Fréttablaðið - 26.01.2015, Blaðsíða 13

MÁNUDAGUR 26. janúar 2015 | SKOÐUN | 13
Í DAG
Guðmundur Andri
Thorsson
rithöfundur
Þorrablót er trúarhátíð. Siður-
inn hefur verið rakinn til veit-
ingamannsins og síðar prestsins
Halldórs Gröndal sem rak Naust-
ið á sjöunda áratug síðustu aldar
og hóf þá nýbreytni að bjóða upp
á gamlan íslenskan súrmat undir
þessu nafni; og varð afar vinsælt.
Til eru þeir sem telja þetta allt
saman kænlega markaðssetn-
ingu hjá hinum verðandi klerki.
Aðrir segja að íslenskir stúdent-
ar í Kaupmannahöfn hafi endur-
vakið siðinn á 19. öld.
Það skiptir ekki máli. Þetta
er samverustund á kaldasta og
ónotalegasta tíma ársins, til þess
fallin að láta fólk hafa yl hvert
af öðru – og styrk. Þorrablótið
er haldið til þess að öðlast styrk.
Það er trúarhátíð.
Þorrinn er Morrinn
Þetta er ekki bara eitthvert
partí. Þorrablótið á sér rætur í
forneskju og heiðnum sið. Djúp-
ar rætur, hvað sem kann að líða
klerklegum markaðssetningum.
Eitt og annað í íslenskri menn-
ingu hefur varðveist gegnum
aldirnar. Þannig geymdu lands-
menn sögur af heiðnum goðum
sínum í nokkurs konar pækli
sem Snorri Sturluson útbjó með
Eddu sinni. Þessi hugmynda- og
sagna pækill er skáldamál drótt-
kvæða og rímna síðar meir, kenn-
ingarnar sem vísa iðulega á til-
teknar sögur, einkum af Óðni, og
með þessum hætti héldust þess-
ar sögur í sameiginlegu minni
þjóðarinnar, þar með nokkurs
konar trúariðkun. Hið flókna og
dulráða skáldamál rímnanna er
aðferð við að blóta á laun. Fræði-
menn tala gjarnan um að þetta
sé inntakslaust orðaprjál, en
þá gleymist hitt: að fyrir vikið
geymdust þessar sögur í sam-
eigin legu minni þjóðarinnar.
Þorrablótið er önnur tegund
af menningarleifum. Í forneskju
hefur fólk væntanlega séð fyrir
sér einhvers konar vætt með
þessu nafni. Að vísu er talað
um Þorra sem norskan konung
í Orkneyinga sögu, og hafi verið
sonur Snæs en faðir Góu. En er
augljóslega vættakyns. Aðrir
tengja nafnið við Þór og sjá fyrir
sér að þarna hafi verið um að
ræða Þórsblót.
Og því ekki það? Eins og tíðk-
ast um upprunaleg og sjálf-
sprottin trúarbrögð er hér um að
ræða tákngerving náttúruafla og
Þorrablótið snýst um að blíðka
þau goðmögn sem við heyrum ýla
á glugga dag eftir dag, nótt eftir
nótt. Reynt er að ná eyrum þessa
tákngervings vetrarríkisins, tak-
ast á við hann, fá hann til að lina
tök sín og hverfa á braut. Þorr-
inn er nefnilega Morrinn. Köld og
lamandi ógnarvera sem allt frýs
í kringum. Þess vegna er kvæði
Kristjáns Fjallaskálds, sem við
syngjum enn, Þorraþrællinn –
Nú er frost á Fróni – frásögn af
tilraunum manna til að fá Þorr-
ann til að sjá aumur á sér; „æðr-
ast skipstjórinn“ o.s.frv.
Í seinasta erindinu tekst það:
„Þögull Þorri heyrir / þetta
harmakvein“ og endar á því að
svífa á braut.
Tilvistarleg tjáning
Allt hefur merkingu á Þorra-
blótinu. Það kann að koma manni
spánskt (eða öllu heldur íslenskt)
fyrir sjónir hversu mikil áhersla
er lögð á að neysla matar sé þol-
raun fremur en nautn; að það sé
með öðrum orðum eftirsóknar-
vert að snæða bragðvondan mat,
ólystugan að sjá og óþægilegan í
munni og skola honum niður með
bragðvondum kúmensnafsi; tala
svo hátt og kjamsandi um hversu
gott þetta sé. Þetta er ritúal, og
þekkist svo sem víðar; oft í formi
verulega daunillra osta. Neyslan
skilur sauðina frá höfrunum: mér
er sagt að á tilteknu Þorrablóti
sé talað um „aumingjaborðið“ og
er þá vísað til þess að þar mun
á boðstólum hefðbundinn veislu-
matur; það er að segja, bragðgóð-
ur matur.
Með því að borða þennan mat
sannar maður hollustu sína við
hið séríslenska og finnur til
skyldleika við aðra sem það gera
líka.
