Tímarit Máls og menningar - 01.06.1993, Page 12

lega engin. Þessi líking er ef til vill langsótt
í heild sinni, en í ljósi þeirra endaloka sov-
étbyltingarinnar sem við höfum öll orðið
vitni að á undangengnum misserum verður
hún að fyrirgefast tradisjónalista sem sér
renessans hefðbundins brags í hillingum.
En hvað sem þessu líður þá held ég það
sé reyndar ljóst að of mikið sé úr því gert
hve formbylting atómskáldanna hafi verið
algjör í byrjun bragfræðilega séð. Á þetta
bendir meðal annarra Sigfús Daðason í
sinni ágætu ritgerð „Til vamar skáldskapn-
um“ sem birtist í 3. hefti Tímarits Máls og
menningar árið 1952. Þar gefur hann
svohljóðandi stöðulýsingu: „Ekkertaf ung-
um skáldum hefur hafnað stuðlum að öllu
leyú, nema Anonymus, hins vegar er allal-
gengt að þau rími ekki.“ Síðan segir svo um
Anonymus í neðanmálsgrein: „Eg verð að
kalla Anonymus ungt skáld, því hann er
ungt afl í bókmenntunum hvort sem hann
er tvítugur eða tíræður í holdinu.“ Síðar átti
eftir að koma í ljós að Anonymus var reynd-
ar enginn annar en Jóhannes úr Kötlum, á
sextugsaldri í holdinu þegar ritgerð Sigfús-
ar birtist, maður sem svo sannarlega varð
ekki sakaður um að forðast stuðla og rím
vegna þess að hann kynni ekki með slíkt að
fara. Að mati Sigfúsar Daðasonar 1952 er
Jóhannes sem sagt sá sem gengur allra
skálda lengst í því að fleygja erfðagóssi í
öskutunnuna.
Þetta er í byrjun sjötta áratugarins og á
þeim sama áratug koma svo einnig fram
með sínar fyrstu bækur þau tvö skáld sem
margir munu telja höfuðskáld vorra tíma,
Hannes Pétursson og Þorsteinn ffá Hamri,
miklir íþróttamenn á hefðbundinn brag
báðir tveir þegar þeir vilja það við hafa.
Stuðlasetningar gætir í nær öllum ljóðum
þeirra beggja þrátt fyrir frjálslegt form og
að minnsta kosti Þorsteinn hefur á seinni
árum gripið æ oftar til ríms á ný.
En þó ég sé nú að benda á þetta, að
formbyltingin hafi í öndverðu ekki verið
eins róttæk og afgerandi hvað bragfræðina
varðar og menn ímynda sér, þá er hitt engu
að síður staðreynd að efúr því sem árin hafa
liðið þá hefur skorist æ meir á þá þræði sem
í upphafi lágu milli strangra og frjálsra
bragforma hvað sem öllum byltingum leið.
Og ég held að þessa sambandsleysis sé
nokkuð víða farið að sjá stað. Maður rekst
mjög oft á stök ljóð og eins heilar bækur
eftir ung skáld sem bersýnilega er heilmikið
niðri fyrir og fá iðulega hugmyndir sem
gætu verið góðar ef ekki kæmi til fullkomið
kunnáttuleysi í því að koma þeim á fram-
færi í ljóði, fullkomið úlfinningaleysi fyrir
brag. Mörg þessara skálda eru haldin þeim
misskilningi að hvað sem er sé hægt að
segja hvemig sem er, í því felist hið
marglofaða frelsi. Þegar allt kemur til alls
hafa þessi skáld kannski náð hinu full-
komna formleysi. Ég held það gæú verið
gott í þessu samhengi að minnast orða
Eliots: „Enginn bragur er frjáls hjá því
skáldi sem standa vill vel að verki.“
Ég er oft að velta því fyrir mér hvað það
nákvæmlega sé sem gerir þessi ljóð svona
vond, hvað það er sem vantar. Stundum er
það ósköp einfaldlega allt, en í mörgum
tilfellum er fjölmargt til staðar en vantar
bara þetta eitthvað, sem stundum er kallað
neisú. Ég hef komist að þeirri niðurstöðu að
það sem oftast skilur milli feigs og ófeigs í
frjálskveðnum nútímaljóðum þeirra skálda
sem þrátt fyrir allt virðast eiga eitthvert
erindi á þrykk sé það hvort viðkomandi
skáld hefur tilfmningu fyrir hrynjandi eða
ekki. Ég er sem sé að halda því fram að
undirstaðan að allri ljóðlist sé hrynjandi og
10
TMM 1993:2