Dagblaðið Vísir - DV - 01.11.2013, Blaðsíða 32

32 Umræða 1.–3. nóvember 2013 Helgarblað
Af hverju geta ríkis­
stjórnir ekki stjórnað?
Á
hvaða tímabili lifum við?
Við upphaf 20. aldar var oft
sagt að við lifðum á kreppu­
tímum, á tímum styrjalda
og byltinga. Við upphaf 21.
aldarinnar vantar hvorki kreppurn­
ar né styrjaldirnar, en byltingarnar
láta á sér standa, að minnsta í þeim
skilningi sem lagður var í þær fyrir
hundrað árum. Kerfið sem þá átti að
hrynja er jafnvel sterkara nú en þá
og þau öfl sem áður vildu brjóta það
niður reyna nú að styrkja það. Hið
gamla neitar að deyja. Hið nýja getur
ekki fæðst. „Úr liði er öldin!“ sagði
Hamlet.
Eftir seinna stríð var velferðar­
þjóðfélagið málamiðlun þjóðfélags­
átaka sem hæglega hefðu getað
leitt til byltinga. Baráttan gegn fas­
ismanum hafði virkjað almenning
og nú tók við stórveldistími jafnað­
armanna. Jafnvel Sjálfstæðisflokk­
urinn smitaðist af jafnaðarstefn­
unni. Jafnaðar menn fengu völdin
á norðurhveli jarðar og skeið vel­
ferðarþjóðfélags rann upp með nor­
rænni samvinnu þar sem öll dýrin í
skóginum áttu að vera vinir einsog
í leikritinu sem flest börn á Íslandi
kunna utanbókar. Við unga fólkið á
Íslandi sátum í nýju lýðveldi og lás­
um Andrés Önd á dönsku á meðan
húsmæðurnar sýndu kvennablöðum
nágrannaríkjanna mikla ræktarsemi,
bæði Feminu og Alt for damerne.
Svona var
velferðarþjóðfélagið gott
„I was born in welfare state/ruled
by bureaucracy/contained by civil
servants/and people dressed in
gray,“ söng hljómsveitin Kinks á plöt­
unni Muswell Hillbillies við upphaf
áttunda áratugarins, nánar tiltekið
árið 1971 þegar danska herskipið
Vædderen sigldi inn í Reykjavíkur­
höfn og Danir afhentu okkur hand­
ritin sem ekki bara innsiglaði sjálf­
stæði Íslendinga og vináttu þjóðanna
heldur gaf fyrirheit um hvernig aðr­
ar þjóðir gætu greitt úr fornum flækj­
um. Svona var velferðarþjóðfélagið
gott. Synir og dætur alþýðunnar
stóðu fluglæs á hafnarbakkanum og
veifuðu fánum.
En Adam var ekki lengi í Paradís.
Við lok sama áratugar var Margaret
Thatcher komin til valda í Englandi
og hóf nú styrjöld við kolanámu­
menn, velferðarkerfið og verkalýðs­
hreyfinguna, allt eftir að Alþjóða­
gjaldeyrissjóðurinn hafði gripið inn
í málefni Englands, fyrst Evrópuríkja.
Líklega er pönktónlistin ein helsta
menningarafurð Englendinga frá
þessum tíma og að mörgu leyti við­
brögð við þeim þjóðfélagsbreyting­
um sem þá gengu í garð. No Future!
varð slagorð tímans og þótti ýmsum
sem nú væri tímabili fútúrismans
lokið, þeirrar stefnu sem Rússar og
Ítalir hófu til vegs og virðingar upp
úr fyrri heimsstyrjöld, hvor með sín­
um hætti. En kannski var No Future!
einmitt framtíðin og fútúrisminn að
fæðast þarna, sá heimur sem við lif­
um í dag, einhvers konar blanda af
sýndarveruleika og bóluhagkerfi
hins skáldlega auðmagns sem engu
eirir nema fjármagninu.
Töskur fullar af skuldbindingum
Það liðu tæp þrjátíu ár þar til Alþjóða­
gjaldeyrissjóðurinn greip inn í mál­
efni Íslands og var Ísland land númer
tvö í Evrópu til að njóta þess heiðurs,
á eftir Englendingum. Síðan hefur
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn verið
gestur í svo mörgum Evrópulöndum
að menn eru hættir að kippa sér
upp við komu hans. Hvar sem full­
trúar hans koma hverfa þeir á braut
með töskur fullar af skuldbinding­
um og því segja sumir að sjóðurinn
komi fyrst þegar hann fer. Lánað er
til að bjarga bönkum en skattgreið­
endur framtíðarinnar gerðir ábyrgir
fyrir reikningnum. Það er kveðjan til
hinna óbornu en minnir ekki á sam­
nefnt ljóð Bertolts Brecht.
