Dagblaðið Vísir - DV - 23.01.2009, Blaðsíða 33

föstudagur 23. janúar 2009 33Helgarblað
É
g hef fengið mikil við-
brögð, hvort sem er í formi
símtala, sms-skilaboða eða
tölvupósts. Þar er annars
vegar verið að þakka mér
fyrir erindið og hins vegar er fólk að
lýsa yfir undrun sinni á því að svona
vinni og virki kerfið raunverulega. En
mest er þó fólk að lýsa yfir aðdáun
sinni á þeim kjarki sem það telur að
ég hafi sýnt þarna,“ segir Sigurbjörg
Sigurgeirsdóttir stjórnsýslufræðing-
ur.
Sigurbjörg er ein þeirra sem fluttu
erindi á borgarafundinum í Háskóla-
bíói í síðustu viku og vakti það mikla
athygli. Þar sagði hún meðal annars
að Guðlaugur Þór Þórðarson heil-
brigðisráðherra hefði verið búinn að
ákveða að ráða Steingrím Ara Arason
sem forstjóra Sjúkratryggingastofn-
unar, áður en starfið var auglýst. Sig-
urbjörg var ráðgjafi í heilbrigðisráðu-
neytinu þegar starfið var auglýst.
Í febrúar í fyrra gekk Sigurbjörg á
fund Guðlaugs til að segja honum að
hún hefði áhuga á starfinu og teldi sig
ágætlega hæfa til verksins. Að hennar
sögn brást hann hinn versti við.
„Hann öskraði „Nei, nei, nei“ og
sagðist ekki hafa hug á að koma á
„einhverri glamúr-þekkingarstofn-
un“,“ lýsir Sigurbjörg. „Ég hafði aldrei
upplifað svona áður og því brá mér
auðvitað mjög við þessi viðbrögð.
En ég er komin yfir fimmtugt og er
búin að sjá og upplifa eitt og annað
þannig að ég hélt alveg ró minni. Ég
beið bara uns ráðherrann róaðist. En
það var greinilegt á þessu að hann
var með allt aðra hugmynd um þetta
starf en ég.“
Sökuð um lygi
Hugmyndin var að ráða fyrrnefndan
Steingrím Ara í starf forstjóra Sjúkra-
tryggingastofnunar og að sögn Sig-
urbjargar kom það skýrt fram í máli
Guðlaugs. Heilbrigðisráðherra sagði
í samtali við DV í síðustu viku að lýs-
ing Sigurbjargar á fundi þeirra væri
„ekki í neinum takti við raunveruleik-
ann“, né hefði hann nokkurn tímann
„tryllst við hana“.
Spurð hvort hún túlki orð ráðherra
ekki á þann veg að hann sé að saka
hana um lygi segist Sigurbjörg hljóta
að gera það. „Geturðu ímyndað þér
að hann hefði sagt eitthvað annað?
Auðvitað ber ráðherra svona af sér.
Ég átti ekkert von á öðru en að hann
myndi neita. En ætlunin var ekkert
að fara í einhverja rimmu við Guð-
laug. Það sem ég var að gera í mínu
erindi var að sýna hvernig það gerist
innan stjórnsýslunnar þegar stefna
fer úrskeiðis þegar menn ætla sér
eitthvað annað en ákveðið var í upp-
hafi. Stefnan var yfirtekin. Viðtalið
um starfið var bara einn þáttur í því
ferli. Fyrir mér er þessu málið lokið
og ég verð að segja eins og er að mið-
að við áform og áherslur ráðherrans
er Steingrímur réttur maður í starfið
en ekki ég.“
Ráðherrann fór af leið
Stefnan sem Sigurbjörg talar um
var mörkuð í stefnuyfirlýsingu ríkis-
stjórnarinnar og fól í sér kerfisbreyt-
ingar innan heilbrigðiskerfisins með
setningu laga um sjúkratryggingar og
stofnun Sjúkratryggingastofnunar.
Sigurbjörg er hugmyndafræðingur
þeirra stefnumótunar og kynnti hana
fyrir báðum stjórnarflokkunum fyrir
kosningarnar 2007. Hún segist svo á
þessum tímapunkti hafa farið að átta
sig á að ráðherra ætlaði sér í aðra átt
með verkefnið.
