Dagblaðið Vísir - DV - 03.01.2014, Blaðsíða 34

Helgarblað 3.–6. janúar 201426 Fólk Viðtal
það hafði sum sé svona mikil áhrif á
mig að ég veiktist og þurfti að leggjast
inn í nokkra daga.“
Veikindi tengd náttúruhamförum
Sigursteinn tengir veikindi sín við
umbrot og hamfarir ýmiss konar.
„Mín veikindi hafa mikið tengst hug­
myndum um náttúru og almættið.
Það er svo merkilegt að ég hef alltaf
veikst þegar það eru eldgos. Í fyrsta
skipti sem ég veiktist árið 1996 var gos
í Grímsvötnum og vatnið braust fram
undir jöklinum frá Grímsvötnum að
jaðri Skeiðárársjökuls. Ég hef lagst í
fjögur skipti á geðdeild vegna veik­
indanna og þótt þetta séu fá skipti þá
finnst mér nóg um. Ég hélt ég myndi
aldrei veikjast aftur eftir þriðja skipt­
ið. Þegar ég er lagður inn í fjórða
skiptið komu veikindin mér á óvart.
Það sem spilaði líka inn í var að ég
tók þá ákvörðun að taka ekki lítarex
sem er liþíumafbrigði. Eitthvað við
þessi náttúrulegu málmsölt sem eru
í þessu virðast gera mér gott og ég
hefði ekki átt að sleppa þeim.“
Mikilvægt að hafa tilgang
Sigursteinn segist heppinn. Hann
hefur ávallt haft að einhverju að
hverfa eftir að hafa jafnað sig á veik­
indum sínum. Honum finnst mikil­
vægt að fólk hafi nóg fyrir stafni, reyni
á sig sem fyrst eftir veikindi og finni
sér tilgang.
„Það sem varð mér bjargar í öll þau
skipti sem ég veiktist er að ég hafði
að einhverju að hverfa beint. Þetta
skiptir mjög miklu máli. Að maður
sé aldrei að daðra við þunglyndið.
Að maður sé aldrei að taka einhverja
mánuði í að jafna sig. Ég held að það
sé mjög mikill misskilningur. Maður
þarf að reyna á sjálfan sig eins fljótt
og maður getur. Hafa nóg fyrir stafni
og hafa tilgang.
Ekki bara detta í eitthvað fönd­
ur sem hólfar mann niður sem ör­
yrkja. Ég hef litla trú á því. Það
verða að vera raunhæf verkefni
þannig að maður finni að maður sé
að gera gagn, hafi tilgang og mað­
ur verður að hafa áhuga á verkefn­
inu.“ Hann nefnir sem dæmi að eft­
ir fyrstu veikindin hafi hann strax
farið í að ljúka við gerð heimilda­
mynda um Guðmundar­ og Geir­
finnsmálið. „Ég var heppinn, ég
fann mig knúinn til að ljúka verk­
efninu þrátt fyrir að hafa orðið fyrir
svona miklu áfalli. Það gerði ég og
heimildamyndirnar voru sýndar
um vorið á RÚV.“
Sá njósnara á hverju götuhorni
Í annað skipti sem Sigursteinn veik­
ist, 1998, er hann nauðungar vistaður
eins og í fyrsta skiptið. Þá í Danmörku
og því hefur hann samanburðinn. Á
Íslandi þurfti móðir hans að nauð­
ungarvista hann og það reyndist
þeim báðum óþarflega sárt en í Dan­
mörku var ákvörðunin tekin af lækn­
um eftir vandlega skoðun.
„Ég fór beint í annað verkefni eft­
ir Guðmundar­ og Geirfinnsmálið
sem var að gera heimildamynd um
flóttafólkið í Júgóslavíu á stríðstím­
um þar í landi. Við vorum í Belgrad
að ræða við serbneskt flóttafólk á
leiðinni til Íslands þegar það brut­
ust út átök í Kosovo. Þangað fórum
við og vorum meðal fyrstu fjölmiðla­
manna sem koma þangað fyrir utan
Reuters. Við komum í algjörlega bar­
barískt ástand. Þarna veiktist ég aftur
og í annað sinn.
Þetta var árið 1998 og ég var
nauðungarvistaður í Kaupmanna­
höfn á leiðinni til baka og fékk þar
með ákveðinn samanburð á geð­
heilbrigðiskerfi beggja landa. Þá var
það ekki móðir mín sem þurfti að
fara fram á nauðungarvistun. Það er
glæpur kerfisins gagnvart aðstand­
endum og sjúklingum að hafa þetta
svona hér á landi. Í Danmörku voru
það þrír læknar sem komust að þessu
samdóma áliti að ég þyrfti á þessum
vikum að halda á geðdeildinni. Ég
síðan kærði þá ákvörðun til héraðs­
dóms í Danmörku en ákvað að draga
kæruna til baka degi áður en ég átti
að hitta dómarann. Þetta fyrirkomu­
lag er miklu eðlilegra. Samskiptin
við móður mína eru eðlileg. Hún ber
ekki ábyrgð á því að ég er lagður inn.
