Dagblaðið Vísir - DV - 11.11.2009, Síða 18

Miðvikudagur 11. nóvember 200918 Bækur
Ég þurfti að byrja tvisvar á nýjustu bók Gyrðis Elías-
sonar, smásagnasafninu Milli trjánna, áður en ég náði
að halda mér við efnið. Ástæðan er líklega sú að heim-
ur Gyrðis: rödd hans, stíll og efnistök, er svo sérstakur,
svo ekki-alveg-af-þessum-heimi, að erfitt getur verið að
stökkva frá því að lesa hrunsfréttirnar í dagblöðunum
og yfir í þennan furðulega sagnaheim. Sjálf segist ein af
persónum Gyrðis í sögunni sem bókin heitir eftir hafa
lesið það einhvern tímann að það að lesa blöðin á hverj-
um morgni væri hliðstæða þess að „taka eitur á fastandi
maga“. Ætli eitrið sem Gyrðir nefnir geti því ekki með-
al annars haft þau áhrif að lesandinn verður ekki eins
móttækilegur fyrir skáldskap hans? Sagnaheimur Gyrð-
is getur þá kannski virkað sem móteitur gegn raunveru-
leikanum í dagblöðunum. Mörgum hér á landi, líkt og
mér, veitir örugglega ekki af slíku afdrepi á bók í dag.
Bók Gyrðis er safn 47 smásagna – eiginlega frekar ör-
sagna, smámynda eða innlita – þar sem kennir ýmissa
grasa eins og gengur. Milli trjánna er töluvert lengri en
flestar aðrar bækur hans. Bókin ber mörg af helstu höf-
undareinkennum Gyrðis: furðuleg atvik í hversdagsleik-
anum, texta sem er ákaflega vel meitlaður, fágaður og
vel unninn og svo hefur hann alveg undraverðan hæfi-
leika til að búa til eftirvæntingu og spennu með því að
gefa eitthvað til kynna í fáum orðum, segja ekki alla sög-
una, heldur láta lesandann hugsa í eyðurnar. Gyrðir er
maður sem stendur með bók, opnar hana á einni blað-
síðu, segir: „Sjáðu...“, og lokar henni svo strax aftur áður
en maður hefur náð að átta sig alveg á því sem er í gangi.
Hann skilur mann svo eftir fullan af undrun og hugsun-
um um það sem maður sá glitta í á blaðsíðunum.
Eitt fannst mér þó strax vera augljóst í bókinni: Hún
er ekki eins ljóðræn og margar af fyrri bókum Gyrðis, til
að mynda smásagnasafnið Trésmíði í eilífðinni þar sem
jarðtengingin er minni. Í þeirri bók fannst mér stund-
um eins og textinn væri fullháfleygur. Ég fékk ekki þá
tilfinningu þegar ég las þessa bók hans: Hér er Gyrðir
nær jörðinni þó þessi bók sé auðvitað skrítin og sérstök
líkt og allar hans bækur. Hún er mennskari, jarðnesk-
ari en sum af hans fyrri verkum, og stíllinn er knappari,
einfaldari. Þetta er þroskamerki að mínu mati: Gyrðir er
kominn nær kjarnanum - líkt og Laxness sem fór með
aldrinum frá því að skrifa háfleyga drullumallið í Vefar-
anum og yfir í dýrðina í Sjálfstæðu fólki. Hann hefur náð
að þróa og fara enn lengra með sína einstöku og per-
sónulegu sýn á lífið og tilveruna.
Fljótlega fór ég líka að hugsa að sögurnar minntu mig
sumar hverjar á bandaríska smásagnahöfundinn Raym-
ond Carver. Svo stuttar, og á tíðum kaldar, eru setning-
arnar auk þess sem aðall þeirra beggja er að koma les-
andanum á óvart með því að brjóta hversdagsleikann
upp með sérstæðum aðstæðum og athöfnum, oft á tíð-
um myrkum, þar sem hrært er upp í veruleika mannsins
og sýn lesandans á hann. Yfirleitt gerist þetta með þeim
hætti í sögum Gyrðis að einhver missir stjórn á sér.
