Tímarit Máls og menningar - 01.06.1993, Síða 55

krefst virkrar túlkunar lesandans til þess að
botn fáist í.
2. Táknrænir þættir sögunnar
Þar sem sakamálasagan er svona auðskilin
mun ég nær eingöngu hér á eftir fjalla um
hina skrifanlegu þætti Grámosans og sýna
hvemig ég virkjaði minn skilning við lest-
urinn á þroskasögu Asmundar.
Ein af þeim aðferðum sem Barthes notar
til þess að greina skrifanlegan og lesanleg-
an texta að, er að skoða það sem hann kallar
táknræna þætti textans. Þessir táknrænu
þættir, sem einungis tilheyra skrifanlegum
textum, einkennast af því að lesandinn
skynjar að það er eitthvað meira á bak við
ákveðnar senur textans en það sem stendur
beint í textanum. Textinn gefur eitthvað í
skyn. Og til þess að skilja þessar duldu
merkingu neyðist lesandinn til að fara fram
og til baka í textanum, fínna brot og setja
textann aftur saman. í eftirfarandi túlkun
minni á Grámosanum mun ég leggja aðal-
áherslu á hina táknrænu þætti sem gefnir
eru í skyn í tengslum við ferðalagið, Sól-
veigu Súsönnu og sögumanninn.
Ferðalagið
Ásmundur fer í ferðalag til prestssetursins
og aftur til baka. Strax í byrjun sögunnar,
og reyndar áður en lesandinn fær að vita um
tilgang ferðalagsins, kemur í ljós að eitt-
hvað alvarlegt og óvænt hefur gerst — les-
andinn skynjar að það er eitthvað meira að
baki þessarar ferðar. Þar segir um Ásmund:
Förunautur minn sagði aldrei neitt. Hve
breyttur hann var frá ferð okkar austur; þá
lék hann á als oddi. Og leit hátt.
. 3
Nú var hann gneypur, þagði.
Hvað gerðist og hví er Ásmundur svo
breyttur? Ásmundur veit að þessi ferð er
farin til þess að dæma í sakamáli. Sam-
kvæmt hugmyndum Ásmundar getur sam-
félagið, og þeir sem eiga að halda uppi
lögum þess og reglum, ekki liðið neitt brot
á Guðs- og mannalögum; uppræta skal ill-
gresið í kristinna manna reit, og kæfa
„hvert afbrot áður en það yrði að faraldri
sem enginn endir yrði á“ (44). Þetta er
leiðarljós Ásmundar eftir lögfræðinámið í
útlöndum. Og þetta vill hann núna, í þessari
frumraun sinni, sýna umheiminum að hann
geti, sýna hvers hann er megnugur eftir
námið. Þessa prófraun stenst hann, þó eng-
inn glæsibragur sé þar á: hann nær aðeins
að knýja fram játningu hjá Sæmundi —
Sólveig fyrirfer sér áður en Ásmundur nær
að yfirheyra hana. Þannig upplýsist alvar-
legasti glæpurinn aldrei: Drap hún bamið
eða fæddist það andvana. En eru þessi rétt-
arfarslegu mistök ástæðan fyrir þeim breyt-
ingum sem á Ásmundi urðu? Varla. Eg tel
að skoða þurfi hinn táknræna þátt sendifar-
arinnar til þess að skilja þá breytingu.
Ásmundur segir um þessa ferð sína:
„Hann var áð vissu leyti sáttur við þessa
sendiför sem varð ekki umflúin.“ (43) Af
hverju verður hún ekki umflúin? Ástæðan
er sú að sendiför Ásmundar er ekki bara að
dæma í glæpamáli og þar með sanna getu
sína sem lögfræðingur, heldur er þetta
þroskaferð frá æskunni, náminu og hinu
ljúfa lífi stórborgarinnar til fullorðinsáranna
þar sem hinn ungi maður verður samþykkt-
ur sem gildur meðlimur í samfélaginu.
Sendiförin er því að nokkru leyti mann-
dómsvígsla, sönnun þess að hann er ekki
lengur óreyndur skóladrengur með höfuðið
fullt af skáldagrillum, einsog faðir hans
kallar það, heldur að hann sé orðinn þrosk-
TMM 1993:2
53