Dagblaðið Vísir - DV - 30.04.2012, Blaðsíða 18

18 Neytendur 30. apríl 2012 Mánudagur
n Aukaefni má finna í stærstum hluta matvæla í dag n Efnunum ekki flaggað á umbúðum
Aukaefnin eru
falin í atnu
Þ
að er hvorki hægt að segja
með óyggjandi hætti að mat-
væli með aukaefnum eða E-
efnum séu eitruð né fullyrða
að þau séu óholl. Aðalatriðið
er að neytendur geti valið frá vörur
með aukaefnum ef þeir vilja forðast
þau,“ segir Þórhallur I. Halldórsson,
lektor við Matvæla- og næringar-
fræðideild Háskóla Íslands, aðspurð-
ur um hvaða áhrifa aukaefni í mat-
vælum hafi á okkur.
Oftast í óhollum mat
„Almenningur virðist ekki hrifinn af
þessum efnum og telur þau gjarnan
hættuleg. Það má líta á þetta út frá
tveimur pólum. Annars vegar er búið
að prófa þessi efni á dýrum og skoða
hvar eitrunarmörkin liggja, skala
þetta niður og komast að því að efnin
eru í lagi fyrir fólk. Hins vegar er þessi
efni oftast að finna í óhollum mat og
hvort það sé vegna þess að maturinn
er óhollur eða vegna efnanna veit
enginn í raun og veru.“
Það sé einnig erfitt að reikna út
hve mikils af efnunum við neytum
og hvaða áhrif þau hafi. Rannsóknir
sýni til dæmis fram á tengsl á milli
unninnar kjötvöru, sem inniheld-
ur mikið af aukaefnum, og krabba-
meins en ekki sé vitað hvort það sé af
völdum aukaefna eða annarra eigin-
leika matvælanna. „Menn hafa því
óljósa tilfinningu fyrir að þetta sé
ekki sniðugt sem gerir það að verk-
um að framleiðendur eru ekkert að
flagga efnunum á umbúðum, hvort
sem það eru aukaefni eða til dæmis
transfitusýra. Það skrifar enginn að
varan innihaldi transfitusýru heldur
að fitan sé að hluta til hertar jurta-
olíur. Þá er er jurtaolía jákvæða orðið
sem þú átt að bíta á.“
Framleiðendur plati neytendur
Í norska blaðinu Verdens Gang er
rætt um efnin og því haldið fram að
framleiðendur séu í auknum mæli
farnir að taka út E-efnamerkingar í
innihaldslýsingum og setja nöfn á
efnunum í staðinn. Það sé slæmt fyr-
ir neytendur þar sem flestir viti ekki
að um E-efni sé að ræða og að vör-
urnar virðist vera orðnar að mestu
aukaefnalausar. Í blaðinu voru birt-
ar upplýsingar um nokkur aukaefni
í matvælum, hvar þau er að finna og
hvernig á að leita að þeim.
Aðspurður hvort íslenskir fram-
leiðendur blekki neytendur á sama
hátt segir Þórhallur svo vera að vissu
leyti. Oft standi bragðefni eða litar-
efni og neytendur geti því ekki vit-
að um hvaða efni sé að ræða. Hann
bendir á að merkingarkerfið hér á
landi sé galið en nú sé verið að inn-
leiða Evrópulöggjöf. „Þetta er þó í
aðlögunarferli og ég held að menn
séu ekkert að hlaupa upp til handa
og fóta til að skipta út umbúðum og
merkingum. Mér finnst vörur hér illa
merktar almennt.“
Þórhallur segir að þar sem fram-
leiðendur töldu iðnaðarsalt vera full-
gott fyrir neytendur í 10 ár sé eng-
in ástæða til að telja að merkingar á
umbúðum séu betri hér á landi en
annars staðar.
Fersk matvæli best
Hann bendir neytendum á að mat-
vara sem inniheldur efni sem lengir
til dæmis líftíma er ekki sama varan
og hún var upphaflega. Það sé mun-
ur á ferskri vöru og þeirri sem er með
aukaefnum. „Ef fólk vill borða hollan
mat á það að horfa í ferskleikann. Ef
það er búið að eiga við hann, hvort
sem það er með bragð-, litar- eða
rotvarnarefnum getur fólk átt erf-
itt með að greina hvort varan sé góð
eða ekki. Ég vil því benda fólki á að
vera vakandi fyrir þessu,“ segir hann
og ítrekar að hollasti maturinn sé því
ferskvara sem maður eldar sjálfur.
Gunnhildur Steinarsdóttir
blaðamaður skrifar gunnhildur@dv.is
„Menn hafa því
óljósa tilfinn-
ingu fyrir að þetta sé ekki
sniðugt sem gerir það að
Unnin matvæli Eru þau matvæli sem innihalda mest af aukaefnum. Mynd: SigtryggUr Ari JóhAnnSSOn
Þetta eru E-efni
n Á heimasíðu Matvælastofnunar er fjallað um aukaefni og helstu flokka þeirra
Litarefni E 100–E 199 Er bætt í
matvæli til að gera þau girnilegri, bæta
upp litartap sem verður við vinnslu
eða minnka náttúrulegan breyti-
leika, til dæmis mun á sumarsmjöri og
vetrarsmjöri. Sumir telja litarefni óþörf
og villandi fyrir neytendur og hafa
áhyggjur af öryggi efnanna.
rotvarnarefni E 200–E 299
Eru notuð til að bæta geymsluþol
matvæla þar sem aðrar aðferðir eins
og kæling duga ekki til. Notkun þeirra
hefur aukist með meiri fjölbreytni í
matvælaframleiðslu og breyttum
geymslu- og dreifingaraðferðum.