Gyrðir segir okkur til að mynda sögu af manni sem
situr í kjallaranum hjá sér, reykir og skýtur rottur með
loftbyssu, áður en hann gerir það við kvikindin sem síst
skyldi. Í sögunni „Síðusári“ segir hann okkur svo frá
manni sem laumast til að skera blaðsíðurnar úr bókum
vinar síns og stinga þeim vasann á meðan hann er þar í
heimsókn. Hvernig bregst bókelskandi maður eiginlega
við slíku? Ein sagan fjallar svo um mann sem allt í einu
ákveður – væntanlega í óráði – að losa sig við hendur
sínar. Og alltaf skilur Gyrðir mann eftir í lausu lofti, út-
skýrir ekkert af hverju þessir einkennilegu atburðir eiga
sér stað, hvað söguhetjunum gengur eiginlega til.
Þetta gerir hann líka að óþægilegum höfundi og trufl-
andi, þó bækur hans virðist kannski vera stilltar á yfir-
borðinu: Hann lætur fólk gera fáránlega hluti, breyska
hluti, hluti sem við höfum jafnvel sjálf velt fyrir okkur
einhvern tímann. Gyrðir er hins vegar ekki óþægileg-
ur höfundur í sama skilningi og til dæmis Charles Buk-
owski eða Mikael Torfason, hann er ekkert að nudda les-
andanum upp úr sora með grafískum lýsingum: Gyrðir
er ekki höfundur sem treður neinu í andlitið á lesandan-
um á mjög afgerandi hátt. Truflun persóna og smásagna
Gyrðis er ísmeygilegri en það – orðið „ísmeygilegur“ er
notað um fyndni Gyrðis á kápu bókarinnar þó persónu-
lega verði ég að viðurkenna að mér finnst Gyrðir voða-
lega lítið fyndinn.
Þetta einkenni á sögum Gyrðis tvinnast svo oft á tíð-
um saman við heimspeki- og tilvistarlegar spurningar
sem legið geta til grundvallar þessum hugsunum og
stundum gjörðum þeirra persóna sem hann skapar, líkt
og sést í mörgum af sögunum. Ætti ég að vinna sjálf-
um mér mein? Ætti ég að skaða annan mann út af ein-
hverju? Af hverju og hvaða afleiðingar hefur það fyrir
mig og mitt líf að vilja alltaf vera einhvers staðar annars
staðar en þar sem ég er? Gyrðir vinnur því með marg-
ar af stóru spurningunum í bók sinni, hvort sem það er
meðvitað eða ekki, og býr til ramma utan um þær þar
Lágstemmd, truflandi mennska
SmáSögur:
Gyrðir Elíasson Hefur „undraverðan hæfileika
til að búa til eftirvæntingu og spennu með því að
gefa eitthvað til kynna í fáum orðum.“
Milli trjánna
gyrðir ElíassonMyrkara og
jarðneskara
verk en marg-
ar aðrar bækur
Gyrðis. Tví-
mælalaust eitt
af hans bestu
verkum til
þessa.
Útgefandi: uppheimar
H
V
êT
A
ÊH
ò
S
I
/
S
êA
Bókaútgáfan Opna - Skipholti 50b - 105 Reykjavík - sími 578 9080 - www.opna.is
Bók og hljómdiskur
sem koma
skemmtilega á
óvart!
Vertarnir úr Tjöruhúsinu á Ísafirði
eru á suðurleið með saltfiskkrásir
sínar! Byggðasafn Vestfjarða blæs
því til veislu í Sjóminjasafninu
Víkinni við Grandagarð n.k.
laugardag kl. 18.30.
Saltfisksveit Villa Valla og Jóhanna
V. Þórhallsdóttir krydda réttina
með tónlist sinni og leika fyrir
dansi að mat loknum.
Miðaverð á þessa einstöku
skemmtun er 5500 kr.
Miðasala og borðapantanir í
síma 517 9400.