Lögmannablaðið - 01.09.2005, Qupperneq 34

Sáttamiðlun1 má skilgreina semaðstoð óhlutdrægs þriðja manns við
aðila, tvo eða fleiri, við að leysa
ágreining sín í milli af fúsum og
frjálsum vilja.
Síðastliðið vor var haldið málþing á
vegum Dómarafélags Íslands, Lög-
mannafélags Íslands og Háskólans í
Reykjavík í samstarfi við dómsmála-
ráðuneytið um sáttaumleitanir (rett-
smekling) í einkamálum. Tveir norskir
dómarar við héraðsdóm Oslóar, þau
Knut Petterson og Kristin Kjelland-Mördre, miðl-
uðu til lögmanna og dómara reynslu sinni og
Norðmanna af úrræði í norskri réttarframkvæmd
sem þeir nefna “rettsmekling” eða sáttamiðlun
fyrir dómi. Norðmenn hafa eins og Danir á síðustu
árum gert tilraunir til þess að leita nýrra leiða við
úrlausn mála fyrir dómstólum með tilraunaverk-
efnum sem felast í því að bjóða málsaðilum sátta-
miðlun fyrir dómstólum. Markmið þessara til-
rauna hafa annars vegar verið að létta álagi af
dómstólum jafnframt því að gefa aðilum kost á
ódýrari úrræði en fara dómstólaleiðina. Hins
vegar að bjóða deiluaðilum úrræði til að ljúka
ágreiningi sínum á skemmri tíma, ekki síst með
þeim hætti að málsaðilar séu sáttir við niðurstöð-
una. Báðir hafi unnið - hvorugur tapað.
En hvað er nýtt við sáttatilraun milli málsaðila
fyrir dómi af dómara? Það hefur nú tíðkast hér á
landi eins og hjá frændþjóðum okkar á Norður-
löndum frá fornu fari og löng hefð er fyrir því að
stuðla að sáttum milli deiluaðila án þess að form-
legt yfirvald hafi afskipti af málinu.
Sú sáttameðferð eða sáttaumleitun sem norsku
dómararnir kynntu okkur er af öðrum toga en
sáttaumleitun samkvæmt XV. kafla einkamálalaga
nr. 91/1991. Um er að ræða gjörólíka hugmynda-
og aðferðafræði við nálgun ágreiningsefnisins og
úrlausn þess. Hugmyndafræðin byggir á því að
deiluaðilar séu sérfræðingar um málið. Þeir þekki
best allar forsendur þess, væntingar
(orðaðar og óorðaðar) sem lágu til
grundvallar þeim aðstæðum sem nú er
deilt um. Deiluaðilar sjálfir séu því
best til þess fallnir að leysa ágreining
sinn út frá þörfum sínum og hags-
munum með aðstoð og leiðsögn hlut-
lauss sáttamanns, sem hefur menntað
sig og sérhæft til slíkra starfa og til-
einkað sér aðferðafræði sáttamiðl-
unar.2
Sáttamiðlun er mótað ferli, í fimm
stigum, sem sáttamaður leiðir deiluaðila gegnum
stig af stigi. Við það skapast svigrúm fyrir einlæg-
ari og opnari viðræður aðila en t.d. í dómsmáli. Í
því ferli gefst aðilum möguleiki á að gera hvor
öðrum grein fyrir sjónarmiðum sínum, kröfum,
særindum, vonbrigðum, þörfum og væntingum og
að því loknu finna lausnir sem til greina koma í
málinu sem gæti leitt til sátta.
Þann 1. janúar 1997 ákváðu Norðmenn að lög-
leiða tilraunaverkefni við sex dómstóla og átti til-
raunin að standa til ársloka 2002. Í kjölfar mats á
verkefninu árið 2001 var það látið ná til fleiri
dómstóla. Réttarfarslögum (Tvistemålsloven gr.
99) var síðan breytt og kveðið á um að sátta-
miðlun (rettsmekling) væri lögbundin í málum
sem málsaðilar hefðu forræði yfir og næði til allra
dómstóla landsins.
„Rettsmekling“ eða sáttamiðlun dómara í
Noregi
Eftirfarandi byggir á umfjöllun dómaranna á
málþinginu og handbókinni „Rettsmekling i
praksis“3, sem var innifalin í þátttökugjaldinu.
Sáttamiðlun fyrir dómi lýsir málsmeðferð í
ágreiningsmálum sem komin eru fyrir dómstól í
Noregi og sáttamaður er þá vanalega einn af dóm-
urum dómstólsins.
Grundvallarmunur er á hlutverki dómara sem
34 3 / 2 0 0 5
Sáttamiðlun í einkamálum
Ingibjörg
Bjarnardóttir
hdl.