinnslu af MS eft-
ir þörfum hverju sinni, enda ólíkt
hentugra en að standa í bílaút-
gerð og samningum við bændur
um viðskipti og standa e.t.v. uppi
með mjólk sem ekki er þörf fyrir
eða vanta hana til vinnslu.
Greinarhöfundar segja að
bændur hafi ekkert val um hverj-
um þeir selja mjólkina. Það er
auðvitað rétt meðan aðeins einn
aðili býðst til að kaupa, en við
kúabændur erum svo lánssam-
ir að eiga einmitt það fyrirtæki
og hafa notið skilnings stjórn-
valda á kostum þessa fyrirkomu-
lags. Rétt er líka að benda á að
innan félagsins er samstaða um
að bændur greiði sama flutnings-
kostnað hvar á landinu sem þeir
búa .
Hinni markaðsráðandi stöðu
MS mæta stjórnvöld með því að
fela verðlagsnefnd að ákveða lág-
marksverð til bænda og heild-
söluverð á miklum hluta mjólk-
urvaranna. Í nefndinni sitja tveir
fulltrúar bænda eða mjólkuriðn-
aðarins, eftir því um hvort at-
riðið er verið að fjalla, tveir full-
trúar frá samtökum launþega og
oddamaður úr ráðuneytinu. (Það
eru hrein ósannindi þegar því er
haldið fram að framleiðendur séu
í meirihluta í nefndinni). Í verð-
lagsnefnd ræðst sem sagt afkoma
bænda og iðnaðarins í samning-
um við launþega og stjórnvöld,
sem að sjálfsögðu leggja höfuð-
áherslu á að halda verðlagi niðri.
Allir aðilar hafa svo stuðlað að
því að verðlag sé hið sama um
allt land.
Möguleiki framleiðenda til
afkomubata liggur því fyrst og
fremst í hagræðingu í rekstri,
bæði í búskapnum og vinnsl-
unni.
Fyrir 25 árum voru starfandi
17 mjólkursamlög við afar mis-
jöfn skilyrði sem kallaði á flók-
ið og óheppilegt millifærslukerfi.
Þá var að tilhlutan stjórnvalda
lögð mikil vinna í leit að leið-
um til hagræðingar og leitt í ljós
að mikinn sparnað var að sækja í
fækkun samlaga. Var þá farið að
bjóða styrki til úreldingar með
nokkrum árangri.
Kringum aldamótin sam-
þykkti Alþingi að opinber verð-
lagning mjólkurvara félli niður
og þar með giltu samkeppnislög
um starfsemina. Mörgum þótti
sem það mundi hindra frekari
hagræðingu og 2004 var lögum
breytt þannig að samvinna milli
afurðastöðva í mjókuriðnaði væri
heimil þrátt fyrir ákvæði sam-
keppnislaga.
Þetta leiddi til þess að öll fyr-
irtæki í mjólkuriðnaði, sem tóku
á móti mjólk frá bændum, tóku
upp náið samstarf og samein-
uðust um eitt fyrirtæki, MS. KS
kaus að eiga sitt samlag áfram en
aðrir aðilar runnu saman í eitt
samvinnufélag mjólkurframleið-
enda, Auðhumlu, sem er móður-
félag MS með 90% eignaraðild
móti 10% KS.
Þetta skapaði áður óþekkt færi
til hagræðingar, sem hafa skil-
að sparnaði í mjólkurvinnslu
sem metinn er á 2 milljarða kr.
á ári til hagsbóta fyrir neytend-
ur og bændur. Þær aðgerðir urðu
ósjaldan tilefni harðra deilna og
jafnvel sárinda, sem enn kann að
gæta. En hvað sem um þær má
segja sýnist a.m.k. ástæðulaust
að saka MS um leti og værukærð
sem greinarhöfundar þó gera og
telja að eigi einnig við um vöru-
þróun og markaðssetningu. Það
stenst þó varla skoðun þar sem
vörur frá MS hafa ítrekað unn-
ið til verðlauna á sýningum nor-
ræna mjólkuriðnaðarins og menn
úr þeim geira hafa jafnan undr-
ast mjög hve fjölbreytt vöruúrval
MS getur boðið. Sem dæmi um
framsækna vöruþróun má nefna
stoðmjólkina, sem hlotið hef-
ur lof þeirra sem sinna næringa-
þörf ungbarna og nýtur vinsælda
neytenda. Þar er þó ekki um fjöl-
mennan, neyslufrekan né vaxandi
markhóp að ræða. Einnig er sí-
vaxandi framboð af sykurskertum
vörum fyrir þá sem þess óska.
Langt mál mætti skrifa um að-
gerðir samkeppniseftirlitsins og
um nauðsyn vs. skaðsemi óheftr-
ar samkeppni í mjólkurvinnslu
og framleiðslu en rúmsins vegna
verður það ekki gert hér og nú.
Ég vona samt að þessir tveir upp-
rennandi stjórnmálamenn (og
jafnvel fleiri) velti þessum atrið-
um fyrir sér með opnum huga
en láti ekki háværar upphrópan-
ir villa sér sýn.
Guðmundur Þorsteinsson.