Tímarit Máls og menningar - 01.06.1993, Qupperneq 10

ungt skáld lætur vegna einhvers óeðlis
fljóta með í nýfrjálsum flaumi sínum eitt-
hvað í hinum aflagða stíl, óm af fornyrðis-
lagi, lögulega sonnettu eða rétta og slétta
ferskeytlu, þá vekur slíkt jafnan athygli rit-
dómenda sem eitthvað einkennilegt í sjálfu
sér. Smáskrítin tilraun sem að sjálfsögðu
drepur á dreif því sem skáldið orðaði svo
vel í hinum Ijóðunum og ætti umfram allt
að láta eiga sig. Rím og stuðlar hefta nefni-
lega hugsunina svo mikið og bjóða heim
stórhættulegri og óviðráðanlegri sjálf-
virkni. Áður en skáldið veit af kann það að
hafa misst tökin á lífi sínu og ljóði og sogast
ofan í forarpytt hinnar varhugaverðu og
andstyggilegu hagmælsku. Nei, því verður
þess vegna varla haldið fram í fullri alvöru
að á okkar frelsistímum sé það sérlega brýnt
eða þarft að ung skáld fari að leggja eyrun
við einhverju afdönkuðu háttatali.
Nú er ég að vísu sjálfur á þeirri skoðun að
hinn háttbundni bragur eigi eftir að fá sinn
renessans aftur og aftur á komandi áratug-
um og öldum, og eigi eftir að lifa blóma- og
hnignunarskeið innan um og saman við
hefðbundinn (sem hann þá verður orðinn)
nýfrjálsan kveðskap, en um það ætla ég
ekki að fjalla hér, heldur hitt hvort það sé
virkilega rétt að sá kveðskapur sem stund-
um er kallaður formleysa hafi ekkert með
brag og bragfræði að gera.
Hér er að mörgu að hyggja og líklega best
að byrja á því að staldra við sjálft nafnið
sem þarna heyrðist um fyrirbærið: Form-
leysa, það er auðvitað rangt að nota slíkt
orð. Ég ætla ekki að hætta mér langt út í
pælingar um efni og form og þeirra sam-
búðarhætti fyrr og síðar, en auðvitað er það
svo, að allur kveðskapur hlýtur að hafa
eitthvert form, hvort sem það er strangt eða
laust. Menn geta haft þá skoðun eftir atvik-
um að formið sé ljótt, vont, ófullkomið eða
gallað en form hlýtur það samt að vera.
Stundum er greint á milli þessara tveggja
kveðskaparaðferða með því að tala um
bundið form ljóða og óbundið, en slíkt
orðalag er heldur ekki alls kostar heppilegt
þar sem það rekur fleyg á milli þeirra, færir
í raun annað kveðskaparformið yfir í deild
með prósa, sem venjan er að kalla óbundið
mál til aðgreiningar frá bundnu máli sem
yrði þá líklega að skiptast í bundið bundið
mál og óbundið bundið mál. Reyndar minn-
ist ég þess að hafa heyrt Thor Vilhjálmsson
andmæla þessari aðgreiningu og segja sem
svo að hann líti a.m.k. ekki á sinn eigin
prósa sem óbundið mál. Fyrir honum séu
allar bókmenntir sem standa undir nafni
bundið mál. Og maður þarf ekki að lesa
margar blaðsíður af myndríkum og
rytmískum prósa Thors til að skilja það
viðhorf hans. Samt held ég fáum detti í hug
að kalla skáldsögur hans ljóðabækur.
Ríkjandi Ijóðform er venjulega talið af-
leiðing af áðurnefndri formbyltingu og
þegar um hana er rætt er hin slappa sjálf-
virka fjölmiðlamálvenja orðin sú að kenna
hana við Stein Steinarr, en raunar er það
alveg út í hött að eigna honum þá formbylt-
ingu sem fólst í brottfalli ríms og stuðla.
Svo til öll ljóð Steins eru mjög háttbundin,
eins og Kristján Karlsson undirstrikar rétti-
lega í upphafi formála síns að Kvœðasafni
Steins 1964. Og í viðtali við Morgunblaðið
í apríl 1957 segir Steinn sjálfur um Tímann
og vatnið: ,,Hvað viðvíkur hinu ytra formi
þessara ljóða, vil ég gjama taka það fram,
að það er á engan hátt byltingarkennt. Það
er í langflestum tilfellum skilgetið afkvæmi
þeirrar gömlu og góðu klassísku terzínu,
sem ég hélt, að allir könnuðust við.“
8
TMM 1993:2