Dagblaðið Vísir - DV - 20.09.2013, Síða 33

og líta á sig sem auðmjúkan þjón
sýningarinnar. Ég naut þess að
vinna með Unu og þetta er fyrsta
sýningin hennar í Þjóðleikhúsinu
og ég þurfti líka að þjóna henn-
ar sýn og öllum þeirra sem koma
að verkinu. Ég hef verið ótrúlega
heppinn með samstarfsfólk, leik-
myndin er flott, tónlistin eftir John
Grant er frábær, svöl og algjörlega
í hans stíl. Það er allt annað að
vinna með svona stórum hóp af
skapandi fólki en að vera lokaður
einn inni í eigin heimi með skáld-
sögu. Ég er orðinn 39 ára gamall
og kannski var ég bara fyrst núna
tilbúinn að sleppa tökunum og
vinna af auðmýkt með öðru fólki
að svona verki. Maður verður að
vera auðmjúkur því á einhverj-
um tímapunkti er þetta ekki bara
sýningin „manns“. Þetta er sýning
hópsins, allra sem koma að henni
og ef ég hefði verið einn við stjórn-
völinn og ráðið öllu þá væri loka-
niðurstaðan ekki svona stórkost-
leg.“ n
Óður til rifrildisins
Menning 33Helgarblað 20.–22. september 2013
„Náhirðin fær á baukinn“ „Að elska og eldast“
„Leynist ófreskja
undir rúminu?“
Maður að mínu
skapi eftir Braga Ólafsson
Before
Midnight
Joyland
Stephen King
n Beitir aðferðum „nýju blaðamennskunnar“ til að skrifa leikrit um rifrildi sem leiðir til morðs
Harmsaga
Höfundur: Mikael Torfason
Leikstjórn: Una Þorleifsdóttir
Leikmynd og búningar:
Eva Signý Berger
Tónlist: John Grant
Leikarar: Elma Stefanía Ágústsdóttir,
Snorri Engilbertsson
Frumsýnt í Þjóðleikhúsinu
föstudaginn 20. september.
S
ýningin Íslensk vídeólist
frá 1975–1990 var opnuð í
Hafnarhúsinu í vikunni og
má finna þar verk eftir ís-
lenska listamenn sem flest
voru frumsýnd hér á landi á ní-
unda áratugnum. Steina og Woody
Vasulka eru oft talin vera brautryðj-
endur í vídeólist á alþjóðlegum skala
en þau voru með þeim fyrstu til að
sýna vídeólist opinberlega í galler-
íinu The Kitchen sem þau stofnuðu
í New York árið 1971. Fleiri frum-
kvöðlar þessarar stefnu tengjast Ís-
landi – bandaríska vídeólistakonan
Joan Jonas sem tók upp Volcano
Saga hér á níunda áratugnum, víd-
eóverk sem byggt var á Laxdælu með
Tildu Swinton í aðalhlutverki. Nam
Jun-Paik, kóresk-bandaríski flúxus-
listamaðurinn sem oft er kallaður
„faðir vídeólistarinnar“ kom fram í
Reykjavík á vegum íslenska raftón-
listarhópsins Musica Nova árið 1965
og vakti mikinn usla meðal sóma-
kærra Íslendinga. „[Hann] kom hér
í fylgd með kvenvélmenni rétt fyrir
miðjan 7. áratuginn og hélt músík-
„happening“ í Lindarbæ […]. Mælt-
ist þessi uppákoma misjafnlega fyrir
eins og lög gera ráð fyrir,“ ritaði Ólaf-
ur Lárusson í Þjóðviljann árið 1979.
Beint framhald af málaralist
Ólafur er einnig frumkvöðull í vídeó-
list en hann er fyrsti íslenski lista-
maðurinn til að taka upp gjörning
á vídeó, svo vitað sé. Það var gjörn-
ingurinn Regnbogi 1 sem tekinn
var upp í Gallerý SÚM árið 1978 en
stillur af því myndskeiði má sjá á
sýningunni. Íslensk vídeólist hefur
nefnilega frá upphafi gjarnan teygt
sig yfir í aðra miðla, til dæmis inn-
setningar og gjörninga. Mörg verk-
anna á sýningunni, til að mynda
Allvision og Vestrið eftir Steinu
Vasulka eða Skortur eftir Þór Elís
Pálsson, eru slík að vídeóin standa
ekki ein og sér. Í miðju innsetningar-
innar Allvision er róterandi apparat
með tveimur myndavélum á hvor-
um enda sem beinast báðar að speg-
ilkúlu í miðjunni. Umhverfið endur-
speglast í kúlunni og hvor helmingur
rýmisins sést síðan á tveimur skerm-
um. Í Skorti er einnig unnið með
þessar aukavíddir sem miðillinn
býður upp á.
