Fréttatíminn - 28.11.2014, Blaðsíða 12

Þ að er tvennt sem OECD mælir til að sjá hvar þjóðirnar standa. Það er í fyrsta lagi færni lækna og annara sérfræð-inga og í öðru lagi aðgengi, hvort biðlistar séu langir. Það
að sérfræðingar séu hættir að koma til baka úr námi og sú stað-
reynd að tækjabúnaður og vinnuaðstaða versnar þýðir bara það
að færnin minnkar og aðgengi versnar,“ segir Ólafur Ólafsson,
fyrrum landlæknir, þegar hann er spurður hvernig honum lítist á
ástandið í heilbrigðiskerfinu. „Allt frá 1935 hafa íslenskir læknar
almennt farið út í sérnám og komið svo aftur heim. Nú koma þeir
ekki heim. Þetta þýðir að færninni hrakar sem er mjög sorglegt
því að í síðustu OECD skýrslum þá koma Ísland og Norðurlöndin
best út í færni þegar á heildina er litið.“
Þannig að við erum að missa þetta forystuhlutverk sem við höfum
verið í?
„Já, ef þetta heldur svona áfram. Og það er grafalvarlegt. Norður-
landabúar eru farnir að vara okkur við. Það er mikið hringt í mig
af vinum og gömlum starfsfélögum, jafnvel að utan, og þeir spyrja
hvað sé eiginlega í gangi hérna. Þeir verða auðvitað varir við það
að íslensku læknarnir eru ekki að fara heim aftur.“
Þú fórst sjálfur í nám til Svíþjóðar og Englands á sínum tíma. Datt
þér í hug að snúa ekki til baka?
„Nei, alls ekki. Ég ætlaði alltaf heim þrátt fyrir að konan mín heitin
hafi verið sænsk. Ég var búinn að vera í fimm ár úti í sérnámi
þegar ég sótti um deildarlæknastöðu heima. Þá fluttum við heim
og vorum hér í tvö ár, eða þangað til að ég vildi fara aftur út og
sérhæfa mig frekar í hjartasjúkdómum. Þá vorum við úti í fjögur ár
í viðbót en svo fluttum við aftur heim. Hún var til í það, hafði hrifist
af Íslandi.“
Var það vegna barnanna sem þið fluttuð aftur heim?
„Þú segir nokkuð. Við vorum með þrjú lítil börn og elsta dóttir
okkar var komin í skóla og mig rámar í samtöl um það að við
þekktum enga kennara og vissum ekkert um skólana. Já, ætli
það hafi ekki verið hluti af því. Ingu féll líka mjög vel við Ísland
og lærði íslensku á engum tíma. Það kom bara ekkert annað til
greina en að fara aftur heim. Svoleiðis var það áður. Fyrir og eftir
stríð fóru læknar út og 80% þeirra komu heim aftur. Það jók auð-
vitað færnina hér heima. Menn voru að fara út í sérnám í mörg ár á
bestu spítölunum og kom svo heim með reynslu og þekkingu.“
Finnst þér launakröfur lækna óraunhæfar?
„Nei, það finnst mér ekki. Við þurfum að taka inn í myndina að
læknar eru í mörg ár í grunnnámi, flestir sex eða sjö, og svo bæta
þeir við sig fimm eða tíu árum erlendis. Svo koma þeir heim og fá
rúmar fimm hundruð þúsund krónur fyrir fulla vinnu. Svo er hægt
að bæta við sig yfirvinnu en unga fólkið vill ekki bæta við sig yfir-
vinnu.
www.lyfja.is
Lægra verð
í Lyfju
w.lyfja.is
Optibac Probiotics
One week flat 20%
afsláttur
Gildir til 19. desember.
Gott að grípa til þegar við leyfum okkur
meira. Hjálpar til við niðurbrot á fæðunni.
Eyðir lofti og þembu úr meltingunni.
