Þjóðlíf - 01.04.1991, Blaðsíða 30

ISLENSKUR
HEIMSBORGARI
Dr. Jón Stefánsson átti viðrœður eða skrifaðist á við marga þekktustu
samtíðarmenn sína; Bernard Shaw, William Morris, Lloyd George, Bismarck,
Kropotkin, Ibsen, Björnson, Churchill og marga fleiri
ÓSKAR GUÐMUNDSSON
„Vladimir Iljitsj Uljanoff (þ.e.Lenín),
1870-1924 sat, á fyrstu árum tuttugustu
aldar, stundum á næsta sæti við mig í
lestrarsal British Museum“, segir dr.
Jón Stefánsson í endurminningum sín-
um, (Úti í heimi, Reykjavík 1949).
Dr.Jón segir að samskiptin hafi ekki
verið mikil við Lenín. „Hann yrti á engan
mann og enginn þorði að yrða á hann“. Og
það er fært í letur að Lenin hafi misst
blaðsnepil, Jón tekið upp og rétt honum
blaðið — og Lenín þakkað fyrir. Það var
allt og sumt sem fór á milli þessara sessu-
nauta í mörg ár.
ón Stefánsson fæddist í Grundarfirði
4. nóvember 1862, fór til náms í Lat-
ínuskólann í Reykjavík, þar sem hann var
nánasti vinur og félagi Níelsar Finsen,
þess er síðar hlaut Nóbelsverðlaunin í
læknisfræði fyrir ljósalækningar sínar.
Jón sigldi til Hafnar að afloknu stúdents-
prófi 1882 og hóf nám í ensku og enskum
bókmenntum. Hann komst þar fljótt í
kynni við Brandes og aðra bókmennta-
menn og lifði og hrærðist í því umhverfi.
Hann lauk meistaraprófi við Kaupmanna-
hafnarháskóla 1889 og samdi árið 1891 bók
um breska skáldið Robert Browning sem
var um leið doktorsritgerð hans við sama
skóla. Jón flutti um sína ævidaga marga
fyrirlestra m.a. í Höfn. Reiknað var með
að hann yrði prófessor í enskum bók-
menntum þegar sú staða losnaði, en hann
tapaði naumlega atkvæðagreiðslu um það.
Þetta varð til þess að hann ákvað að flytja
til Bretlands, þar sem hann bjó í meira en
hálfa öld. Honum lá frekar kalt orð til
Dana eftir þetta, þó hann teldi þá hafa
margt sér til ágætis, — eins og að mjólkur-
bú þeirra væru til fyrirmyndar!
Lestrarsalur British Museum var hans
annað heimili í meira en hálfa öld, frá 1894
til 1948, eða í 54 ár. Og þar vann hann að
skriftum, þýðingum, útleggingum og
fræðagrúski. Hann ferðaðist nokkrum
sinnum um ísland á þessu tímabili, en þar
af er þekktust ferð hans með Collingwood
fyrir aldamót. Collingwood málaði 350
myndir og þeir Jón gáfu út bókina „Píla-
grímsferð til sögustaða Islands“ sem var
ríkulega myndskreytt. Ævisaga dr. Jóns,
Úti í heimi,er býsna sérstæð og skemmti-
leg, en Alexander Jóhannesson háskólar-
ektor ritar formála að henni. Meðal þess
sem gerir hana skemmtilega eru frásagnir
af fundum og samskiptum Jóns við ýmsa
frægustu samtíðarmenn hans víða um
lönd. E.t.v. hefur það verið eins konar
árátta hans að hitta frægt fólk? Við grípum
niður í bók hans á nokkrum stöðum þar
sem segir af slíku.
Jón segir: „Ég var um hríð öll sunnu-
dagskvöld hjá William Morris, skáldinu
mikla, í húsi hans í Hammersmith við
Thames í Vestur-London. Hann hafði þá
oft jafnaðarmenn á fundum hjá sér. Þar
komu ungir menn og framgjarnir, svo sem
Bernard Shaw og W.B. Yeats, skáldið
írska, sem löngu síðar fékk Nóbelsverð-
launin.“
Jón segir að Bernard Shaw hafi verið
kominn á fremsta hlunn með að biðja May
Morris, dóttur Williams, en hafi verið of
feiminn til að geta komið sér að því. Jón
tók að sér að kenna May íslensku, en faðir
hennar lærði íslensku af Eiríki Magnús-
syni í Cambridge. Jón segir einnig frá því
er hann og Shaw þráttuðu á skáldakvöldi
um Ibsen og segir frá fleiri fundum þeirra.
kömmu áður en Jón fór alfarinn til
íslands, á níræðisaldri fór hann til að
kveðja Shaw, sem þá var á u'ræðisaldri.
Jón segir í ævisögu sinni:
„Öldungurinn vaknar eftir miðdegis-
Lcnín, Kropotkin, Bernard Shaw og William Morris. Alla þessa karla hitti Jón og var góðkunningi ílestra þeirra.
30 ÞJÓÐLÍF