Dagblaðið Vísir - DV - 11.04.2011, Blaðsíða 22

22 | Úttekt 11. apríl 2011 Mánudagur
Tímaritið Time drap nýlega á sögu
spænskrar konu að nafni Pilar Ma-
roto. Pilar missti son sinn nýfæddan
fyrir fjórum áratugum og fær enn tár
í augun þegar hún hugsar um hann.
Hún man, eins og gerst hefði í gær,
þegar hún leit hann fyrst, í apríl 1972,
og heyrði hann gráta fyrsta sinni. Pil-
ar er einnig í fersku minni þegar henni
voru færð þau tíðindi að sonur hennar
hefði dáið.
Í síðasta mánuði stóð Pilar fyrir
utan þinghús Spánar í þeirri von að
einhver tæki loks alvarlega fullyrðing-
ar hennar um að sonur hennar hefði
ekki dáið – heldur verið rænt fyrir öll-
um þessum árum.
Hinum megin borðsins er Spán-
verjinn Antonio Barroso. Í viðtali við
BBC sagði Antonio að hann hefði
ávallt grunað að ekki væri allt með
felldu hvað varðaði bakgrunn hans.
Hann var 38 ára þegar hann var að
lokum upplýstur um sannleikann við
dánarbeð fjölskylduvinar, segir í Time.
„Ég komst að því að allt mitt líf byggð-
ist á lygi.“
Umræddur dauðvona fjölskyldu-
vinur upplýsti að bæði foreldrar sín-
ir og Antonios hefðu verið ófærir um
að eignast barn og bæði pörin hefðu
keypt barn af nunnu fyrir „hærri upp-
hæð en sem nam íbúðarverði“.
Fortíðin og friður framtíðar
Sagan og fortíðin eiga, nánast und-
antekningarlaust, til að bíta í skottið
á okkur. Litlu skiptir hvort um er að
ræða sögu einstaklinga eða tímabil í
sögu þjóða. Þess eru mýmörg dæmi
að stríðsglæpamenn síðari heimsstyrj-
aldarinnar, eða styrjalda okkur nær í
tíma, hafi verið dregnir fyrir dómstóla
löngu eftir að viðkomandi héldu að
þeir væru hólpnir.
Í einræðis- og harðstjórnarríkj-
um Suður-Ameríku og Evrópu hefur
ekki enn fennt yfir löngu framkvæmd
ódæði þeirra sem eitt sinn sátu við
stjórnvölinn.
Þegar borgara- og lýðræðisleg
stjórnvöld komast síðan til valda virð-
ist sem þeim sé stundum meira um-
hugað um að rugga ekki bátnum, eins
og sagt er, og mælast gjarna frekar til
þess að fortíðin sé tekin í sátt undir for-
merkjum jákvæðrar uppbyggingar og
framtíðarsýnar, í stað þess að fortíðin
sé gerð upp með það að markmiði að
lærdómur verði af henni dreginn. Eft-
ir situr fólk, heilu fjölskyldurnar, með
sárt ennið, fjölda spurninga og fá svör.
Hafa loksins erindi sem erfiði
Nú um stundir er á Spáni verið að sópa
á brott köngulóarvefjum af skítamáli
sem á rætur að rekja til fasistastjórnar
Francos hershöfðingja, Franciscos de
Franco y Bahamonde Salgado-Arajo
y Pardo de Andrade, sem var við völd
í landinu, meira eða minna, frá 1939
til dauðadags árið 1975. Málið varðar
barnsrán sem stunduð voru í valdatíð
hans og hafa komist í hámæli að und-
anförnu.
Sem fyrr segir hafa þeir sem urðu
fyrir barðinu á ógnarstjórn í heima-
landi sínu átt við ramman reip að
draga að leita réttlætis.
Á Spáni hefur orðrómur þess efnis
að börnum hafi verið með skipulögð-
um hætti rænt frá foreldrum í valdatíð
Francos verið lífseigur. Þó var það ekki
fyrr en í síðasta mánuði sem þeir sem
telja sig hafa verið misrétti beittir hvað
það varðar fengu tækifæri til að segja
stjórnvöldum sögu sína. Með vitnis-
burði sínum vilja fórnarlömbin þrýsta
á löggjafarvaldið um að setja lög sem
hugsanlega gætu rétt hlut þeirra og
auðveldað málsókn gegn þeim sem
stóðu að baki barnaránunum.
Skipulögð viðskipti með börn
Antonio Barroso var ómyrkur í máli
í viðtalinu við BBC: „Ég vil komast að
sannleikanum,“ sagði hann, „komast
að því hver ég er og hvaðan ég kem.
Ég vil vita hvað gerðist og að undirlagi
hvers. Og ef refsa þarf fólki, þá verður
svo að vera.“
Þess var skammt að bíða að Anton-
io heyrði af málum af svipuðum toga
og fannst honum sem flest benti til að
um skipulagða verslun með börn hefði
verið að ræða. Hann setti á laggirnar
stuðningshóp í heimabæ sínum, Vil-
anova i la Geltru, og lítið lát var á sím-
hringingum og bréfum frá Spánverj-
um, sem töldu sig vera í sömu sporum
og hann, rigndi inn.