„Mér virtist sem yfirlýst stefna
ríkisstjórnarinnar væri að fara eitt-
hvað af leið og þóttist sjá að þarna
væri verið að snúa frá þeirri hug-
myndafræði sem býr að baki hinni
upprunalegu stefnu. Það kemur svo
betur í ljós þegar farið er að semja
frumvarpið. Hugmyndafræði stefn-
unnar boðar mjög skipulagða vinnu
og gagnsæi í framkvæmd opinberrar
stjórnsýslu. Eitt af því sem í því felst
er að kostnaðargreina heilbrigð-
isþjónustuna og geta sýnt fram á
hvernig staðið er að samningum um
heilbrigðisþjónustu, ákvörðunum
um magn, gæði og kostnað þjónust-
unnar og vali á viðsemjendum. Þetta
er það sem er kallað „accountabil-
ity“, það er að stjórnvöld geti með
sýnilegum hætti staðið skil á fram-
kvæmdinni gagnvart almenningi
sem borgar brúsann.“
Líkist einakvæðingu bankanna
Sigurbjörg líkir þessari stefnubreyt-
ingu við það sem gerðist í lok ferilsins
við einkavæðingu bankanna. „Þessi
saga á því heldur betur erindi við fólk
í dag til að sýna hvernig hlutirnir geta
farið öðruvísi en menn ætla ef það er
ekki nægilega góð stýring og stjórn-
un á verkefninu. Stóru skilaboðin í
þessu eru því að íslenska stjórnsýsl-
an þarf meiriháttar umbætur. Það
þarf að gera mjög miklar breytingar á
henni til að koma henni í það form að
hægt sé að halda vel utan um stjórn-
un stefnumótunarvinnunnar.“
Sigurbjörg vill taka fram að sam-
skiptin við Guðlaug hafi almennt ver-
ið jákvæð og góð. „Hann er léttur og
hláturmildur. Hann hefur á vissan
hátt þægilega nærveru og við áttum
mjög góð samskipti,“ segir Sigurbjörg.
„Hann hefur mjög ákveðna og skýra
sýn á það hvernig hann vill sjá hlut-
ina, er þar mjög fylginn sér og vinnu-
samur. Guðlaugur fann hins vegar
ekki upp ráðherrastjórnsýsluna. Hún
er til staðar og hann nýtir hana vel til
að koma sínum áherslum fram.“ Þó
að uppákoman á fundi þeirra í febrú-
ar hafi komið Sigurbjörgu á óvart
breytti það engu um hennar vinnu að
málinu í framhaldinu, né um sam-
skipti þeirra almennt.
Ágreiningur um jöfnuð
Í erindi Sigurbjargar kom einnig
fram að Guðlaugur hefði unnið gegn
því af „mikilli hörku“ að inn í laga-
frumvarpið um sjúkratryggingar yrði
sett sú klausa að „allir landsmenn
skyldu hafa jafnan aðgang að heil-
brigðisþjónustu óháð efnahag“. Að-
spurð hvort hún telji að Guðlaugur
sé hreinlega á móti jöfnum aðgangi
landsmanna að heilbrigðisþjón-
ustu segir Sigurbjörg tilganginn með
þessum þætti sögunnar ekki að reyna
að skilja skoðanir Guðlaugs, „held-
ur benda á hversu veik tengslin eru
milli stefnuyfirlýsingar ríkisstjórnar-
innar og þeirrar stefnumótunar sem
á sér stað síðar innan ráðuneyta, að
það skuli vera hægt að skapa ágrein-
ing um þvílíkt grundvallaratriði eins
og jöfnuð síðar í ferlinu. Vandamálið
hér er ráðherraræði.
Þarna átti heilbrigðisráðherra
að vera að framkvæma stefnu sem
byggðist á samkomulagi tveggja
flokka í ríkisstjórn. Það vekur spurn-
inguna hvort ekki þurfi með einhverj-
um hætti að draga úr ráðherraræðinu
til að auðvelda stefnumótun þvert á
skipulag ráðuneyta.“
Sigurbjörg bætir við að frumvarp-
ið hafi þrátt fyrir þetta verið afar vel
unnið. „Þetta var mjög gott frumvarp,
enda frábærir starfsmenn í ráðuneyt-
inu, aldeilis frábærir lögfræðingar. Ég
tel lögin því mjög góð en nú reynir á
hvort framkvæmdin fylgi lögunum og
þeim anda laganna sem kemur mjög
vel fram í greinargerðinni með frum-
varpinu.“
Óttaðist um stefnubreytinguna
Frumvarpinu var frestað í maí í fyrra
og það var ekki samþykkt fyrr en í
september. Sigurbjörg kveðst hafa
verið farin að óttast í millitíðinni um
þá stefnubreytingu sem hafi átt sér
stað og skrifaði í því sambandi tvær
greinar sem birtust í Morgunblaðinu
og Fréttablaðinu í haust.