Þetta er mjög stórt mál og þarf að laga
hér. Nauðungarvistanir sem ættingj­
ar standa að hamla bataferli fjölda
fólks og veldur ótrúlegum þjáning­
um og erfiðum samskiptum við fjöl­
skyldu.
Það var lögregla sem kom og sótti
mig. Ég fór bara með þeim í rólegheit­
um. Ég var búinn að vera mjög æstur
í framhaldi af Kosovo­ferðinni, sá
njósnara í hverju horni þarna í Kaup­
mannahöfn. Það var ekkert annað að
gera þar en að leggjast inn þó svo að
ég hafi verið ósammála innlögninni í
fyrstu. Þetta fyrir komulag er viðhaft
alls staðar á Norðurlöndunum, nema
á Íslandi. Ég held að við getum bara
borið okkur saman við Bandaríkin
sem ég held að við viljum ekki gera
þegar geðheilbrigðismál eru annars
vegar.“
Beltaður og ólaður í Danmörku
Reynsla Sigursteins af dönsku geð­
heilbrigðiskerfi var ekki algóð. Þar
eru enn notuð belti og ólar á fólk.
„Meðferðin inni á deildinni var ekki
viðunandi. Danir nota belti og ólar á
fólk á meðan ákvörðun var tekin 1932
að henda öllum beltum og ólum hér
á Íslandi og tel ég að hún hafi verið
til heilla.
Það var Tómas Helgason
geðlæknir sem á heiðurinn af þessu.
Hann var alvöru hugsjónamaður síns
tíma í geðheilbrigðismálum. Hann
einfaldlega sendi ólar niður á Alþingi
og spurði þingmenn hvort þeir væru
til í að fara í þetta. Ef ekki, þá þyrfti að
banna þetta.“
Sigursteinn leggur áherslu á að
enn sé að finna hugsjónafólk á borð
við Tómas í íslenskri geðheilbrigðis­
þjónustu en þrátt fyrir það sé erfitt að
fá áherslum breytt. Kerfið sé of þungt
og stofnanamiðað.
„Það þarf að breyta geðheilbrigðis­
þjónustu úr hefðbundnum stofnana­
áherslum yfir í einstaklingsmiðaða
samfélagsþjónustu. Sem er ótrúlegt
að ekki sé búið að gera því bæði rann­
sóknir og almenn dómgreind segja
okkur hvað þörfin er brýn. Þegar það
þarf raunverulega að nauðungarvista
fólk þá er svo mikilvægt hvernig að
því er staðið.“
Vill róttækar og
árangursmiðaðar breytingar
Sigursteinn vill gera miklar
breytingar á geðheilbrigðiskerfinu
og sér fyrir sér heilsugæslu sem ein­
blínir jafnt á andlega sem líkamlega
heilsu. „Bretar og Skotar hafa verið
að byggja heilsugæsluna upp á þenn­
an máta. Þar er að finna nokkurs kon­
ar geðheilsustöðvar. Þær ættu að hafa
innanborðs teymi fólks sem að sjá
um það í viðkomandi hverfi að hitta
fólk í þeirra umhverfi, fara með það
til sinnu daglegu aðgerða og reka litl­
ar hvíldardeildir. Það geta verið falleg
einbýlishús, þar sem fólk jafnar sig
á því áfalli að hafa tapað áttum. Það
jafnar sig síður í því umhverfi sem er
boðið upp á í dag. Geðdeildirnar eru
barn síns tíma, það er kominn tími til
að við gerum þetta upp og við horf­
umst í augu við það að árangurinn
af þeim er ekki nógu góður, það hafa
verið yfir 90% og allt að 97% endur­
innlagnir á Klepp. Nafnið, fyrir bærið,
stofnunin sem slík stendur fyrir gam­
aldags vinnubrögð, gamaldags hugs­
un. Við þurfum að breyta þessu. Það
eru tveir milljarðar í geðheilbrigðis­
geiranum. Notum þá betur, ég hefði
viljað sjá Pál Matthíasson stíga fastar
niður þegar hann var í forsvari.
