Dagblaðið Vísir - DV - 19.11.2012, Qupperneq 10

Hélt að þetta væri martröð
Þ
egar foreldri horfir á eftir
líkkistu barnsins síns ofan í
gröfina deyr allt innra með
því. Sorgin og sárindin sem
rífa og slíta hjarta og sál
viðkomandi er slík, að ég óska eng-
um þess að þurfa að upplifa það.
Ekki einu sinni mínum versta óvini,
því enginn á skilið þann hryll-
ing að ganga þau myrku göng and-
legra barsmíða og þjáninga sem það
er að missa barnið sitt,“ segir Jack
Hrafnkell Daníelsson faðir tæplega
tvítugs manns sem tók eigið líf á geð-
deildinni á Akureyri í síðasta mánuði.
Hann segir úrræðaleysi stjórnvalda í
málefnum ungs fólks vera áhyggju-
efni. Sonur hans átti við vímuefna-
vanda að stríða og hann hafði reynt
að leita sér hjálpar við því. Hann átti
pantað pláss á Vogi nokkrum dögum
eftir að hann dó.
Vinkona fyrirfór sér líka
„Tveimur dögum áður hafði vinkona
hans tekið sitt eigið líf og í kjölfar-
ið svipti hann sig lífi. Honum fannst
augljóslega að hann höndlaði ekki
lífið eða framtíðina sem beið hans
með öllu því sem þarf til að takast
á við hið daglega líf. Auk þess hafði
hann verið þræll eiturlyfja og áfengis
frá unga aldri,“ segir Hrafnkell. Son-
ur hans hafði áður farið í meðferð
en fallið og reynt sjálfsvíg í kjölfarið.
„Hann var lagður inn á geðdeild og
var á sjálfsvígsvakt. Síðan var hann
færður á almenna deild.“
Þangað var hann fluttur því ekki
þótti ástæða til að vakta hann leng-
ur vegna sjálfsvígshættu. „Það virðist
hafa fengið á hann en hann lét ekkert
uppi um það. Daginn áður en hann
fyrirfór sér þá fór hann með mömmu
sinni í bæinn að versla föt og annað
til þess að hafa með sér suður. Hann
virtist bara vera í góðu jafnvægi, já-
kvæður og tilbúinn til þess að takast
á við þetta. Þá var ekkert sem benti
til þess að það væri neitt að grassera
í honum.“
Hrafnkell hefur mikið velt því fyr-
ir sér eftir lát sonar síns hvort að úr-
ræði fyrir ungt fólk eins og son sinn,
séu næg hér á landi. „Ég velti fyr-
ir mér hvort aukinn niðurskurður í
velferðarkerfinu hljóti ekki að hafa
áhrif. Því miður virðist vera úrræða-
leysi í þessum málum hérlendis.“
Með athyglisbrest og ofvirkni
Sonur Hrafnkels, sem ekki verður
nafngreindur hér af tilliti við aðra
aðstandendur, var ungur greindur
með ofvirkni og athyglisbrest og fann
sig þar af leiðandi ekki alltaf í skóla
að sögn föður hans sem lýsir hon-
um sem einkar atorkusömu barni.
Hrafnkell og barnsmóðir hans voru
skilin og sonur hans bjó hjá móð-
ur sinni, fyrir utan eitt skólaár sem
hann bjó hjá föður sínum. Að sögn
Hrafnkels héldu feðgarnir alltaf sam-
bandi þó að sambandið hefði að-
eins minnkað síðustu árin, bæði
vegna þess að sonurinn var kominn
á unglingsaldur og líka vegna þess
að Hrafnkell bjó erlendis um tíma.
„Skólaganga hans gekk prýðilega
fyrstu árin, hann var bæði næmur og
áhugasamur fyrir stærðfræðinni og
fljótur að tileinka sér allt sem hann
heyrði og ef hann heyrði eitthvað þá
mundi hann það. Í 3. bekk var hann
fyrst greindur með athyglisbrest og
ofvirkni en í 5. bekk var sú greining
endanlega staðfest og fylgt eftir með
lyfjagjöf. Þessi greining skýrði auð-
vitað kraftinn og úthaldið í því að
færa sig að ystu mörkum tilverunnar,
hvort sem það var með því að hanga
í gluggum skólans, stökkva aftur og
aftur fram af bryggju en þó í blaut-
búningi á meðan amma hans bað
Guð að hjálpa sér,“ segir hann.