Menningin fer í hringi
Það hefur ekki verið auðvelt að
stunda vídeólist á Íslandi í upp-
hafi, þótt margir þessara listamanna
hafi notið vinsælda innan brans-
ans. Ekki hjálpaði heldur til áhuga-
leysi og tækjaskortur á Íslandi, enda
lærði stór hluti þessara Íslendinga
í Hollandi og framleiddi sín fyrstu
vídeóverk þar. Eins og flestir vita fer
menningin oft í hringi og nú er mið-
illinn kominn aftur í tísku hjá ung-
um listamönnum þrátt fyrir að vera
orðinn á margan hátt úreltur tækni-
lega séð. Menn eru að átta sig aftur
á því að þær brenglanir sem stafa af
VHS fikti skapa oft lífræna áferð og
fegurðin verður að miklu leyti til af
óvæntum bjögunum og brenglunum.
Í rauninni hefur miðillinn verið að
ganga í gegnum endurnýjunarskeið
í nokkur ár. Þannig tók leikstjórinn
frægi Harmony Korine upp kvik-
mynd í fullri lengd á VHS árið 2009,
Trash Humpers, og fjölmörg tónlist-
armyndbönd eru tekin upp á VHS nú
til dags. Þetta stafar kannski líka af
því að ungir listamenn eru nú á þeim
aldri að miðillinn vekur upp ákveðna
nostalgíu hjá þeim.
Þurr og leiðinleg?
Vídeólist hefur lengi haft það orð á
sér að vera þurr og leiðinleg, sam-
anber íslenskan blaðamann sem
spurði eitt sinn Steinu Vasulka á
blaðamannafundi í Hollandi á ní-
unda áratugnum: „En af hverju þarf
þetta að vera svona leiðinlegt?“ All-
ar listaspírurnar í herberginu rang-
hvolfdu vafalaust augunum en að
mati blaðamanns er þetta góð og
gild spurning – vídeólist getur nefni-
lega verið ótrúlega leiðinleg. Hins
vegar fá þessir fyrstu íslensku vídeó-
listamenn grænt ljós þar sem mið-
illinn var á frumstigi og bauð ekki
endilega upp á þá fjölmörgu tækni-
legu möguleika sem stafræn tækni
býður upp á í dag. Sjálfur „faðirinn“
Nam June-Paik, orðaði þetta í raun
manna best: „Tilraunasjónvarpið
mitt er ekki alltaf áhugavert og held-
ur ekki alltaf hið gagnstæða: það er
eins og náttúran, sem er falleg ekki
af því að hún breytist fallega, held-
ur einfaldlega vegna þess að hún
breytist.“
Hellamannagenin virkjuð
Á sýningunni Brunnar eftir litháíska
listamanninn Žilvinas Kempinas er
einnig unnið með VHS en þó á gjör-
samlega ólíkan hátt. Verkin, sem
eru átta talsins, eru skúlptúrar þar
sem gólfviftur hafa verið lagðar flat-
ar á jörðina og blása löngum ræmum
af segulbandi til hliðanna. Böndin
bylgjast og flökta í stanslausri rás
fram og aftur. Samkvæmt Kempinas
vildi hann „virkja rýmið í herberginu“
og hafa verkin sannarlega tilskilin
áhrif. Virkni þessara „ready-made“
hluta úr hversdagsleikanum skapa
nýjan heim sem er gjörsamlega
dáleiðandi. Hugsanlega kveikir verk-
ið á hellamannagenunum og minna
bylgjurnar þá kannski á sjávar bylgjur
eða hreyfingar eldsins.
Hellislíkingin og „hyperrealité“
Annar litháískur listamaður, Tomas
Martišauskis er með sýninguna Vera
og á hún það sameiginlegt með hin-
um sýningunum að hún fæst einnig
við þær aukavíddir sem stafræn og
hliðræn (e. analog) tækni býður upp
á. Það mætti segja að verkið væri
myndræn útfærsla á „simulacrum“
hugtaki franska póstmódernistans
Baudrilliards í listrænu samhengi
en simulacrum er eintak af einhverj-
um hlut sem annaðhvort hefur alltaf
verið óraunverulegur eða hefur ekki
lengur frumeintak. Þessi „vera“ var
sköpuð fyrir ákveðið rými og fæst
sýningin við samband hlutarins og
rýmisins þegar hlutnum hefur verið
skipt út fyrir „simulacrum“ hans.
Ekkert segulband er að finna á
sýningunni heldur stendur sýningin
föstum fótum í hinni stafrænu nútíð
þar sem kenningar Baudrilliards um
„hyperréalité“ og jafnvel Hellislíking
Platóns hafa sjaldan verið jafn við-
eigandi.
Það er áhugavert að fá innsýn inn
í litháíska nútímalist sem er greini-
lega frjósöm og hugmyndarík og
blaðamaður sendir hlýjar kveðjur til
vina okkar í austri. n
Simulacra og segulbönd
n Íslensk vídeólist og litháísk nútímalist í Hafnarhúsinu
Brunnar eftir Žilvinas
Kempinas Unnið með
segulbandið á nýstár­
legan hátt. Mynd SigTryggur Ari
Allvision og Vestrið eftir
Steinu Vasulka Í miðju
innsetningarinnar Allvision er
róterandi apparat með tveimur
myndavélum á hvorum enda
sem beinast báðar að spegil­
kúlu í miðjunni. Mynd SigTryggur Ari
Myndlist
Þórður Ingi Jónsson
thordur@dv.is