„Þegar eitt ár var liðið frá því ríkis-
stjórnin tók til starfa var ekki byrjað að
undirbúa vinnu við kostnaðargrein-
ingu fyrir heilbrigðisþjónustuna. Það
er eitt af því fyrsta sem kemur fram
í stefnulýsingunni. Og um sumarið
gekk mjög illa að hefja þá vinnu. Mér
sýnist því flest allt benda til þess að
það eigi að bjóða út og semja áður en
búið er að kostnaðargreina. En þetta
á að vera öfugt, kostnaðargreina fyrst
og semja svo. Í því felst styrking á
kaupendahlutverki ríkisins í heil-
brigðisþjónustu,“ segir Sigurbjörg al-
varleg á svip.
Kvíðinn breyttist í reiði
Mikla athygli vakti þegar Sigurbjörg
greindi frá því á borgarafundinum
að hún hefði fengið skilaboð frá ein-
um ráðherra í ríkisstjórninni þar
sem henni var ráðlagt að tala var-
lega á fundinum. Fundargestir í Há-
skólabíói kölluðu þá eftir svörum um
hvaða ráðherra þetta hefði verið. Sig-
urbjörg svaraði því ekki á fundinum
en talið var að hún ætti við Guðlaug
Þór og að um hótun hefði verið að
ræða.
Daginn eftir sendi Ingibjörg Sól-
rún Gísladóttir utanríkisráðherra svo
frá sér yfirlýsingu þar sem hún lýsti
því yfir að það hefði verið hún sem
hafði samband við Sigurbjörgu og
beðið hana um að tala af varfærni á
fundinum, starfsheiðurs síns vegna.
Spurð hvernig Sigurbjörgu hafi orð-
ið við þegar hún fékk skilaboðin seg-
ir hún að til að skýra þetta svo vel sé
þurfi að skilja aðdragandann.
„Vinátta okkar Sólrúnar hófst
í London árið 2004, þegar Sólrún
kom þangað til rannsóknar og náms
við Evrópustofnun LSE. Við fundum
strax að við höfðum mjög svipaða sýn
á það hvernig opinber stjórnsýsla þarf
að vera og virka til að tryggja gegnsæi
og auka skilvirkni. Hún kynntist nám-
inu mínu og veit þar með í hverju sér-
þekking mín felst. Þarna náðum við
Sólrún saman og um leið og hún varð
ráðherra bað hún mig um að taka að
mér verkefni í utanríkisráðuneytinu.
Nýtt skipulag alþjóðlegrar þróunar-
samvinnu Íslands þar sem þessi ráð-
herra er nú að láta innleiða ákvarð-
anatöku- og stefnumótunarkerfi er
afrakstur þeirrar vinnu.
Þegar ég hafði ákveðið að vekja
opinberlega athygli á því hvernig nú
er að fara fyrir stefnu ríkisstjórnar-
innar í heilbrigðismálum gerði ég
mér fulla grein fyrir áhættunni, enda
hef ég aldrei kviðið eins mikið fyrir
neinni ræðu sem ég hef flutt. Þegar
ég fékk hringinguna þarna síðdegis
á mánudeginum, nokkrum klukku-
stundum fyrir borgarafundinn, og
mér færð skilaboðin frá Sólrúnu án
þess að geta rætt við hana milliliða-
laust, breyttist sá kvíði í mikla reiði.“
Ógnin kom ekki frá Ingibjörgu
Og Sigurbjörg heldur áfram. „Mér var
þó alveg ljóst að vinurinn, Sólrún, var
þarna fyrst og fremst að vara mig við
með velferð og framtíðarhagsmuni
mína í huga. Hún treystir fagmennsku
minni og veit ennfremur hvað hef-
ur hvílt þungt á mér eftir komu mína
til landsins. Mér var líka ljóst að Sól-
rún sem ráðherra hefur fengið þá yf-
irsýn og reynslu í pólitíkinni innan
ríkisstjórnarinnar að hún veit hvað er
mögulegt og hvað ekki. Sú ógn sem
ég fann í þessari viðvörun kom ekki
frá Sólrúnu heldur þeirri staðreynd
að á meðan Sjálfstæðisflokkurinn er í
ríkisstjórn eru líkur mínar á starfi fyr-
ir ríkisstjórnina svo gott sem engar.