Kynntist áfengi og vímuefnum
Sonur hans fann líka orkunni far-
veg í gegnum íþróttaiðkun. „Hann
æfði skíði og snjóbretti, íshokkí,
handbolta og siglingar. Hins vegar
staldraði hann aldrei lengi við
viðfangsefnin, hann var jú alltaf
á leiðinni frá A til B og sú leið var
oftast beint af augum. Það er krefj-
andi verkefni að lifa með ofvirkni
og athyglisbrest rétt eins og öll-
um öðrum röskunum og geðsjúk-
dómum, það er stórt verkefni sem
er erfitt fyrir þann sem ekki þekk-
ir til að skilja. Og þegar maður er
ungur þráir maður ekkert heitar en
að geta lifað lífinu áhyggjulaus á
sömu forsendum og jafnaldrarnir.“
Hann segir son sinn hafa leit-
að sinna leiða til þess að geta gert
það. „Yfirleitt eru stystu leiðirn-
ar verstar í þeim efnum og þær
urðu oft fyrir valinu hjá honum.
Hann kynntist áfengi og vímuefn-
um og fann að þar gat hann dvalið
áhyggjulaus um stund, en það var
aðeins um stund, uns fíkillinn tók
stjórn og hneppti heilbrigði hans
í þrældóm. Það er veruleiki neysl-
unnar, hún er bæði lygin og ljót.
Hann háði oft harða baráttu fyrir
því að endurheimta heilbrigði sitt,
drenginn sem vildi öllum vel, var
vinamargur, ósérhlífinn og hjálp-
samur og gjafmildur,“ segir hann
um son sinn.
Fá ekki þá hjálp sem þau þurfa
Hann segist að vissu leyti kenna úr-
ræðaleysi stjórnvalda um hvernig
fór fyrir syni sínum. Hann segir úr-
ræði sem hentuðu honum hafa vant-
að. „Í mínum huga er algjörlega við
stjórnvöld að sakast hvernig komið
er fyrir málefnum unglinga og ungs
fólks í dag. Fyrir fólk eins og son
minn voru engin úrræði til því kerf-
ið horfir algjörlega framhjá því, að
ungt fólk þarf bæði aðhald og frelsi
til að gera ákveðna hluti en af því að
það kostar fjármuni er því ýtt til hlið-
ar sem vandamáli og síðan hunds-
að. Afleiðingarnar verða því þær, að
ungt fólk sér enga lausn þegar kom-
ið er í óefni annað en að taka sitt eig-
ið líf því þau sjá lífi sínu enga framtíð
nema í eymd og volæði atvinnuleys-
is, menntaleysis eða í fjötrum fíknar
sem þau ná ekki stjórn á og fá ekki
þá hjálp sem þau þurfa til að losna
úr henni.“
„Hreint út sagt lífshættulegt“
Hann segir vanta markvissari með-
ferðir fyrir ungt fólk í vímuefna-
vanda. „Það er nefnilega ekki nóg að
loka þau inni á meðferðarstofnun-
um þar sem biðtími til að komast inn
eru kannski fleiri mánuðir. Lyf hjálpa
þeim þaðan af síður því þau eru jú,
fíkniefnaneytendur. Þau þurfa að
komast í meðferð hjá sálfræðingum
eða geðlæknum sem eru fagmennt-
aðir á þeim sviðum sem snúa að
þunglyndi, geðhvarfasýki og eiturlyf-
janeyslu. Því miður er fátt um fína
drætti hvað þetta varðar því það virð-
ist vera sem svo að færustu læknar
á þessum sviðum eru flúnir land og
eftir sitja að mestu lyfjalæknar sem
nenna ekki að sinna þessum sjúk-
dómum eða hafa ekki áhuga á því þó
þeir starfi við það en dæla þess í stað
lyfjum í skjólstæðinga sína, sann-
færðir um að lyfin lækni allt. Sú þró-
un og slíkt viðhorf er hreint út sagt
lífshættulegt.“
Reiðin beinist að yfirvöldum
Hrafnkell segist þó ekki vera reiður
starfsfólkinu á geðdeildinni. Það
hafi gert sitt besta og vinni sitt starf
vel en þar sé undirmannað eins
og víða annars staðar í heilbrigð-
iskerfinu. Reiði hans beinist að yf-