Auðmenn í jólasveinabúningum
Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn kom til
okkar einn dag í október árið 2008
um svipað leyti og forsætisráðherr­
ann birtist í sjónvarpinu og bað
guð að blessa landið í beinni út­
sendingu. En hvernig átti guð að fara
að því þegar Mammon hafði messað
í átján ár og Margret Thatcher verið
einsog María mey, hin heilaga jóm­
frú úr járni? Þegar bankarnir voru
einkavæddir sögðu fulltrúar þeirra
að nú færi hið dauða fjármagn í um­
ferð, óveiddir fiskar veðsettir og allt
keypt með lánsfé. Sögunni var lokið,
öll samstaða út í hött. Allt varð gam­
aldags sem ekki var hægt að veð­
setja. Lágvöruverðsverslanir áttu að
koma í staðinn fyrir stéttabaráttu,
auðmenn í jólasveinabúningum
leysa opinbera þjónustu af hólmi
og bankarnir sjá um menningarvið­
burði.
Á Íslandi gaf Viðskiptaráð tóninn
samanber þessa stefnuyfirlýsingu:
„Röksemdir gegn opinberri reglu­
setningu og eftirliti á fjármagns­
markaði eru meira sannfærandi en
röksemdir með slíkum opinberum
afskiptum. Miklu skynsamlegra væri
að láta markaðsaðilum það eftir að
setja sér eigin reglur og framfylgja
þeim.“ Og um árangurinn af þessari
stefnu segir: „Athugun Viðskipta­
ráðs sýnir að Alþingi fór í 90% tilfella
að hluta eða öllu leyti eftir tilmælum
ráðsins.“ Það þurfti ekkert ofbeldi
til að koma þessum breytingum á,
þvert á móti runnu þessar hugmynd­
ir smurðar í gegnum Alþingi án þess
að nokkuð stæði í vegi fyrir þeim.
Það var frekar einsog löggjafinn væri
í vinnu hjá viðskiptalífinu.
Næsta skotmark:
Velferðarkerfið
Hið norræna velferðarkerfi fékk
nýtt nafn og var kallað „forsjár­
hyggja ríkis valdsins“ og nú hvísl­
uðu frjálshyggjumennirnir hver að
öðrum: Múrinn er hruninn! Næsta
skotmark: Velferðarkerfið. Í byrj­
un hrukku auðvitað nokkrir brauð­
molar af borðum. Nú áttum við ekki
lengur að miða okkur við Norður­
lönd, við vorum svo miklu fremri á
flestum sviðum. Okkar menn fóru
um Norðurlönd og keyptu fyrir láns­
fé verslanir, stórhýsi, tryggingafé­
lög, banka og fjármálastofnanir. Við­
skiptalífið tók völdin í landinu. Þessi
bylting er stundum nefnd þögla
byltingin og hún fór fram víðar en á
Íslandi. Þessu lauk með hruni. For­
sætisráðherrann gafst upp og bað
guð að blessa landið. Hægrisinnuðu
flokkarnir fóru frá völdum eftir að
hafa nánast sett landið á hausinn og
skuldsett íbúana langt inn í framtíð­
ina eða réttara sagt, fjöldamótmæli
leiddu til þess að þeir sögðu af sér.
Eldar loguðu á Austurvelli. Þing­
húsið var grýtt. Mjólkurafurðir og
egg láku niður veggi þess og eftir
gangstéttum. Meira að segja jólatréð
sem Norðmenn gefa okkar árlega
stóð í ljósum logum. Þetta eru mestu
uppþot sem orðið hafa í landinu. Að
lokum fór ríkisstjórnin frá og boð­
að var til kosninga. Vinstriflokkarnir
sigruðu. Fyrsta vinstristjórnin með
hreinan meirihluta var mynduð.
Hún kallaði sig Norrænu velferðar­
stjórnina og var mynduð í Norræna
húsinu. Allt hafði þetta yfir sér tákn­
rænan blæ, að snúið væri af braut
frjálshyggjunnar og inn á braut
hinnar norrænu jafnaðarstefnu.
Skrifuð var rannsóknarskýrsla um
hrunið, níu bindi, og embætti sér­
staks saksóknara var stofnað til að
rannsaka afbrot sem þátt í hruninu.
Einnig voru sett fram loforð um nýja
stjórnar skrá, nýtt kerfi í sjávarútvegi
og fleira mætti telja.
Stóðu vörð um velferð
Norrænu velferðarstjórninni eða
vinstristjórninni tókst sumt,
Ritsmíð
Einar Már Guðmundsson
rithöfundur
„Viðskipta ­
lífið tók
völdin í landinu
„Jómfrú úr járni“ „Hvernig átti guð að fara að því þegar Mammon hafði messað í átján ár
og Margret Thatcher verið einsog María mey, hin heilaga jómfrú úr járni?“ MyNd ReuTeRS