Ráðherrar
lenda ekki á
biðlistum
Ólafur Ólafsson, fyrrverandi landlæknir, segir Ís-
lendinga hafa alla burði til að vera í forystuhlutverki í
heilbrigðismálum og því sé þróunin sem eigi sér stað
núna sorgleg. Hann hefur áhyggjur af læknaskorti,
biðlistum og tali um einkavæðingu.
Er það ekki að hluta til því samfélagið
hefur breyst. Nú deila karlar og konur
ábyrgð heimilisins og það bara gengur
ekki upp að annar aðilinn sé alltaf í
vinnunni?
„Jú, að sjálfsögðu. Konan var heima
áður en hún neitar því í dag og vinnur
jafn mikið úti og karlinn. Háskóla-
menntuð kona sættir sig ekki við að
standa við eldavélina daginn út og
daginn inn. Allar tengdadætur mínar
eru háskólamenntaðar eins og synir
mínir og vilja að sjálfsögðu vinna.
Það þýðir að synir mínir verða að
vinna helminginn af vinnunni heima.
Þeir geta ekki verið allar helgar á
vöktum útí bæ. Það kæmi á endanum
niður á fjölskyldunni og ekki er það nú
gott fyrir samfélagið?
„Nei alls ekki. Athugaðu það að
menn eru að vinna 100 til 150 yfir-
vinnustundir í mánuði. Það þýðir
fimm til sjö tíma á dag! Ég held að
það verði bara að hækka þessi laun.
Það er engin stétt í þessari stöðu.
Auðvitað eru aðrir háskólaborgarar
sem eyða miklum tíma í nám en það
er ekki nema hluti fólks sem fer í
langt doktorsnám. Þessi stétt fer í
þetta langa nám og kostar það sjálf.
Ríkið leggur ekkert til þar.“
Nú varst þú landlæknir í 25 ár.
Hvernig er að horfa upp á ástandið og
að sjá lækna í fyrsta sinn í verkfalli?
Sástu þetta fyrir?
„Ég sé þetta fyrir núna. Maður spyr
sig hvort Ísland eigi eftir að verða
einhverskonar útkjálkaland, þar sem
læknar koma og vinna tímabundið og
fara svo bara aftur. Standardinn fer
lækkandi og við verðum að bregðast
við. Og við verðum líka að muna það
að við erum hluti af stærri heild.
Taktu eftir því að flugstjórar eru með
milljón á mánuði. Af hverju? Því þeir
eru á alþjóðlegum staðli og ganga
bara út ef launin eru lægri hér. Af
hverju ættu læknar ekki að gera það
líka? En að sama skapi mega læknar
samt líka hafa í huga að grunnnámið
á Íslandi er ódýrt“
Þurfum við ekki að byggja nýjan
spítala?
„Vitaskuld verður að byggja nýjan
spítala sem fyrst. Við erum góð í
steinsteypu, en hvað eigum við að
gera með tóman spítala?“
Sumir segja að við séum of lítil þjóð til
að geta rekið heilbrigðiskerfi á heims-
mælikvarða.
„Það má auðvitað spyrja sig að því en
við höfum gert það hingað til. Heil-
brigðisþjónustan á Íslandi er svipuð
og á Norðurlöndunum, hún er skatt-
fjármögnuð. Skattarnir borga 80%
af heilbrigðisþjónustunni. Þetta er
allt annað en í til dæmis í Bandaríkj-
unum þar sem 70% þegnanna eru
tryggðir í gegnum tryggingafélög.
Það er mikilvægt að velta fyrir sér ár-
angrinum og bera hann saman. Ævi-
líkur á Norðurlöndunum eru með því
hæsta sem gerist í heiminum og ung-
barnadauði og mæðradauði er hvergi
lægri en á Íslandi. Ef við horfum á
heilsufar ungra barna þá erum við
líka með besta árangurinn. Meðferð-
ir við hjarta- og æðasjúkdómum og
krabbameini eru líka í topp sætunum
hér, ásamt Norðurlöndunum. En á
sama tíma er kostnaðurinn á bak við
þennan góða árangur lægstur meðal
þróaðra landa. Hlutfall af vergri
landsframleiðslu er um 9% hér, og ef
litið er á kaupmáttargildi í alþjóðleg-
um dollurum er verðið líka mjög lágt.