Nema þá aðeins fyrir tilstuðlan vin-
arins Sólrúnar, en þá getur ráðherr-
ann Sólrún lent í vanda eins og dæm-
in sanna. Þannig er þessu varið hér á
Íslandi. Ég hef sótt um tvær leiðandi
stöður í stjórnsýslu velferðarmála þar
sem sjálfstæðismenn réðu ferðinni.
Það að þeir réðu viðskiptafræðing og
hagfræðing í stöðurnar má skilja sem
yfirlýsingu um það hvernig þeir líta á
velferðarmál og framtíðarsýn í þeim
málaflokki.“
Barátta með áhættu
„Fyrir mig var annaðhvort að láta
undan þessari ógnun og láta vonleysi
ná tökum á mér eða skora þessar að-
stæður á hólm og berjast með allri
þeirri áhættu sem það hefur í för með
sér fyrir mig,“ segir Sigurbjörg.
„Í fyrsta lagi vil ég sem hugmynda-
fræðingurinn að baki þeirri stefnu
sem birtist í lögum um sjúkratrygg-
ingar þvo hendur mínar af fram-
kvæmdinni. Í öðru lagi met ég að-
stæður í þjóðfélaginu núna svo að
þjóðin sé að vakna til vitundar um að
það ástand sem nú hefur skapast má
rekja til mistaka í stefnumótun rík-
isstjórnarinnar er hún einkavæddi
bankana á sínum tíma. Slík mistök
mega ekki endurtaka sig í heilbrigð-
ismálum.
Þó viðvörun sé sett fram af velvild
geta áhrifin verið þau sömu, þöggun
og höfnun á gagnrýnni hugsun sem
vissulega slævir manns eigin fagþró-
un og hamlar almennri framþróun.
Þessi orð mín á fundinum vilja menn
svo túlka á alls kyns vegu, en það er
nú oft þannig að sérhver túlkun segir
oft meira um túlkandann en það sem
hann telur sig vera að túlka.“
Vinátta þeirra Ingibjargar Sólrún-
ar stendur enn að sögn Sigurbjargar,
þrátt fyrir þessa uppákomu. „Já, já,
við töluðum okkur út úr þessu eins
og við höfum talað út um ýmis mál.
Enda er Sólrún kona sem er vön að
taka á ýmsum málum.“
Félagsráðgjafi frá Litlu-Fellsöxl
En hver er Sigurbjörg Sigurgeirsdótt-
ir, þessi kona sem allt í einu skýtur
hér upp kollinum í umræðunni nú á
þessum miklu umrótatímum í þjóð-
félaginu?
Sigurbjörg er fædd á Litlu-Fells-
Framhald á
næstu opnu
„Sú ógn Sem ég fann í
þeSSari viðvörun kom
ekki frá Sólrúnu held-
ur þeirri Staðreynd að
á meðan Sjálf-
StæðiSflokkurinn er
í ríkiSStjórn eru líkur
mínar á Starfi fyrir
ríkiSStjórnina Svo
gott Sem engar.“
Sigurbjörg og prófessor Robert Wade Hittust fyrst
á lóð skólans þar sem sigurbjörg var í námi og robert
kennir. „Við höfum aldrei skilgreint okkur sem par. Þetta
er bara svona frjálslegt nútímasamband sem kemur
ágætlega til móts við þarfir okkar beggja.“
MYND GuNNaR GuNNaRSSoN
Bjóst við neitun „auðvitað ber ráðherra svona af sér.
Ég átti ekkert von á öðru en að hann myndi neita,“ segir
sigurbjörg um viðbrögð heilbrigðisráðherra við frásögn
hennar af fundi þeirra.
MYND GuNNaR GuNNaRSSoN
„þetta var eitthvað
Sem ég hafði aldrei
látið hvarfla að mér
að gæti hent hann.
þetta var mjög erfið
og martraðarkennd
upplifun.“