irvöldum. „Eitthvert þarf að beina
reiðinni og hver og einn gerir það
á sinn hátt. Ég beini henni fyrst
og fremst að stjórnvöldum sem
mér finnst alla tíð hafa ýtt málefn-
um barna, unglinga og fólks með
þroskaraskanir, ofvirkni, athygl-
isbrest og geðræna kvilla til hlið-
ar. Skorið niður fjármagn til þeirra
málaflokka sem að þeim snúa eða
eyðilagt starf einstaklinga sem
hafa náð góðum árangri í starf-
semi sem snýr að því, að koma
ungu fólki sem ánetjast hefur
fíkniefnum og afbrotum aftur inn
á rétta braut. Nærtækt dæmi um
slíkt er þegar Barnaverndarstofa
fór offari gegn Mótorsmiðjunni
sem hafði náð einstökum árangri
í starfi sínu með ungmennum sem
allir höfðu dæmt sem úrhrök þjóð-
félagsins og snúið þeim á þá braut
að verða nýtir og góðir þjóðfélags-
þegnar. Það er eitthvað sem á bara
ekki að eiga sér stað. Það á að hlúa
að slíkri starfsemi og fjármagna
hana því hún skilar sér margfalt til
baka aftur því þessir einstaklingar
skapa verðmæti til þjóðarbúsins
sem verða heldur ekki metin til fjár
seinna meir,“ segir hann.
Enda í sömu stöðu
Hann segir mikilvægt að hlúa vel
að ungmennum eftir meðferð en
því miður virðist oft vanta upp á
eftirfylgnina að sögn Hrafnkels.
Hann þekkir það út frá tilfelli son-
ar síns, að erfitt geti verið að stíga
fyrstu skrefin inn í samfélagið eftir
meðferð og auðvelt sé að detta nið-
ur í þunglyndi. „Þó svo fólk kom-
ist í meðferð og fari allan hringinn,
ákveðið í því að ná árangri og komi
síðan út í lífið aftur fullt af bjartsýni
og von þá tekur ekkert við þar til að
hjálpa þeim að stíga fyrstu skref-
in inn í samfélagið því fordómarn-
ir gegn því eru enn til staðar. At-
vinnurekendur vita að viðkomandi
einstaklingur var í meðferð og í
því árferði sem við lifum við núna
virðist nánast útilokað að slík-
ur einstaklingur fái vinnu nema í
gegnum einhvern klíkuskap. Og
hvert leitar þá þetta fólk þegar það
kemur úr meðferð? Jú, í sama fé-
lagsskapinn, sama umhverfi og
endar í sömu stöðu og áður og
er stimplað sem vonlaust tilfelli,“
segir hann og segist hafa íhugað
þessi mál mikið eftir að sonur hans
lést og hvar vandann sé að finna.
Hrafnkell vonast til þess að með
því að segja sína sögu opni hann á
10 Fréttir
Viktoría Hermannsdóttir
blaðamaður skrifar viktoria@dv.is
n Nítján ára sonur Hrafnkels svipti sig lífi inni á geðdeild tveimur dögum eftir að vinkona sonarins hafði svipt sig lífi
2.500 nýir syrgjendur á ári
S
jálfsmorð hér á landi eru um
33–37 á ári. Þau eru of mörg en
þau hafa aldrei farið upp fyrir
40 á síðastliðnum 9 árum. Það
hefur ekki orðið fjölgun sem við höf-
um séð en við reynum að fylgjast vel
með,“ segir Salbjörg Bjarnadóttir hjá
Landlæknisembættinu en það sér um
að halda utan um tölur um sjálfsvíg
á Íslandi. Nýjustu tölur eru frá árinu
2009 en tölur fyrir árin 2010 og 2011
hafa ekki verið gerðar opinberar en
Salbjörg segir ekkert benda til þess að
það hafi orðið fjölgun í sjálfsvígum,
hvorki innan ákveðinna aldurshópa
né í heildina séð. Aldursbilið er mis-
jafnt en árið 2007 voru 13 þeirra sem
sviptu sig lífi undir þrítugu, árið 2008
voru þeir 8 og árið 2009 voru þeir fjór-
ir. Ekki var hægt að fá upplýsingar um
aldursskiptingu fyrir síðustu tvö ár
sem og fyrir það sem af er þessu ári.