Það eru allir í því að viðhalda kerf­
inu, það vantar svo margt til þess að
breyta vel. Það vantar sýn, það vant­
ar þrýsting. Ég held að það sé hægt
að færa rök fyrir því að ef maður er
geðheilbrigðisstarfsmaður þá telur
maður að starfið sitt sé betra og þægi­
legra innan ramma tiltekinnar stofn­
unar þar sem þú hefur betri stjórn á
hlutunum. Allt er betur rammað inn
í svona stofnanakassa en ef menn
vilja hugsa um árangur og vellíðan
sjúklinga, forvarnir og bata þá verð­
ur að brjóta kassana upp. Það er svo
sorglegt að nú – árið 2014 – séum við
litlu nær.“
Ekki viljað vera án geðhvarfa
Blaðamanni leikur forvitni á að vita
hvort veikindin hafi breytt honum og
hvort hann myndi sleppa þeim hefði
hann val um. Góð og gild spurning
þar sem geðsjúkdómar gefa innsæi
og þroska jafnt og þeir geta leitt til
eyðileggingar.
„Ef ég ætti val um það hvort ég
hefði veikst eða ekki veikst þá myndi
ég auðvitað velja það að hafa sleppt
því. Þá ekki síst móður minnar vegna.
Mér finnst eiginlega verst við þessi
veikindi hvað ég hef lagt á hana. Það
er þyngra en tárum taki. Ég tala ekki
um að þurfa að nauðungavista son
sinn. Þetta er svo ljótt, það er svo
ljótt þjóðfélag sem lætur fólknauð­
ungarvista einstaklinga. Í stað þess
að gera þetta eins og við vitum að
virkar annars staðar.
Ég sjálfur hefði hins vegar ekki
viljað vera án geðhvarfanna. Án
þess að þurfa að fara í gegnum þá
sjálfsskoðun sem ég þurfti að gera,
þroska. Ef ég hefði ekki fengið geð­
hvörfin þá hefði ég ekki tekið þá
stefnu sem ég tók, að taka ábyrgð
og hafa áhrif. Ég hefði ekki farið í
formennsku fyrir Geðhjálp og ekki
barist fyrir viðhorfsbreytingu í sam­
félaginu. Ég hefði aldrei farið í Ör­
yrkjabandalagið og unnið að málefn­
um fatlaðra og sjúkra. Ég hefði aldrei
farið í þessi verk efni. Ég hef feng­
ið innsæi og reynslu sem er ómet­
anleg. Ég myndi hins vegar aldrei
ræða sjúkdóminn á þessum nótum
nema af því ég hef tök á sjúkdómn­
um og hann ekki á mér. Ég lít á hvern
dag sem verkefni. Þannig að ég þarf
að bregðast við ef eitthvað neikvætt
kemur upp yfir daginn. Eitthvað sem
mér hættir til að taka alvarlega. Þá
þarf ég að grandskoða það, hugsa í
sjálfsvörn og velja bestu viðbrögð­
in. Undanfarin ár hef ég þróað að­
ferð sem ég kalla Andlega sjálfsvörn
sem grundvallast á því að tengja
saman líkam lega og andlega heilsu
og horfa á þetta heildstætt. Líkamleg
sjálfsvarnartækni getur hjálpað til að
öðlast þennan skilning því lögmálin
eru hin sömu. Þegar einhver ýtir mér
eða heldur mér niðri skiptir öllu máli
að telja upp á þremur, hugsa hvaða
möguleika maður hefur og bregðast
rétt við en ekki að láta reiði, fyrstu
hugsun ráða. Brasilískt Jiu Jitsu hefur
verið mér gagnlegt í þessu en ýms­
ar aðrar sjálfsvarnaríþróttir eru líka
gagnlegar. Það er aldrei aðeins einn
möguleiki í hverri aðstöðu.
Það er ekki hægt að leggja of
mikla áherslu á ábyrgðina sem fylgir
því að veikjast. Ef maður tekur lífs­
stílinn ekki föstum tökum, matar­
æðið, hreyfinguna, svefninn, sam­
skiptin þá skiptir engu máli í hversu
marga sálfræðitíma maður fer.
Hvaða lyf maður tekur og hvaða
geðlækna maður hittir. Þetta er allt
saman aukaatriði. Þetta verður að
vera í lagi. Þetta breytir lífinu.“ n
„Ég sá eldgosið sem
risastórt viðvörunar-
merki til mannkyns
Fékk ekki að skrifa
fréttir eða svara í síma
Sigursteinn segist hafa verið
brotinn niður í vinnu sinni á
Stöð 2. Honum var gert að
vinna uppsagnarfrest án
þess að skrifa fréttir eða
svara síma. Þetta hefur hann
fyrirgefið. „Ég vappaði um
fréttastofuna án þess að gera
nokkuð á 11 tíma vöktum.“