Læknablaðið - 15.11.2006, Síða 62

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÁHUGAMÁL
Árni Tómas ásamt
fjölskyldu sinni á
Wagnerhátíðinni í
Bayreuth í fyrra -
sumar.
Frá vinstri: Freyja
Ingimarsdóttir, Ragnar
Tómas Árnason, Selma
Lára Árnadóttir, Selma
Guðmundsdóttir og Árni
Tómas.
skilaboð en þá segir hún söngvaranum að þegja
svo hún geti heyrt skilaboðin. Þetta þótti mér
dæmigert fyrir þýskar óperur að í eina atriðinu
sem hlustandi var á þá er söngvaranum bara sagt
að halda kjafti! Ég fyrirgaf Strauss þetta ekki fyrr
en mörgum árum seinna.“
Vínsmakk og Wagner
Fyrstu kynni þín af óperum Wagners lofuðtt ekki
góðu.
„Nei. Ég sá Niflungahringinn í Stokkhólmi.
Þetta voru fjögurra tíma leiðindi. Þarna sat maður
í myrkrinu og það var líka myrkur á sviðinu utan
smáglæta á tvo karla sem töluðu saman á þýsku
og sungu einhverja hljóma sem ég botnaði ekk-
ert í. Það var ekkert gaman að þessu. Ég fór heim
með þá hugsun að Wagner væri hreinlega ófor-
skammaður að ætlast til þess að maður eyddi svo
miklum tíma í að hlusta á þessi verk hans. Svo liðu
mörg ár og ég var fluttur heim til Islands og var
þá eitthvað aðeins búinn að pæla meira í Wagner
en ekki mikið og hann var alls ekki í neinu upp-
áhaldi hjá mér. Þá býður sá ágæti vinur minn Einar
Thoroddson læknir mér í heimsókn til sín í „vín-
smakk og Wagner“ eins og hann kallaði það; að
smakka á eðalvínum og hlusta á Wagner. Ég þáði
boðið útá vínsmakkið og þarna sátum við nokkrir
félagar í herberginu hans þar sem hann hafði inn-
réttað heilan fataskáp sem vínskáp og dreyptum
á og byrjuðum að hlusta á Niflungahringinn.
Einar útskýrði jafnóðum hvað var að gerast, rétt
eins og hann væri að rekja söguþráðinn í Asterix
og tók þetta allt saman af stalli fyrir mig. Ég
skildi að þetta var bara saga sem Wagner var að
segja. Þetta var heilmikil opnun fyrir mig. Næsta
skref var afmælissýning Bayreuth leikhússins á
Niflungahringnum á 100 ára dánarafmæli Wagners
árið 1983. Þetta var sýnt í sjónvarpi víða um heim
og Þorsteinn Blöndal átti myndbandsupptöku af
þessu úr sænska sjónvarpinu með sænskum texta.
Það var önnur opinberun. Textinn er nefnilega svo
mikilvægur og það er ekki nóg að hlusta á söng-
inn og vita ekki hvað er verið að segja. Seinna
beitti ég mér fyrir því í íslensku óperunni að keypt
yrðu textaskilti svo áhorfendur gætu lesið textann
um leið og sungið er. Texti Niflungahringsins er
nefnilega auðskilinn og sagan mjög skemmtileg og
spennandi. Síðan þetta var, líklega 1984-1985, hef
ég verið býsna frelsaður gagnvart Wagner einsog
stundum er sagt um okkur sem göngum honum á
hönd.“
Síðan er liðin allmörg ár, einsog segir í dœg-
urtextanum.
„Já, og skilningurinn dýpkar og nautnin af
því að hlusta á Wagner verður sífellt meiri. Ég er
reyndar ekkert lærður í tónlist, syng ekki og spila
ekki á hljóðfæri, og meðtek því tónlist algjörlega
tilfinningalega. Lærðir tónlistarmenn hafa aðrar
forsendur til að meta tónlist og geta hlustað
með heilanum, intellektúelt, en ég get það ekki.
Hlusta bara með hjartanu. Og tónlist Wagners
gengur beint inn í hjartað. Hún lyftir textanum í
æðra veldi, þar er sungið um stórar tilfinningar og
tónlistin útskýrir það sem ekki er hægt að segja
með orðum, stundum segir tónlistin annað en
sagt er og skýrir þá fyrir manni hvernig persón-
unum líður, segir manni hvað þær eru að hugsa,
jafnvel þegar þegar þær segja annað. Tristan og
ísold er gott dæmi um þetta þar sem sagan snýst
um miklar tilfinningar og í rauninni gerist ekki svo
mikið í frásögninni sjálfri. Atburðarásin á sér stað
í tónlistinni, hin tilfinningalega atburðarás sem er
hreinl út sagt stórbrotin. Þetta er ein af mínum
uppáhaldsóperum eftir Wagner.
Ég sakna þess oft úr venjulegum leiksýningum
að hafa ekki tónlist til að skynja betur hvað liggur
á bakvið. Heyra ekki hugsunina. Wagner hafði
ákveðnar kenningar um þetta og kallaði þetta
undirmeðvitund sem er merkilegt útaf fyrir sig því
það var talsvert löngu áður en Freud kom fram
með sínar kenningar."
Wagner samdi alla óperutexta sína sjálfur sem
er óvenjulegt.
„Já, hann leit á sig sem skáld og kom fram
og las upp textana sína fyrir áheyrendur löngu
áður en hann samdi tónlistina við þá. Þetta eru í
rauninni textaverk upplýst með tónum öfugt við
flestar óperur þar sem tónskáldið semur tónlist-
ina og fær svo annan mann til að semja textana.
Wagner samdi tónlist sem passaði við textann og
breytti nánast aldrei neinu í textanum. Hann lýsir
því í dagbókum sínum hvernig hann hafi fengið
tónhugmyndir þegar hann var að semja textana
og á einum stað segir hann: Nú er ég búinn með
Hringinn, ég á bara eftir að semja tónlistina.“
Er þetta ástœðan fyrir því að tónlist hans er
stundum gagnrýnd fyrir að vera strembin og nokk-
uð óþjál?
„Hann var á sínum tíma gagnrýndur fyrir
810 Læknablaðið 2006/92