Meðal rotvarnarefna sem geta valdið
óþoli eru bensósýra og bensóöt (E
210–E 219).
Þráarvarnarefni E 300–E 399
Þráavarnarefni draga úr hættu á að
fita og olíur þráni fyrir áhrif súrefnis.
Efnin geta einnig hindrað litabreyting-
ar í afhýddum eða skornum ávöxtum
og grænmeti. Þau sem geta valdið
óþoli ber helst að nefna BHA og BHT
sem hafa númerin E 320 og E 321.
Bindiefni E 400–E 499 Hafa ýmis
áhrif á stöðugleika matvæla og þá um
leið útlit þeirra. Með nýjum reglum er
þeim skipt upp í marga aukefnaflokka
sem skýra tilgang með notkun
efnanna. Hins vegar er hætt við að
neytendur eigi erfitt með að skilja sum
þessara heita þar sem þau eru ýmist
ný af nálinni eða tengd tæknilegum
þáttum í matvælaframleiðslu.
Lyftiefni, sýrustillar og kekkja-
varnarefni E 500–E 599 Lyftiefni
eru efni eða efnablöndur sem gefa frá
sér loft og auka þannig rúmmál deigs,
til dæmis natrón og hjartarsalt.
Bragðaukandi efni E 620-E 625
Hafa áhrif á bragð og stundum lykt.
Hafa ekki sterkt einkennandi bragð
heldur þann eiginleika að geta dregið
fram eða aukið bragðeinkenni mat-
væla. Þriðja kryddið er best þekkta
dæmið en það er natríumglútamat,
einnig þekkt sem MSG eða E 621.
Nokkuð er um óþol gegn MSG og er
vel þekkt að efnið geti valdið bráðum
einkennum þegar það er notað í miklu
magni.
Sætuefni frá E 950 og þar yfir
Sætuefni hafa mikinn sætustyrk og
gefa enga eða mjög litla orku í mat-
vælum. Ein undantekning er E 953 sem
ásamt E 420, E 421 og sætuefnum með
númer E 965–967 mynda flokk efna
sem oft er kallaður sykuralkóhólar. Þau
hafa minni sætustyrk en sykur og gefa
einnig orku, en eru notuð í stað sykurs í
sykurlaust tyggigúmmí, sælgætistöflur
og aðrar vörur til að draga úr hættu á
tannskemmdum.
Passaðu þig á saltinu
n Í Verdens gang eru settar fram upplýsingar um nokkur E-efni og önnur efni sem fram-
leiðendur fela í innihaldslýsingum
Salt
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin leggur til að
daglegur skammtur af salti fari ekki yfir
5 grömm á dag. Of mikil saltneysla getur
aukið blóðþrýsting og hættuna á hjarta-
og æðasjúkdómum. Unnar matvörur
innihalda 70 til 80 prósent af saltneyslu
okkar.
Er í: Brauði, morgunkorni, kjötvöru og
áleggi, snakki, tilbúnum réttum, pítsum,
pakkasúpum og -sósum.
Leitið að: Saltinnihald í matvöru er oft-
ast tilgreint sem Na (natríum) í 100 gr. 1
gramm af salti samsvarar 0,4 grömmum
af natríum. 1 gramm af natríum er 2,5
grömm af salti (NaCl).
Bensósýra
Aukaefni sem er sett í matvæli til að auka
endingartíma þeirra. Sérstaklega ætti
að passa upp á neyslu þess hjá börnum
en dýratilraunir sýna að bensósýra hefur
áhrif og vöxt og þyngd.
Er mest í: Gosi, tómatsósu, sinnepi,
kavíar, sultu og líkum matvörum.
Leitaðu að: Natríumbensóat (E211),
Kalíumbensóat (E212) og Kalsíumben-
sóat (E213).
transfita og hert fita
Transfitan eykur líkur á hjartasjúkdómum
og sykursýki II. Bæði transfita og mett-
aðar fitusýrur auka slæma kólesterólið
(LDL) í blóðinu en auk þess lækkar trans-
fitan góða kólesterólið (HDL).
Er mest í: Þær iðnaðarframleiddar
matvörur sem búast má við að innihaldi
transfitusýrur eru smjörlíki, steikingar-
feiti, djúpsteiktur matur, kex, kökur,
vínarbrauð, poppkorn, kartöfluflögur og
sumar tegundir af sælgæti.
Leitaðu að: Ef eitthvað af eftirtöldu er
nefnt í innihaldslýsingu matvæla þá er
nær víst að varan innihaldi transfitusýrur.
Orðið hert fita (e. hydrogenated fat) í
innihaldslýsingu vörunnar er hins vegar
ekki sönnun þess að transfitusýrur séu í
vörunni. Gera má ráð fyrir að í vöru sem
inniheldur herta fitu sé talsvert magn af
mettuðum fitusýrum.
Upplýsingar að hluta til
frá Lýðheilsustöð