Því neyslan er líka tilvistarleg
tjáning, ákveðin tilraun til að éta
sig í sátt við hlutskipti sitt sem
Íslendingur. Það að leggja sér
til munns súrmat og skola niður
með snafsi er ígildi þess að fara
út í snjóbyl léttklæddur og standa
þar keikur og bjóða veðrinu byrg-
inn. Maður undirgengst þolraun
og komist maður frá henni án
þess að bregða sér eða kúgast
er maður jafnframt hertur og
reiðubúinn að takast á við frek-
ari raunir. Maður mætir Þorra og
horfist í augu við hann án þess
að hvika.
Þorramaturinn er ekkert eins
og hver annar matur heldur er
hann þrunginn merkingu, rétt
eins og í öðrum trúarathöfnum.
Jafnvel mætti segja að súrmat-
urinn sé nokkurs konar obláta
Íslendinga. Þar snæðir Íslend-
ingurinn sauðkindina, sinn þús-
und ára förunaut í þessu landi,
hann snæðir Íslands þúsund ær.
Og hann leggur sér sauðkindina
til munns í nokkurs konar mynd
ódauðleikans; því súrmaturinn
geymist út í hið óendanlega.
Og samt er Þorrablótið um leið
hið íslenska karnival. Þegar borð-
haldið er um garð gengið með til-
heyrandi ánægjukjamsi og heit-
strengingum um hvílíkt lostæti
þetta sé er yfirleitt farið með
gamanmál og þar er einatt gert
grín að mikilsháttar persónum
í samfélaginu – oftast í formi
brags sem allir kyrja saman.
Karlar – oft í valdastöðum í við-
komandi samfélagi – koma líka
fram í kvenmannsklæðum, dilla
sér og skrækja, en viðsnúningur
á hefðbundnum kynhlutverkum
og valdahlutföllum er einmitt
helsta einkenni karnivalsins. Slík
gleði eykur enn á samkenndina
og þá tilfinningu viðstaddra að
eiga eitthvað mikilsvert saman
og engin ástæða sé til að láta bug-
ast af ótíð og kulda.
Þetta er samveru-
stund á kaldasta og
ónotalegasta tíma ársins, til
þess fallin að láta fólk hafa
yl hvert af öðru– og styrk.
AF NETINU
Fyrirmyndarskóli
Um tíma gekk lím-
faraldur yfir skólann,
þ.e. nokkur hópur
nemenda var að sniffa
lím. Þetta komst í
blöðin og hömlur voru
lagðar á sölu Aurora-módelalíms.
Þá svissuðu sumir yfir í kveikjara-
bensín. Í kjallara skólans starfaði
skátafélag. Í skátaútilegum fékk
maður alls kyns óhefðbundna
fræðslu.
Eftir því sem ég kemst næst er
starfsemi Hagaskóla algjörlega til
fyrirmyndar nú– eins og sunnu-
dagaskóli miðað við það sem ég
upplifði.
Kannski er það röng líking, því
líklega er skólinn laus við þá
stóreinkennilegu kristindóms-
fræðslu sem þá tíðkaðist. Þess
utan á ég góðar minningar úr
Hagaskóla, þótt ég geti seint talist
fyrirmyndarnemandi
http://www.eyjan.pressan.is/
silfuregils
Egill Helgason fj ömiðlamaður
Fylgdu okkur á facebook.
facebook.com/kiamotorsisland
ASKJA · Krókhálsi 11 · 110 Reykjavík · 590 2100 · askja.is
Viðurkenndur sölu- og þjónustuaðili KIA á Íslandi.
Kia Rio bíður þín í Öskju, Krókhálsi 11. Komdu og prófaðu, við tökum vel á móti þér.
Nútímatækni og hönnun hafa ekki einungis skilað kraftmiklum gæðabíl heldur
er hann líka einn sparneytnasti dísilbíll í heimi — eyðir um 3,6 l/100 km í
blönduðum akstri. 7 ára ábyrgð fylgir nýjum Kia Rio sem gildir til ársins 2022.
Kia Rio LX 1,1 — dísil, beinskiptur.
Verð frá 2.550.777 kr.
Eða 37.777 kr. á mánuði í 84 mánuði*
*Mánaðarleg afborgun miðast við 10% útborgun og bílalán til 84 mánaða.
Bílalánstölur eru viðmiðunarverð og geta breyst án fyrirvara.
Þorrablótið
Þöggunin á RÚV
Hvernig getur það
verið að RÚV beiti
þöggun þegar kemur
að Gunnari Nelson og
þeirri íþrótt sem hann
stundar?
Þetta er orðin ein
vinsælasta íþrótt veraldar og fleiri
þúsundir manna og kvenna mæta
um hverja helgi allt árið um kring
út um allan heim til þess að hvetja
sitt fólk áfram.
http://www.pressan.is/pressu-
pennar/Lesa_Bubba/
Bubbi Morthens tónlistarmaður
0
3
-1
2
-2
0
1
5
2
3
:5
4
F
B
0
5
6
s
_
P
0
5
3
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
4
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
0
4
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
5
6
s
_
P
0
1
3
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 1
7
7
D
-A
5
F
C
1
7
7
D
-A
4
C
0
1
7
7
D
-A
3
8
4
1
7
7
D
-A
2
4
8
2
8
0
X
4
0
0
3
B

F
B
0
5
6
s
_
2
5
_
1
_
2
0
1
5
C
M
Y
K