Læknablaðið - 15.11.2006, Blaðsíða 7

RITSTJÓRNAR
Geðsjúkdómar í fjölmiðlum
Hræðsla við geðsjúka hefur fylgt mannkyninu frá
alda öðli. Óttinn við sturlun, taumlaust örlyndi
eða lamandi þunglyndi er djúpstæður í mannlegu
eðli. Á sama hátt virðast fleiri hafa skoðanir á
geðsjúkdómum og meðferð þeirra en nokkrum
öðrum sjúkdómaflokki. Pað gleymist stundum
í hita umræðunnar að heilinn er hluti líkamans
og gerður af sömu byggingarefnum og hjarta,
bein og blóð eftir forskrift erfðaefnis hvers og
eins. Meðferð geð- og taugasjúkdóma lýtur sömu
rannsóknarkröfum innan læknisfræði og með-
ferð sjúkdóma í hjarta, beini eða blóði. Hún felst
í samtölum, fræðslu, lyfjagjöf, hvatningu til lík-
amsræktar, og beinum áhrifum á líkamsstarfsemi
með rafmagni, segulörvun eða skurðaðgerðum.
Af þessum meðferðarúrræðum eru mestar kröfur
gerðar til lyfja. Endanleg reynsla af notkun tiltek-
ins lyfs, sem oftast er 12-15 ár í þróun, og annarra
meðferðarúrræða ákvarðast á löngum tíma, oft 5
til 10 árum, eftir að notkun þeirra hefst.
Það vekur ávallt athygli undirritaðs í daglegu
starfi á geðdeildum að í hópi þeirra sem eru
mjög tortryggnir gagnvart geðlyfjum eru iðulega
fíkniefnaneytendur, notendur ólöglegra stera og
smáskammtalækninga. Þessir hópar eiga það sam-
merkt að byggja notkun sína á trú og tilfinningu en
ekki á rannsóknum og vita oftast lítið um uppruna
og öryggi efnanna sem þeir nota.
Líkt og í öðrum greinum læknisfræði hefur
mikil þróun orðið innan geðlækninga á síðastliðn-
um 50 árum. Fordómar hafa til skamms tíma verið
miklir meðal íslendinga enda umræðan tabú í fjöl-
skyldum og þekking almennt lítil á geðsjúkdómum
hér á landi á síðustu öld. Fræðsluátak Landlæknis
um þunglyndi í janúar árið 2000 lyfti Grettistaki til
að opna umræðuna. í kjölfar þess fylgdu geðrækt-
arverkefni og netsíður sem hafa náð eyrum og
augum almennings. Fordómar hafa verið á hröðu
undanhaldi, einkum hjá yngra fólki, en erfitt hefur
reynst að breyta viðhorfum eldra fólks, sérstaklega
til geðrofssjúkdóma svo sem geðklofa. Djúpstæð
persónuleg reynsla getur þó breytt rótgrónum
viðhorfum. Aðstandendur sem missa ástvin úr
sjálfsvígi eða krabbameini mótast til langs tíma,
jafnvel fyrir lífstíð, við þá reynslu og meta með-
ferðarúrræði og meðferðaraðila oft á annan hátt
en aðstandendur þeirra sem hlutu góðan bata.
Sama gildir um aðstandendur sem horfa á ættingja,
maka eða vin hverfa í heim geðrofs, fíkniefna eða
átröskunar árum eða áratugum saman þrátt fyrir
meðferðartilraunir.
Morgunblaðið hefur fyrir tilstuðlan núverandi
ritstjóra borið höfuð og herðar yfir aðra íslenska
fjölmiðla í efnistökum um geðheilbrigðismál
á síðari árum. Nýr Kastljósþáttur með breyttri
áhöfn vakti þó athygli fyrr á árinu fyrir vel unna
umfjöllun um búsetumál og réttindi geðfatlaðra,
skattamál og fleiri mikilvæg málefni. Hins vegar
áttu fáir auðvelt með að skilja tilganginn með
Kastljósþætti um einstakling sem hélt því fram að
hún gæti „talað við stofnfrumuna“ sína og breytt
þannig erfðaefni og eiginleikum sínum. Var nema
von að blóðsjúkdómalæknir sem fenginn var til
andmæla spyrði „hvaða stofnfrumu?" um leið og
hann reyndi að halda andlitinu. Enn færri geta
skilið hvers vegna sami þáttur var endursýndur í
sumar, einn örfárra Kastljósþátta. Var það ef til
vill vegna „mikilla viðbragða“ eða var fræðslugildi
þáttarins óumdeilt? Raunar virðist óhlutlæg um-
fjöllun og fræðsla vega æ minna í flestum fjölmiðl-
um ef efnið þykir „krassandi“, það er kallar fram
mikil viðbrögð.
Umfjöllun Kastljóss um geðsjúkdóma og geðlyf
dagana 2.-5. október var því miður ekki nægilega
vönduð. Þar gleymdist á köflum að aðgát skal höfð
í nærveru sálar og er undirritaður þar ekki að vísa
til geðlækna heldur langveikra einstaklinga með
geðrofssjúkdóma. Svo virtist sem þættinum hefði
borist vísindalegur hvalreki þegar á fjörur frétta-
manns rak fjögurra ára gamla bók bandaríska
blaðamannsins Roberts Whitaker Mad in America
(1). Nálgun Whitakers á myndbandinu sem sýnt
var í Kastljósi verður því miður best flokkuð sem
skrum. Hann fléttaði saman eðlilegri umfjöllun um
ýmiss konar óvissu, til dæmis skort á tvíblindum
langtímarannsóknum á lyfleysu og geðrofslyfjum
í meðferð geðklofasjúkdóms, og tilvitnunum,
sem hann tók úr samhengi og notaði til að álykta
um orsakasamhengi. Hið eina sem hann byggði
afgerandi ályktanir sínar á var óábyrg notkun á
hugtakinu tölfræðileg fylgni og útúrsnúningar sem
þjóna skoðunum hans. Markmiðið virtist vera að
sá fræjum tortryggni gagnvart geðlæknum og lang-
vinnri meðferð með geðrofslyfjum þótt hann gráti
sjálfsagt ekki ef sala bókarinnar eykst fyrir vikið.
íslenskir læknar fá litlu breytt um samkeppni
fjölmiðla um áhorf og auglýsingasölu með æsi-
fréttum. Ofangreind dæmi eiga hins vegar að vera
okkur læknum hvatning til að fræða almenning
í ræðu og riti um þekkingu okkar, á hvaða rann-
sóknarkröfum hún byggir og hvernig má nota
hana til að bæta heilsu landsmanna í sviptivindum
lífsins. Landsmenn eiga það skilið.
1. Ritdómur: www.medscape.com/viewarticle/432570
G R E I N A R
Engilbert
Sigurðsson
engilbs@landspitali. is
Mental disorders in the nicdia
Engilbert Sigurðsson,
Consultant Psychiatrist
and Honorary Senior Lecturer
Division of Psychiatry
Landspitali University
Hospital Hringbraut, 101
Reykjavík Iceland.
Engilbert Sigurðsson er
geðlæknir og faraldsfræðingur,
hann er klínískur dósent
í geðlæknisfræði við Háskóla
íslands og yfirlæknir við
geðsvið Landspítala.
Hann situr í ritstjórn
Læknablaðsins.
Læknablaðið 2006/92 755