Tímarit Máls og menningar - 01.06.1993, Page 53

Svala Þormóðsdóttir
„ ... stef vakna að nýju“
Um táknræna þætti skáldsögunnar
Grámosinn glóir
\ þessari túlkun á sögu Thors Vilhjálmssonar,Grámosinn glóir, er leitað svara við
spurningum einsog: A hvaða ferðalagi er Ásmundur? Hver er Sólveig Súsanna?
Hvernig tókst henni að fanga Ásmund svona gjörsamlega? Hver segir söguna?
Stuðst er við hugmyndir Roland Barthes um „skrifanlega", móderníska texta,
sem útskýrðar eru stuttlega í inngangi.
I. Lesandinn virkjaður
í bók sinni S/Z' talar franski bókmennta-
fræðingurinn Roland Barthes um tvær teg-
undir texta. Þessar textategundir heita á
frönsku ,,lisible“ og ,,scriptible“ sem kalla
má lesanlega og skrifanlega texta. Þessi
skipting hans snýr bæði að þeim stílbrögð-
um sem beitt er í textanum og að grunnhug-
mynd textasköpunar. Hinn lesanlega texta
kallar hann jöfnum höndum lesanlegan og
klassískan og á hann hér við það sem kalla
mætti ,,hefðbundna“ frásögn — þeas. rök-
ræna frásögn með krónólógíska skipan í
upphaf miðju og endi, einsog algengt var í
bókmenntum fram að síðustu aldamótum
— Barthes tekur sjálfur verk eftir franska
19. aldar rithöfundinn Balzac sem dæmi um
lesanlegan texta. Hinn skrifanlegi texti fær
aftur á móti ekkert annað nafn hjá Barthes,
en það er ekki erfítt að ímynda sér að hér
eigi hann við módemískan texta, þeas. þann
brotakennda stíl sem margir rithöfundar
þessarar aldar hafa notað til þess að tjá
skynjun sína á umheiminum.
Barthes setur þessar textategundir upp
sem andstæður, og það er ekki erfitt að sjá
að hann kann betur við þann skrifanlega:
Lesanlegur texti er línulegur, hann myndar,
einsog áður segir, ákveðna heild með upp-
hafi, miðju og endi. Merking hans er aðeins
ein og liggur hún á yfirborði textans. Hann
er þar af leiðandi endanlegur og lokaður og
býður ekki uppá fleiri en eina túlkun. Skrif-
anlegur texti er hinsvegar það sem Barthes
kallar opinn texta: hann er sem þétt riðið net
merkinga með þúsundir innganga, og þann-
ig eru túlkunarmöguleikar hans óendanleg-
ir. Merkingar hans er ekki hægt að finna
með línulegum lestri, heldur verður lesand-
inn að flökta til og frá í þessum opna texta,
týna upp brot á víð og dreif til þess að geta
púslað saman einhverri heild og þar með
einhverri merkingu, eða túlkun. Hér dugir
TMM 1993:2
51