Ekki hægt að útrýma sjálfsvígum
Ástæðan fyrir seinkun á opinberun
talnanna segir Salbjörg stafa af því að
utanumhald um dánartíðni hafi verið
fært frá Hagstofunni og yfir til Land-
læknisembættisins og gagnagrunnur
sem eigi að halda utan um það sé ekki
enn tilbúinn.
Að sögn Salbjargar hefur meðal-
talið haldist nokkuð jafnt undanfar-
in ár. Aldrei hafa verið fleiri sjálfsvíg á
Íslandi heldur en árið 2000 en það ár
voru þau 51. Eftir það ár var settur auk-
inn kraftur í forvarnir gegn sjálfsvíg-
um og segir Salbjörg það hafa skilað
sér í fækkun sjálfsvíga. Aldrei hefur þó
fundist útskýring á því af hverju sjálfs-
vígin hafi verið svo mörg það árið. Ótt-
ar Guðmundsson geðlæknir segir að
aldrei verði hægt að útrýma sjálfsvíg-
um en þeim sé hægt að halda niðri.
„Ég hef sagt, og oft hlotið bágt fyrir, að
það verði aldrei hægt að koma í veg
fyrir öll sjálfsvíg en það er markmið að
þeim fjölgi ekki,“ segir hann.
Konur gera fleiri sjálfsvígstilraunir
Árlega er um 6–700 manns bjargað frá
sjálfsvígstilraunum hér á landi að sögn
Salbjargar. „Það eru að koma svona
500 sjálfsvígstilraunir inn á geðsviðið
eða slysa- og bráðamóttöku á ári.
Þannig að ef við tökum allt landið þá
eru það 6–700 tilfelli á ári. Það gleym-
ist stundum hvað það eru margir sem
fá hjálp þrátt fyrir allt.“
Konur eru í meirihluta þeirra sem
gera sjálfsvígstilraunir sem mislukkast.
Í samtali við Læknablaðið 2011 segir
Óttar að mest hafi fjölgað í hópi ungra
karlmanna sem fremji sjálfsvíg. „Á síð-
ustu 25–30 árum hefur orðið tilfærsla
innan þessa hóps, yngri karlmönn-
um hefur fjölgað. Ungir, hvatvísir karl-
menn eru fjölmennastir í þessum
hópi. Á því er engin haldbær skýring
enda er aðdragandinn oft mjög stuttur,
saga um viðvarandi þunglyndi er ekki
til staðar og því segi ég að hvatvísi sé
einkennandi fyrir þessa ungu pilta.
Þeir hafa yfirleitt ekki reynt þetta áður,
heldur gera bara þessa einu tilraun
sem tekst.“
Einstaklingur
Óttar segir í sama viðtali og vitnað var í
að ofan að margir taki sitt eigið líf und-
ir áhrifum áfengis. „Sannarlega væri
hægt að koma í veg fyrir mörg sjálfs-
morð ef öll áhersla væri lögð á að fá
fólk til að drekka minna áfengi og
helst alls ekki neitt. Það er nefnilega
staðreynd að yfirgnæfandi meirihluti
þeirra sem fyrirfer sér gerir það undir
áhrifum áfengis. Hið sama á einnig við
um þá sem gera tilraun til sjálfsmorðs,“
segir hann. „Áfengi og önnur vímuefni
eru aðalhvati sjálfsmorða og ef okkur
tækist að búa til áfengis- og vímuefna-
laust samfélag myndi sjálfsmorðum
eflaust fækka í mjög lága tölu.“
Bar kistuna Hér sést Hrafnkell bera út kistuna í jarðarför sonar
síns. Hann segir ólýsanlega erfitt að horfa á eftir barni sínu í gröfina
og það sé nokkuð sem hann óski ekki sínum versta óvini að upplifa.
19. nóvember 2012 Mánudagur
Mikil sorg Salbjörg segir um 2.500 nýja
syrgjendur verða til á hverju ári því að baki
hverjum og einum sem fremur sjálfsmorð
er mikill fjöldi aðstandenda sem sitja eftir
með sorgina.