Og hvert er hlutfallið í Bandaríkj-
unum?
Þar er hlutfallið um 17% af lands-
framleiðslu. Þeir eru þar að auki
með marktækt lægri ævílíkur en
hér og dánarlíkur 15 til 65 ára, sem
segja mikið um áhrif forvarna, eru
mun hærri en hjá okkur. Þeir eru
með sjö ungbarnadauða á móti
tveimur hjá okkur og tíðni mæðra-
dauða er fjórfalt hærri en hjá okkur.
Það má ekki gleyma því að Banda-
ríkjamenn eru með topp spítala og
eru framarlega í vísindarannsókn-
um en þjónustan er svo ójöfn, hún
nær ekki til allra. Og ef við tökum
meðaltal af árangri þá eru þeir langt
á eftir Evrópu þar sem skattarnir
borga þjónustuna.“
Þú ert semsagt ekki hrifinn ef einka-
rekinni heilbrigðisþjónustu?
„Sko, þú þarft að gera þrennt. Kaupa
í matinn, kaupa bíl og fara til læknis.
Þú velur sjálf hvað þú ætlar að borða
og þú lætur ekki bílasalann velja bíl
fyrir þig. En þegar þú ferð til læknis
þá veistu ekki mikið um þinn sjúkdóm
og svo veistu enn minna um lækningu
á honum. Kaupandinn er þannig ekki
á sama stigi og seljandinn svo það
er mjög líklegt að þú verðir plötuð.
Frumkvöðlar kapítalismans, Adam
Smith og John Stuart Mill, börðust
fyrir markaðsrekinni þjónustu en
þeir sögðu samt að sumt passaði ekki
við markaðsþjónustu; samgöngur,
öryggismál, menntun og heilbrigðis-
þjónusta. Sjálfur er ég markaðsmaður
en ég vil alltaf fá bestu þjónustuna en
ekki láta plata mig. Menn verða bara
að skilja að markaður og heilbrigðis-
kerfi fara ekki saman.“
Finnst þér viðhorf ráðamanna til heil-
brigðiskerfisins breyst?
„Ég var landlæknir í 25 ár og þurfti
því oft að heimsækja Alþingi og mín
tilfinning var og er alltaf sú að menn
setja sig ekki nógu mikið inn í heil-
brigðismálin. Einhvernveginn er það
líka þannig að ráðherrar og þing-
menn lenda ekki á biðlistum.“
Halla Harðardóttir
halla@frettatiminn.is
Ólafur Ólafsson, fyrrverandi landlæknir: „Maður spyr sig hvort Ísland eigi eftir að verða einhverskonar útkjálkaland,
þar sem læknar koma og vinna tímabundið og fara svo bara aftur. Ljósmynd/Hari
Hver er
Ólafur Ólafsson
Ólafur varð
stúdent frá MR
1948 og fór svo í
kandídatsnám til
Danmerkur. Hann
fór í framhaldsnám
til Svíþjóðar og
Englands þar sem
hann sérhæfði sig í
hjartasjúkdómum,
lyflækningum og
faraldsfræðum.
Hann flutti heim
með Ingu-Lill Mari-
anne, konu sinni,
árið 1967. Í fimm ár
var hann yfirlæknir
á rannsóknarstofu
Hjartaverndar en
árið 1972 tók hann
við embætti land-
læknis og gegndi
því til ársins 1988.
Ólafur á sjö börn
og ekkert þeirra er
læknir. „Kannski
vegna þess að
börnin sáu hvað við
þurftum að vinna
mikið,“ segir Ólafur.
?
12 fréttaviðtal Helgin 28.-30. nóvember 2014