Tímarit Máls og menningar - 01.06.1993, Page 108

velviljaða Guðbrandi, sem ferst, og svo hins
vegar hinum illa Katli sem í sögulok er kannski
eina persónan í sögunni sem ekki hefur beðið
sálarlegt tjón af atburðum hennar. Afinn Geir er
að ýmsu leyti hliðstæða Sigurbjarnar (og
Bjarts!), eins og best sést á því að þeir leika
svipað hlutverk gagnvart Sunnevu. Geir er samt
sterkari, hefurannan bakgrunn en Sigurbjöm og
brotnar ekki við mótlætið. Það er athyglisvert
að þótt Geir sé þessi harðhaus sem erfitt er að
hafa samúð með, er hann sá eini sem Tóti talar
vel um í sínum drungalegu dagbókarfærslum
eftir atburðinn. Kannski vegna þess að Geir er
sá eini sem lætur eins og ekkert hafi gerst,
kemur eins fram við Tóta.Tóti er annars einstak-
lega vel gerð persóna og sannferðug. Unglings-
luntinn og viðkvæmnin koma vel fram og oft
þegar höfundur skýlir sér bak við Tóta blómstrar
húmor sögunnar, sem er mikill þrátt fyrir harm-
rænt eðli hennar og hroðalega atburði.
Eiginkonan Sunneva er mjög mikilvæg pers-
óna og minnir á köflum á rismiklar kvenhetjur
íslendingasagna. Hún er frá upphafi á móti
Vóruhúsinu og draumar hennar og hugleiðingar
eru mikilvægir forboðar hörmunga. Það er
Sunneva sem fyrst hefur orð á því að eiginmað-
ur hennar sé orðinn hættulegur umhverfi sínu
og hún er líka andsnúin byssunni sem Sigur-
björn gefur Ragnari, enda verður hún að lokum
Helga að fjörtjóni. Hún er því eins konar sam-
viska sögunnar, eins og margar kynsystur henn-
ar til foma, og kannski mestur þolandi þegar allt
kemur til alls.
Summa af höfundarverki
Þannig mætti lengi halda áfram að velta vöng-
um yfir persónum og siðferðilegri umræðu
Tröllakirkju, vegna þess að höfundur forðast
einfaldar og ódýrar lausnir í þeim efnum, sem
svo oft hafa riðið raunsæisskáldsögum á slig.
Tröllakirkja er ekki bara mesta verk Ólafs
Gunnarssonar hingað til, heldur finnst mér líka
eins og sagan sé summan af öllu hans höfund-
arverki. í Tröllakirkju er mætt til leiks hin stór-
karlalega aðalpersóna sem rambar á mörkum
hins normala, rétt eins og í Milljón prósent
mönmtm og Heilögum anda og englum vítis.
Hér er heimur geðveikinnar einnig mikilvægur
eins og í Gaga, og líkt og í þeirri prýðilegu
stuttsögu er því lýst í Tröllakirkju hvemig
mistúlkanir á raunveruleikanum og umhverfmu
geta leitt til hörmulegra atburða. Ekki síst má
greina í Tröllakirkju sterk tengsl við Ljóstoll.
Hér, eins og þar, er lýst hinum harkalega heimi,
veröld miskunnarleysis þar sem hinir ungu og
óreyndu verða að gjalda sakleysi sitt dýmm dómi.
Það er dálítið merkilegt að lesa skáldsögu eins
og Tröllakirkju í dag, en tímanna tákn. Fyrir
rúmum áratug hefði hún líklega þótt „gamal-
dags“ í því að vekja upp siðferðileg spursmál og
vera skrifuð í hreinum og klámm raunsæisstíl.
Ólafur hefur hins vegar sýnt það áður að honum
lætur einna best að skrifa í anda hins klassíska
raunsæis, kannski ekki síst vegna þess að eins
og hinir stóm höfundar þeirrar stefnu virðist
hann aðhyllast þá skoðun að rithöfundar eigi að
vera sam viska hverrar þjóðar, skoðun sem sann-
arlega er góðra gjalda verð. Mikilvægast er þó
að Ólafur Gunnarsson gleymir því aldrei að
hann er að skrifa bókmenntir og forðast mjög
farsællega þær djúpu gryfjur freistinga sem
maður ímyndar sér að hljóti að verða á vegi
höfundar með samvisku og meiningar. Þess
vegna hefur honum tekist að skrifa stórt raun-
sæisverk sem um leið em góðar bókmenntir.
Páll Valsson
Hugtakið módernismi
Ástráður Eysteinsson: The Concept of Modemism.
Cornell Universi ty Press, Ithaca & London 1990,267
bls.
I
Þessi bók er doktorsrit Astráðs Eysteinssonar
sem hann varði við Iowa háskóla árið 1987. Það
er á ensku, en hér verða tilvitnanir þýddar.
Svo sem titillinn gefur til kynna er þetta rit
Ástráðs ummódemisma íyrstogfremst umfjöllun
••
106
TMM 1993:2