Lítil áhöld virðast vera um rétt-
mæti grunsemda fólksins, enda rennir
saga Spánar stoðum undir þær. Í kjöl-
far borgarastyrjaldarinnar voru börn
tekin af fangelsuðum lýðræðissinnum
og þeim komið í hendur fólks sem var
hallt undir stjórnarhætti Francos.
Allt að 30.000 börn
Sagnfræðingar telja að það hafi verið
hlutskipti allt að 30.000 barna í „hug-
myndafræðilegri hreinsun“ einræðis-
stjórnar Francos.
Enrique Vila, lögfræðingur sem
er Antonio innan handar, kveður svo
sterkt að orði að segja að um hreina
og klára mafíustarfsemi hafi verið að
ræða á sjötta áratug síðustu aldar:
„Peningar urðu markmiðið. Þeir tóku
börn frá hverjum sem var, til að selja.“
Hann dregur þó ekki dul á þá skoð-
un sína að í sumum tilfellum hafi verið
um að ræða börn sem einstæðar kaþ-
ólskar mæður eða vændiskonur skildu
eftir á vergangi, en einnig börn sem
var rænt eftir að læknar höfðu tilkynnt
nýbökuðum mæðrum að börn þeirra
hefðu dáið.
Þess ber þó að geta að engan veg-
inn er loku fyrir það skotið að í ein-
hverjum tilvikum hafi börn í raun dáið,
að um sé að ræða villur í skriffinnsku
eða örvæntingu mæðra, á þeim tíma,
sem voru í áfalli eftir að hafa misst
barn, en vilja nú halda í vonina um að
það sé á lífi. Engu að síður virðist sem
barnarán hafi verið stunduð í valdatíð
Francos.
Hugmyndafræðileg endurhæfing
og kynbætur
Hvað sem öllu öðru líður virðist sem
Spánn sé nú að einhverju leyti reiðu-
búinn til að horfast í augu við sumar
skuggahliðar skeiðs í sögu landsins
sem er ótrúlega nærri okkur í tíma og
rúmi.
Haft er eftir Ricard Vinyes, sagn-
fræðingi við Barcelona-háskólann,
í Time-tímaritinu að svo virðist sem
um hafi verið að ræða barnarán af tví-
þættum toga á Spáni á síðustu öld, og
tíðkaðist hvor fyrir sig á ólíkum tíma-
skeiðum.
Að sögn Ricards var annars vegar
um að ræða barnarán sem voru ekki
einasta samþykkt af Franco heldur
framkvæmd að undirlagi stjórnvalda
með það fyrir augum að „bæta“ hinn
spænska „kynþátt“, og voru þau barns-
rán af pólitískum toga.
Fangelsaðar mæður sviptar
börnum sínum
Í kjölfar sigurs Francos og skósveina
hans í borgarastyrjöldinni var tug-
um þúsunda lýðræðissinna og ann-
arra sem reyndust Franco óþægur
ljár í þúfu varpað í fangelsi. Í fyrstu
var börnum fangelsaðra kvenna kom-
ið fyrir á ríkisreknum stofnunum eða
í klaustrum, en síðan komið í hend-
ur fólks sem aðhylltist gildi sem voru
stjórnvöldum hugnanleg.
„Ríkið áleit að þessi börn þörfnuð-
ust endurmenntunar,“ sagði Ricard.
„Það [ríkið] var í reynd stolt af þessari
viðleitni og upplýsti um árangurinn;
hve mörg börn hefðu verið „boðin vel-
komin“ árlega.“
Pólitík víkur fyrir viðskiptum
Að sögn Ricards var börnunum gert
kleift að breyta nafni sínu þannig að
erfiðara yrði um vik að komast að dval-
arstað þeirra. „Og í bernsku var þeim
sagt að foreldrar þeirra hefðu verið
Barnsrán
og blóm við tómar grafir
n Sögusagnir um barnsrán á Spáni hafa verið lífseigar n Pólitík réð för í valdatíð
Francos en síðar tóku viðskiptahagsmunir við n Nú virðist hilla undir opinbera
rannsókn á barnsránum liðinnar tíðar n Kaupverð barns gat numið verði
íbúðarhúss n Stofnuð hafa verið samtök fyrir fórnarlömbin; foreldra og börn
Kolbeinn Þorsteinsson
blaðamaður skrifar kolbeinn@dv.is
Með barn í fanginu Börnum var rænt nýfæddum af fæðingardeildum.
Carabanchel-fangelsið í Madríd var byggt í valdatíð Francos Börn fangelsaðra
mæðra voru tekin og þau sögð hafa dáið. MyNd ReuteRS
Stofnandi Anadir-samtakanna
Antonio Barroso komst að því að ekki var
allt sem sýndist í fjölskyldu sinni.
einræðisherra Spánar Francisco Franco (t.h.) lagði blessun sína yfir barnarán í
pólitískum tilgangi. MyNd ReuteRS