Iðnaðarmál - 01.06.1967, Side 13

2. Mesta álag yrði að ná öðru til-
teknu marki (2307 MW).
3. Arleg orkuframleiðsla mætti
ekki vera minni en tiltekið magn
(7200 GWH).
4. Fjárfestingarfé yrði að halda
sig innan ákveðinnar upphæðar.
Valið stóð milli 5 teguda af afl-
stöðvum:
1. Gufuaflstöðva
2. Aflstöðva knúinna sjávarföllum
3. Vatnsaflstöðva án lóna
4. Vatnsaflstöðva með stórum lón-
um
5. Stöðva knúinna af árstraumi án
verulegs falls á vatninu.
Fundið var, hve margar stöðvar
skyldi byggja af hverri gerð, svo að
skilyrðum um orkuframleiðslu yrði
fullnægt og án þess að fjárfestingar-
kostnaður færi fram úr hinu tiltekna
marki. Samanlagður fjármagns- og
rekstrarkostnaður skyldi vera sem
lægstur. Jafnframt var gerð athugun
á því, hver væri arðsemi fjárfesting-
arinnar miðað við mismunandi fjár-
festingarfé. (Marginal Opportunity
Rate).
Endurnýiun tækja
Ein gerð vandamála, sem oft rísa
í rekstri, er, hvenær tímabært sé að
endurnýja tæki, sem tekin eru að eld-
ast. Oft má beita á þessi vandamál
venjulegum hagsýsluaðferðum, en
stundum er erfitt að notfæra sér þær.
0. R. hefur fjallað nokkuð um end-
urnýjunarverkefnin. Sá hlutinn er
venjulega nefndur endurnýjunarfræði
(Replacement Theory).
Aðstæður lýsa sér í stórum drátt-
um þannig, að afköst tækisins eða
þjónusta þess hefur tilhneigingu til
þess að versna með aldrinum, en
kleift er að bæta úr því með ein-
hverjum ráðstöfunum. Vandinn er að
ákveða, hvenær grípa skuli til gagn-
ráðstafana (gera við, kaupa nýtt eða
endurnýja). Hér getur verið um að
ræða vélar, bifreiðir, Ijósaperur eða
jafnvel flugfreyjur eða hjúkrunar-
konur, svo að nokkur dæmi séu
nefnd.
Lítum á ljósaperurnar. Athugun er
gerð á því, hve lengi ljósaperurnar
endast. Þá kemur í ljós, að að meðal-
tali ónýtast t. d. 10% þeirra í fyrstu
vikunni, 25% í annarri vikunni, frá
því að þær voru settar í, o. s. frv.
Það kostar ákveðna fjárhæð, t. d.
10 kr., að endurnýja hverja peru,
sem slokknar, um leið og hún ónýt-
ist. Hins vegar kostar ekki nema 2.50
að endurnýja hverja peru, ef allar
eru endurnýjaðar í senn. Verksmiðju-
stjórnin (ljósameistarinn) stingur
upp á, að allar Ijósaperur séu endur-
nýj aðar með ákveðnu millibili, hvort
sem þær séu heilar eða ekki, og
halda jafnframt áfram að endurnýja
þær perur, sem slokkna þrátt fyrir
þetta, jafnótt og þær ónýtast. Þá vant-
ar að vita, hve langur tími skuli líða
frá einni allsherjar endurnýjun til
hinnar næstu, þannig að heildar-
kostnaður sé sem lægstur.
Rétt eins og ljósaperurnar ónýtast
með aldrinum, hefur einkum kven-
fólk tilhneigingu til þess að hverfa
frá starfi á ýmsum aldursskeiðum,
t. d. vegna giftingar eða heimilisað-
stæðna. Starfsdauði af þessu tagi er
algengur meðal flugfreyja og hjúkr-
unarkvenna. Menntun stúlknanna til
þessara starfa kostar peninga, og að
öðrum kosti getur það verið dýrt að
hafa ekki yfir nægilega mörgum
stúlkum að ráða, þegar á þjónustu
þeirra þarf að halda. Spurningin er,
hve rnargar stúlkur skuli taka til
þjálfunar á ári hverju. Séu teknar of
fáar, standa flugfélögin eða sjúkra-
húsin frammi fyrir því, að ekki sé
hægt að veita þá þjónustu, sem á
þarf að halda. Séu of margar stúlk-
ur menntaðar, hefur verið eytt fé í
menntun, sem ekki nýtist.
Dæmi um endurnýjun hér að fram-
an voru af hlutum, sem ónýttust al-
gjörlega á einhverjum aldri, en mis-
snemma.
Mörg tæki eru hins vegar þannig,
að þau verða úreltari með tímanum
án þess að þau þurfi að ónýtast al-
gjörlega. Þegar tæki eldist, er eðli-
legt, að með vaxandi sliti aukist við-
haldskostnaður, afköst þess fari lækk-
andi og notkunarkostnaður fari
hækkandi, sbr. gamla bíla, sem taka
að eyða meira benzíni. Ný vél er
liins vegar dýr í innkaupi. Að því
kemur þó, að hagstæðara er að kaupa
nýtt tæki og losa sig við hið gamla.
Hvenær er hagstæðasti endurnýjun-
artíminn?
0. R. aðferðir hafa einnig verið
notaðar á þessar gerðir endurnýjun-
arvandamála.
Er dýrt að bíða?
Bið eftir þjónustu er þekkt vanda-
mál á okkar dögum. Viðskiptavinir
bíða eftir afgreiðslu í verzlun eða
pósthúsi, ökumenn bifreiða verða oft
að bíða tækifæris að komast leiðar
sinnar á bílnum, tæki híða viðgerðar-
þjónustu, hráefni bíður þess, að úr
því sé unnið, síldarbátar bíða los-
unar.
Það er sameiginlegt með öllum
biðum, að einhver eining (viðskipta-
vinur, síldarbátur) kemur á þjónustu-
stað til þess að fá þjónustu innta af
hendi. Einingin fær afgreiðslu þegar
í stað, ef enginn annar bíður þjón-
ustu eða er að fá þjónustu innta af
hendi. Annars hverfur einingin (við-
skiptavinurinn) frá eða bíður þess,
að röðin komi að henni.
I þessu sambandi rís vandinn,
hvernig bæta megi afköst þjónustu-
kerfisins. Venjulega er um marga
kosti að ræða til endurbóta og vand-
séð, hver kosturinn sé beztur. Bið
getur verið dýr, ef hún er metin til
fjár. Síldarbátur, sem bíður losunar,
gerir ekki annað á meðan. Hann er
í rauninni aðgerðarlaus sem fram-
leiðslutæki. í stað þess að híða gæti
hann annars verið að veiðum. End-
urbætur á löndunartækni, sem eru
svo fullkomnar, að aldrei komi til
þess, að neinn þurfi að bíða, eru
hins vegar svo dýrar, að slíkt má
telja óviðráðanlegt. Hér verður að
finna þá löndunaraðferð, þær endur-
bætur, sem taka tillit til beggja kostn-
aðarliða. A því hlýtur hagstæðasta
lausn vandamálsins að byggjast. í
nær öllum tilvikum má telja víst, að
það borgi sig, að einhver bið eigi
sér stundum stað. Hve mikil hún
megi eða eigi að vera, verður ekki
sagt að órannsökuðu máli.
Athygli ber að vekja á því, að
IÐNAÐARMÁL
83